Morgunblaðið - 15.06.1993, Qupperneq 14

Morgunblaðið - 15.06.1993, Qupperneq 14
14 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. JÚNÍ 1993 í tilefni Borealis 6 ________Myndlist Bragi Ásgeirsson Undanfarnar vikur hefur allt Listasafn íslands og gott betur ver- ið undirlagt sýningarframkvæmd- inni „Borealis" og verður svo til 20. júní. Sýningin er skipulögð af Nor- rænu listamiðstöðinni í Svíavirki fyrir utan Helsingfors og er Halldór Björn Runólfsson, listsagnfræðing- ur og fyrrum sýningarstjóri lista- miðstöðvarinnar, ábyrgur fyrir framkvæmdinni að þessu sinni. Jafnan eru markaðar ákveðnar meginlínur, tekið fyrir sérstakt þema sem í ár er umhverfislist, en heiti sýningarinnar er „Orka og víddir". Þetta er eins konar tvíæringur og skiptast Norðurlöndin á að halda hann og er tilgangurinn að hann endurspegli nýjar stefnur og strauma er þróast í norðrinu, en merking latneska orðsins Borealis er einmitt „norðlægur". Þetta er í fyrsta skipti sem Island tekur að sér þessa framkvæmd formlega, en fyrir nokkrum árum var einn angi fyrstu sýningarinnar í áustursal Kjarvalsstaða, ef ég man rétt, og var hún þá í formi hefðbundinnar farandsýningar er gekk á milli Norðurlanda. Önnur sýningin tók norrænt efni til meðferðar og var í listamiðstöðinni á Hövikodden fyr- ir utan Osló. Þriðja sýningin var í Listaskálnum í Málmey og var við- fangsefnið málverk og landslag. Fjórða sýningin var á Louisiana- safninu í Humlebæk og þá voru stefnumörkin staðbundið umhverf- isverk og á fimmtu sýningunni á safninu í Bjömeborg var fjallað um efnið og áhrif þess. Af þessu má sjá að þema sýning- anna er yfirleitt nokkuð þröngt og afmarkað og þó að fyrsta sýningin hafi verið almenn farandsýning ein- kenndist hún af þröngum sjón- armiðum um eðli samtímalistar. Hlaut enda samkvæmt blaðaúr- klippum er lágu frammi frekar slaka dóma listrýna þar sem hún hafði áður verið sett upp. Sá er hér ritar hefur því miður ekki getað fylgst með öllum sýning- unum, utan þeirrar fyrstu, nema úr fjarlægð, en einungis upptaln- ingin hér að ofan leiðir í ljós, að menn hafa frekar þrengt að stefnu- mörkum framkvæmdarinnar en að gagnrýnin og dræmar undirtektir í upphafi hafi haft áhrif á þá til opn- ari viðhorfa. í aðfararorðum hinnar veglegu sýningarskrár fylgir Steffan Carl- én, forstöðumaður Norrænu lista- miðstöðvarinnar, markaðri stefnu úr hlaði og segir m.a. „sýningunni er ætlað að sýna fjölbreytnina og sköpunargleðina í norrænni um- hverfislist sem og höggmyndalist samtímans". í ár eru þátttakendumir Gio- vanni Anselmo (f. Borgofranco d’Ivrea, Piedmont, Ítalíu 1934), býr í Torino, Roman Signe (f. í Sviss 1938), býr í St. Gallen, Steina Vasulka (f. á íslandi 1940), býr í Santa Fe, Nýju Mexíkó. Bente Stokke (f. í Osló 1952) býr í Osló og Berlín. Finn Naur Petersen (f. í Kaupmannahöfn 1954) býr í Kaupmannahöfn, Maaria Wirkkala (f. í Helsingfors 1954) býr í Helsingfors og Frakklandi, Finnbogi Pétursson (f. í Reykjavík 1959) býr í Reykjavík og loks Ulf Rollof (f. í Karlskrona 1961), býr i Stokkhólmi. Þessi óvenju ná- kvæma upptalning er ekki út í hött, því að ljós kemur að eitthvað er á reiki um nafngiftina „norðlægur" er svo er komið, því að mun tempr- aðari belti eiga óvefengjanlega full- gilda fulltrúa á sýningunni, sem þó skal alls ekki lastað. En það vekur vangaveltur-varðandi sýningu með jafn ótvíræða yfirskrift, að ekki skuli leitað meira fanga innan Norðurlandanna sjálfra og þess sem þar er gert. Mér er nefnilega kunn- ugt um, að þar finnast mjög áhuga- verðir myndlistarmenn af öllum kynslóðum, sem hafa lagt þung lóð á vogarskál framsækinnar listar, þótt ekki virðist mönnum kunnugt um það í Norrænu listamiðstöðinni frekar en fyrri dagvinn. Sú spurning verður líka fljótlega áleitin, hvort hér sé verið að kynna ferska strauma er leika um nor- ræna myndlist, sem unnin er af Norðurlandabúum á Norðurlönd- um, þó svo að þeir séu einnig bú- settir utan þeirra. Eða hvort hér sé um eins konar „sammó“ — og þegnskylduáráttu