Morgunblaðið - 15.06.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. JÚNÍ 1993
í tilefni Borealis 6
________Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Undanfarnar vikur hefur allt
Listasafn íslands og gott betur ver-
ið undirlagt sýningarframkvæmd-
inni „Borealis" og verður svo til 20.
júní. Sýningin er skipulögð af Nor-
rænu listamiðstöðinni í Svíavirki
fyrir utan Helsingfors og er Halldór
Björn Runólfsson, listsagnfræðing-
ur og fyrrum sýningarstjóri lista-
miðstöðvarinnar, ábyrgur fyrir
framkvæmdinni að þessu sinni.
Jafnan eru markaðar ákveðnar
meginlínur, tekið fyrir sérstakt
þema sem í ár er umhverfislist, en
heiti sýningarinnar er „Orka og
víddir".
Þetta er eins konar tvíæringur
og skiptast Norðurlöndin á að halda
hann og er tilgangurinn að hann
endurspegli nýjar stefnur og
strauma er þróast í norðrinu, en
merking latneska orðsins Borealis
er einmitt „norðlægur". Þetta er í
fyrsta skipti sem Island tekur að
sér þessa framkvæmd formlega, en
fyrir nokkrum árum var einn angi
fyrstu sýningarinnar í áustursal
Kjarvalsstaða, ef ég man rétt, og
var hún þá í formi hefðbundinnar
farandsýningar er gekk á milli
Norðurlanda. Önnur sýningin tók
norrænt efni til meðferðar og var
í listamiðstöðinni á Hövikodden fyr-
ir utan Osló. Þriðja sýningin var í
Listaskálnum í Málmey og var við-
fangsefnið málverk og landslag.
Fjórða sýningin var á Louisiana-
safninu í Humlebæk og þá voru
stefnumörkin staðbundið umhverf-
isverk og á fimmtu sýningunni á
safninu í Bjömeborg var fjallað um
efnið og áhrif þess.
Af þessu má sjá að þema sýning-
anna er yfirleitt nokkuð þröngt og
afmarkað og þó að fyrsta sýningin
hafi verið almenn farandsýning ein-
kenndist hún af þröngum sjón-
armiðum um eðli samtímalistar.
Hlaut enda samkvæmt blaðaúr-
klippum er lágu frammi frekar
slaka dóma listrýna þar sem hún
hafði áður verið sett upp.
Sá er hér ritar hefur því miður
ekki getað fylgst með öllum sýning-
unum, utan þeirrar fyrstu, nema
úr fjarlægð, en einungis upptaln-
ingin hér að ofan leiðir í ljós, að
menn hafa frekar þrengt að stefnu-
mörkum framkvæmdarinnar en að
gagnrýnin og dræmar undirtektir í
upphafi hafi haft áhrif á þá til opn-
ari viðhorfa.
í aðfararorðum hinnar veglegu
sýningarskrár fylgir Steffan Carl-
én, forstöðumaður Norrænu lista-
miðstöðvarinnar, markaðri stefnu
úr hlaði og segir m.a. „sýningunni
er ætlað að sýna fjölbreytnina og
sköpunargleðina í norrænni um-
hverfislist sem og höggmyndalist
samtímans".
í ár eru þátttakendumir Gio-
vanni Anselmo (f. Borgofranco
d’Ivrea, Piedmont, Ítalíu 1934), býr
í Torino, Roman Signe (f. í Sviss
1938), býr í St. Gallen, Steina
Vasulka (f. á
íslandi 1940), býr í Santa Fe, Nýju
Mexíkó. Bente Stokke (f. í Osló
1952) býr í Osló og Berlín. Finn
Naur Petersen (f. í Kaupmannahöfn
1954) býr í Kaupmannahöfn, Maaria
Wirkkala (f. í Helsingfors 1954)
býr í Helsingfors og Frakklandi,
Finnbogi Pétursson (f. í Reykjavík
1959) býr í Reykjavík og loks Ulf
Rollof (f. í Karlskrona 1961), býr
i Stokkhólmi. Þessi óvenju ná-
kvæma upptalning er ekki út í hött,
því að ljós kemur að eitthvað er á
reiki um nafngiftina „norðlægur"
er svo er komið, því að mun tempr-
aðari belti eiga óvefengjanlega full-
gilda fulltrúa á sýningunni, sem þó
skal alls ekki lastað. En það vekur
vangaveltur-varðandi sýningu með
jafn ótvíræða yfirskrift, að ekki
skuli leitað meira fanga innan
Norðurlandanna sjálfra og þess sem
þar er gert. Mér er nefnilega kunn-
ugt um, að þar finnast mjög áhuga-
verðir myndlistarmenn af öllum
kynslóðum, sem hafa lagt þung lóð
á vogarskál framsækinnar listar,
þótt ekki virðist mönnum kunnugt
um það í Norrænu listamiðstöðinni
frekar en fyrri dagvinn.
Sú spurning verður líka fljótlega
áleitin, hvort hér sé verið að kynna
ferska strauma er leika um nor-
ræna myndlist, sem unnin er af
Norðurlandabúum á Norðurlönd-
um, þó svo að þeir séu einnig bú-
settir utan þeirra. Eða hvort hér
sé um eins konar „sammó“ — og
þegnskylduáráttu við erlend listhús
(og listkaupstefnur) að ræða, sem
hafa það eitt að markmiði að koma
skjólstæðingum sínum á framfæri
og snúa blinda auganu að öllu öðru.
Hér kemur upp hugtakið „dyra-
vörður" sem ég rakst á nýlega, en
slíkir hleypa, eins og nafnbótin ber
með sér, ekki öllum fram hjá sér
og í sumum tilvikum einungis örfá-
um útvöldum. Hörðustu dyraverð-
irnir í myndlistinni eru einmitt stór-
þjóðirnar og þá öðru fremur Frakk-
land og Bandaríkin, sem eiga neyð-
arlega erfítt með að beina augunum
að öðru en eigin nafla.
Fyrir þeim í Frans hafa Norður-
löndin til skamms tíma naumast
verið til á landakorti listarinnar,
nema sem fámennur og frumstæð-
ur útskagi, og listamenn þaðan
komast ekki á blað nema séu þeir
hluti af Parísarskólanum. í menn-
ingarsögu fremstu andans manna
þjóðarinnar verða menn lítið var
við þau og er þeir brutu loks odd
af oflæti sínu varðandi Norðmann-
inn Edvard Munch með stórri sýn-
ingu á Orsay-safninu í París fyrir
u.þ.b. tveimur árum sýndu þeir
helst það sem skaraði þá sjálfa!
Breyttur hugsunarháttur innan
þessara þjóða á allra síðustu árum
hefur einmitt gefið norrænni list,
eldri sem yngri, og list margra
annarra þjóða byr undir báða
vængi. Það hefur haft þær afleið-
ingar á Norðurlöndum, að þó nokkr-
ir listamenn, sem voru utangarðs
að segja má og í tízku var að fussa
við, eru skyndilega risnir upp af
öskustó. Menn tala nú t.d. um sér-
stakan tón í gullaldarmálurunum
dönsku og sporgöngumönnum
þeirra, svo sem P.S. Kröyer og öðr-
um svonefndu Skagen-málurum og
álíta jafnvel hið norræna ljós í
myndum þeirra og hin frjálslegu
pensilför allt að 5-80 árum á und-
an impressjónismanum!
Og ekki þykir mér sjálfum stökk-
ið ýkjalangt frá Karli Isakson og
Edvard Weie til Nicolas de Stael
og tassismans. Ef svo Strindberg
hefði ekki látið sjást móta fyrir ein-
hveiju hlutlægu í myndum sínum
væri hann að margra áliti a.m.k.