við erlend listhús (og listkaupstefnur) að ræða, sem hafa það eitt að markmiði að koma skjólstæðingum sínum á framfæri og snúa blinda auganu að öllu öðru. Hér kemur upp hugtakið „dyra- vörður" sem ég rakst á nýlega, en slíkir hleypa, eins og nafnbótin ber með sér, ekki öllum fram hjá sér og í sumum tilvikum einungis örfá- um útvöldum. Hörðustu dyraverð- irnir í myndlistinni eru einmitt stór- þjóðirnar og þá öðru fremur Frakk- land og Bandaríkin, sem eiga neyð- arlega erfítt með að beina augunum að öðru en eigin nafla. Fyrir þeim í Frans hafa Norður- löndin til skamms tíma naumast verið til á landakorti listarinnar, nema sem fámennur og frumstæð- ur útskagi, og listamenn þaðan komast ekki á blað nema séu þeir hluti af Parísarskólanum. í menn- ingarsögu fremstu andans manna þjóðarinnar verða menn lítið var við þau og er þeir brutu loks odd af oflæti sínu varðandi Norðmann- inn Edvard Munch með stórri sýn- ingu á Orsay-safninu í París fyrir u.þ.b. tveimur árum sýndu þeir helst það sem skaraði þá sjálfa! Breyttur hugsunarháttur innan þessara þjóða á allra síðustu árum hefur einmitt gefið norrænni list, eldri sem yngri, og list margra annarra þjóða byr undir báða vængi. Það hefur haft þær afleið- ingar á Norðurlöndum, að þó nokkr- ir listamenn, sem voru utangarðs að segja má og í tízku var að fussa við, eru skyndilega risnir upp af öskustó. Menn tala nú t.d. um sér- stakan tón í gullaldarmálurunum dönsku og sporgöngumönnum þeirra, svo sem P.S. Kröyer og öðr- um svonefndu Skagen-málurum og álíta jafnvel hið norræna ljós í myndum þeirra og hin frjálslegu pensilför allt að 5-80 árum á und- an impressjónismanum! Og ekki þykir mér sjálfum stökk- ið ýkjalangt frá Karli Isakson og Edvard Weie til Nicolas de Stael og tassismans. Ef svo Strindberg hefði ekki látið sjást móta fyrir ein- hveiju hlutlægu í myndum sínum væri hann að margra áliti a.m.k. Steina Vasulka við upptökur hálfri öld á undan óformlegu (in- formel) málurunum. Þetta einmitt að styrkja sjálfs- ímynd okkar í norðrinu, en það virð- ist þeim ekki ljóst í Norrænu lista- miðstöðinni enn sem komið er og halda sem fastast í fyrra viðhorf, sem einkennist af furðulegri útgáfu harðsoðinnnar marxískrar miðstýr- ingar og bókstafstrúar, sem er svo er komið virkar sem draugur úr fortíðínni. Lítilsvirðingin á málverkinu, sem nútímalegum listmiðli er algjör nema að upp blossi einhver stefna í „móðurlöndunum”, t.d. nýbylgju- málverkið, sem nú virðist hafa runnið sitt skeið að mati þeirra sem ekki tekst að hagnast nógu mikið á því lengur, enda búið að vegg- fóðra öll núlistasöfn ríkulega af framleiðslunni. Við getum auðvitað að vissu marki hrópað húrra fyrir öllum nýjungum í myndlist, en vel að merkja svo lengi sem þær bera I sér lífsneista ferskleikans, en hafa ekki alfarið svip af innantómum endurtekningum þess sem þegar hefur verið gert. Hinir nýju miðlar, t.d. myndband og tölva, auðga myndiistina af fyr- irbærum eins og rými og tíma, ásamt hreyfingu, rennsli, hljóði og rýmislifun, sem túlkandi listgreinar svo sem leikhús og kvikmyndir hafa hingað til haft fram yfir kyrrstöðu listgreinarnar, málverk og högg- myndir. Listmiðlar eins og t.d. umhverfislist (environment) og uppsetning (installation) standa þar af leiðandi auðvitað mun nær kvik- myndum og leikmyndum en hinar hefðbundnu listgreinar málaralist og höggmyndalist, en þar fyrir er ekki slegið föstu að þær séu þeim æðri og séu komnar á sjónarsviðið til að útrýma þeim. Málverkið hefur þannig verið af- skrifað sem listform samkvæmt dagskipan erkidjákna listmiðlunar- innar og þýlyndum um heim allan, sen þó skýtur skökku við, eins og raunar svo oft áður, að fram til 25. júlí stendur yfir risastór málverka- sýning í safnhverfí og kaupstefnu- miðstöð, svo og listahöll Vínarborg- ar. Þar sýna 43 málarar af þrem kynslóðum 350 málverk, sem eru nær öll gerð á sl. þrem árum og er þema sýningarinnar „málverkið í dag“. Sýningarskrá í þrem bindum telur 308 síður. Seinna verður sýn- ingin sett