Steina Vasulka við upptökur
hálfri öld á undan óformlegu (in-
formel) málurunum.
Þetta einmitt að styrkja sjálfs-
ímynd okkar í norðrinu, en það virð-
ist þeim ekki ljóst í Norrænu lista-
miðstöðinni enn sem komið er og
halda sem fastast í fyrra viðhorf,
sem einkennist af furðulegri útgáfu
harðsoðinnnar marxískrar miðstýr-
ingar og bókstafstrúar, sem er svo
er komið virkar sem draugur úr
fortíðínni.
Lítilsvirðingin á málverkinu, sem
nútímalegum listmiðli er algjör
nema að upp blossi einhver stefna
í „móðurlöndunum”, t.d. nýbylgju-
málverkið, sem nú virðist hafa
runnið sitt skeið að mati þeirra sem
ekki tekst að hagnast nógu mikið
á því lengur, enda búið að vegg-
fóðra öll núlistasöfn ríkulega af
framleiðslunni.
Við getum auðvitað að vissu
marki hrópað húrra fyrir öllum
nýjungum í myndlist, en vel að
merkja svo lengi sem þær bera I
sér lífsneista ferskleikans, en hafa
ekki alfarið svip af innantómum
endurtekningum þess sem þegar
hefur verið gert.
Hinir nýju miðlar, t.d. myndband
og tölva, auðga myndiistina af fyr-
irbærum eins og rými og tíma,
ásamt hreyfingu, rennsli, hljóði og
rýmislifun, sem túlkandi listgreinar
svo sem leikhús og kvikmyndir hafa
hingað til haft fram yfir kyrrstöðu
listgreinarnar, málverk og högg-
myndir. Listmiðlar eins og t.d.
umhverfislist (environment) og
uppsetning (installation) standa þar
af leiðandi auðvitað mun nær kvik-
myndum og leikmyndum en hinar
hefðbundnu listgreinar málaralist
og höggmyndalist, en þar fyrir er
ekki slegið föstu að þær séu þeim
æðri og séu komnar á sjónarsviðið
til að útrýma þeim.
Málverkið hefur þannig verið af-
skrifað sem listform samkvæmt
dagskipan erkidjákna listmiðlunar-
innar og þýlyndum um heim allan,
sen þó skýtur skökku við, eins og
raunar svo oft áður, að fram til 25.
júlí stendur yfir risastór málverka-
sýning í safnhverfí og kaupstefnu-
miðstöð, svo og listahöll Vínarborg-
ar. Þar sýna 43 málarar af þrem
kynslóðum 350 málverk, sem eru
nær öll gerð á sl. þrem árum og
er þema sýningarinnar „málverkið
í dag“. Sýningarskrá í þrem bindum
telur 308 síður. Seinna verður sýn-
ingin sett upp í Deichtorenhalle
(Flóðgarðshöllinni) í Hamborg, sem
með sanni er4>ekkt fyrir allt annað
en íhaldssemi.
Minnir þeta ekki svo lítið á er
kjörorð dagsins var „fígúran er
dauð“ og trúðu menn því eins og
óskeikulli véfrétt í ýmsum krumma-
skuðum, en svo hafa menn komist
að því að hún var allan tímann
bráðlifandi nema í hugarheimi erki-
djáknanna!
Hinir nýju miðlar eru ekki komn-
ir til að vera á þann hátt að einstök
verk standi um ókomna tíð, séu
varanleg, heldur markast þeir af
tilorðningu sinni og lifa með henni.
Eðli þeirra er því allt annað en
málverksins og þó að þau standi
um sumt mun nær nútímanum hvað
nýtækni snertir er ekki þar með
sagt að dagar kyrrstæðra listmiðla
séu liðnir.
Við getum tekið dæmi um verk
Svíans Kurt Rollof, í garðinum við
Fríkirkjuveg og rétt fyrir ofan
styttu Thorvaldsens af Adonis, þar
sem það á í raun alls ekki heima
og er sem mengun í gróðurvin. Það
var mikið líf í hlutunum á meðan
listamaðurinn ásamt nemendum
listaskólans í Kaupmannahöfn voru
að reisa það og á meðan listamað-
urinn var enn hérlendis og sá um
að halda því virku. Eftir að hann
er farinn og slokknað er í kolunum
og eldsófinn kulnaður minnir það
ekki lengur á orku sem býr í iðrum
jarðar, heldur stendur verkið eitt
sér og umkomulaust. Dapurleg
minning þess sem var og minnir á
leiktjöld sem hætt er að nota og
standa sem umkomulaus úti á ber-
angri.
Annað mál er svo, að einhvern
veginn finnst manni það í sjálfu sér
næsta undarlegur gjömingur, að
flytja inn eldfjöll til Islands. Sú vís-
un listamannsins til hugmyndarinn-
ar „að það að byggja eldfjall á Is-
landi og gera með þeim hætti mynd
af því sem landið er þekktast fyrir
geti opnað utanaðkomandi leið að
menningu þess“ hlýtur að falla um
sjálfa sig, því að við sem hér búum
erum ekki utanaðkomandi.
Inni í sjálfu listasafninu er svo
margt um táknrænar tilvísanir til
umhverfisins, sem maður þekkir og
kannast við frá sýningum erlendis,
en skilur trauðla hvaða er indi eigi
hingað í þessari mynd, því að fram-
kvæmdin hlýtur að fara fyrir ofan
garð og neðan hjá flestum í þessu
formi. Minni skammtur hefði verið
til bóta, þó svo að þessi tegund list-
ar eigi fullan rétt á sér, sem þó er
allt annað mál.
En það sem meginmáli skiptir
er að safnið er rýmislega séð ein-
faldlega ekki í stakk búið til að
hýsa slíka sýningu svo vel fari og
því er hún nokkuð utan gátta í
sölum þess. Þegar myndir af lista-
verkunum í sýningarskrá eru born-
ar saman við útkomuna á safninu
sjálfu verður sá samanburður í
meira lagi óhagstæður. Hún hefði
að mínu mati frekar átt heima á
Kjarvalsstöðum, þótt sá staður bjóði
ekki upp á mikinn sveigjanleika
nema með ærnum tilkostnaði.
Eftir margar heimsóknir á sýn-
inguna fínnst mér ekki ástæða til
að tíunda framlag einstakra mynd-
listarmanna vegna þess hve erfítt
er að átta sig á verkunum. En eins
og sýningin kemur fram í heild er
ég í engum vafa um að athyglis-
verðasta framlagið sé videoverk
Steinu Vasulka og það margborgar
sig að skoða það aftur og aftur til
að komast til botns í því, sem mað-
ur gerir þó sem betur fer aldrei,
en nýtur þess mun betur í marg-
breytileika sínum.
Heildarniðurstaðan er sú, að fyr-
ir þröngan hóp innvígðra geti sýn-
ingin í heild talist markvert framlag
í umræðu um núlistir, en hljóti að
fara fyrir ofan garð og neðan hjá
þorra manna er venja komur sínar
á safnið. Er að auk alls ekki til
þess fallin að auka aðstreymið að
því og síst útlendinga sem um þess-
ar mundir streyma til landsins.
-■
KRABBAMEINSFELAGSINS 1993
VEITTU STUÐNING - VERTU MEÐ!
Viö þökkum öllum þeim sem hafa þegar borgaö heimsenda happdrættismiöa
og minnum hina á góðan málstað og glæsilega vinninga.
Greiöa má í banka, sparisjóöi eöa póstafgreiöslu fram aö dráttardegi, 17. júní.
Einnig má borga með greiðslukorti (Visa, Eurocard) á skrifstofu happdrættisins, Skógarhlíð 8, sími (91)621414.
Hver keyptur miði eflir sókn og vörn gegn krabbameini. wL Krabbameinsfélagiö
i
j