upp í Deichtorenhalle (Flóðgarðshöllinni) í Hamborg, sem með sanni er4>ekkt fyrir allt annað en íhaldssemi. Minnir þeta ekki svo lítið á er kjörorð dagsins var „fígúran er dauð“ og trúðu menn því eins og óskeikulli véfrétt í ýmsum krumma- skuðum, en svo hafa menn komist að því að hún var allan tímann bráðlifandi nema í hugarheimi erki- djáknanna! Hinir nýju miðlar eru ekki komn- ir til að vera á þann hátt að einstök verk standi um ókomna tíð, séu varanleg, heldur markast þeir af tilorðningu sinni og lifa með henni. Eðli þeirra er því allt annað en málverksins og þó að þau standi um sumt mun nær nútímanum hvað nýtækni snertir er ekki þar með sagt að dagar kyrrstæðra listmiðla séu liðnir. Við getum tekið dæmi um verk Svíans Kurt Rollof, í garðinum við Fríkirkjuveg og rétt fyrir ofan styttu Thorvaldsens af Adonis, þar sem það á í raun alls ekki heima og er sem mengun í gróðurvin. Það var mikið líf í hlutunum á meðan listamaðurinn ásamt nemendum listaskólans í Kaupmannahöfn voru að reisa það og á meðan listamað- urinn var enn hérlendis og sá um að halda því virku. Eftir að hann er farinn og slokknað er í kolunum og eldsófinn kulnaður minnir það ekki lengur á orku sem býr í iðrum jarðar, heldur stendur verkið eitt sér og umkomulaust. Dapurleg minning þess sem var og minnir á leiktjöld sem hætt er að nota og standa sem umkomulaus úti á ber- angri. Annað mál er svo, að einhvern veginn finnst manni það í sjálfu sér næsta undarlegur gjömingur, að flytja inn eldfjöll til Islands. Sú vís- un listamannsins til hugmyndarinn- ar „að það að byggja eldfjall á Is- landi og gera með þeim hætti mynd af því sem landið er þekktast fyrir geti opnað utanaðkomandi leið að menningu þess“ hlýtur að falla um sjálfa sig, því að við sem hér búum erum ekki utanaðkomandi. Inni í sjálfu listasafninu er svo margt um táknrænar tilvísanir til umhverfisins, sem maður þekkir og kannast við frá sýningum erlendis, en skilur trauðla hvaða er indi eigi hingað í þessari mynd, því að fram- kvæmdin hlýtur að fara fyrir ofan garð og neðan hjá flestum í þessu formi. Minni skammtur hefði verið til bóta, þó svo að þessi tegund list- ar eigi fullan rétt á sér, sem þó er allt annað mál. En það sem meginmáli skiptir er að safnið er rýmislega séð ein- faldlega ekki í stakk búið til að hýsa slíka sýningu svo vel fari og því er hún nokkuð utan gátta í sölum þess. Þegar myndir af lista- verkunum í sýningarskrá eru born- ar saman við útkomuna á safninu sjálfu verður sá samanburður í meira lagi óhagstæður. Hún hefði að mínu mati frekar átt heima á Kjarvalsstöðum, þótt sá staður bjóði ekki upp á mikinn sveigjanleika nema með ærnum tilkostnaði. Eftir margar heimsóknir á sýn- inguna fínnst mér ekki ástæða til að tíunda framlag einstakra mynd- listarmanna vegna þess hve erfítt er að átta sig á verkunum. En eins og sýningin kemur fram í heild er ég í engum vafa um að athyglis- verðasta framlagið sé videoverk Steinu Vasulka og það margborgar sig að skoða það aftur og aftur til að komast til botns í því, sem mað- ur gerir þó sem betur fer aldrei, en nýtur þess mun betur í marg- breytileika sínum. Heildarniðurstaðan er sú, að fyr- ir þröngan hóp innvígðra geti sýn- ingin í heild talist markvert framlag í umræðu um núlistir, en hljóti að fara fyrir ofan garð og neðan hjá þorra manna er venja komur sínar á safnið. Er að auk alls ekki til þess fallin að auka aðstreymið að því og síst útlendinga sem um þess- ar mundir streyma til landsins. -■ KRABBAMEINSFELAGSINS 1993 VEITTU STUÐNING - VERTU MEÐ! Viö þökkum öllum þeim sem hafa þegar borgaö heimsenda happdrættismiöa og minnum hina á góðan málstað og glæsilega vinninga. Greiöa má í banka, sparisjóöi eöa póstafgreiöslu fram aö dráttardegi, 17. júní. Einnig má borga með greiðslukorti (Visa, Eurocard) á skrifstofu happdrættisins, Skógarhlíð 8, sími (91)621414. Hver keyptur miði eflir sókn og vörn gegn krabbameini. wL Krabbameinsfélagiö i j

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.