Morgunblaðið - 19.06.1993, Qupperneq 12

Morgunblaðið - 19.06.1993, Qupperneq 12
12 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. JÚNÍ 1993 Yfirmaður herafla Noregs um Keflavíkurstöðina og samvinnu NATO-ríkja Bandaríkjamenn standi við skuldbindingar sínar LOKUN varnarstöðvarinnar í Keflavík yrði tæpast látið ómómælt í Noregi og mjög mikilvægt er að af hálfu Bandaríkjamanna liggi fyrir að staðið verði við skuld- bindingar hvað varnir íslands og Evrópu varðar. Þetta er mat Torolfs Rein yfirmanns herafla Norðmanna. Rein sem er tæplega sextugur flotaforingi og á glæstan feril að baki var staddur hér á landi fyrr í vikunni og átti fundi með hérlendum sérfræðingum á sviði varnar- og öryggismála. Rein leggur jmnga áherslu á sameiginlega hagsmuni Norðmanna og Islendinga á þessum vettvangi og hann kveður bæði þessi ríki vera þeirrar hyggju að kjarni varnarsamstarfs aðildarríkja Atlantshafsbanda- lagsins hafi fallið nokkuð í skuggann að undanförnu. Sá andi hafi óneitanlega svifið yfir vötnunum innan NATO að bandalaginu beri að beina kröftum sínum mjög að friðargæslu, að því að koma á friði og annars konar aðgerðum. íslendingar og Norðmenn séu sammála því mati að tengslin yfir Atlantshafið séu kjarni samstarfs aðildarríkjanna og að ísland gegni á þeim vettvangi Iykil- hlutverki. Hið sama gildi skapist í framtíðinni óvissu- ástand í þessum heimshluta. Torolf Rein féllst á að eiga samtal við Morgunblaðið um þá breyttu stöðu sem við blasir á sviði öryggis- og varnarmála frá sjónarhóli norskra herforingja. Hvernig hafa lyktir kalda stríðs- ins haft áhrif á viðbúnað heraflans í Noregi? „Strax árið 1990 breyttum við viðbúnaðarstöðu heraflans þannig að hún er nú á mun lægra stigi en áður var. Við erum að vísu að draga úr heraflanum sjálfum en sú ákvörðun tengist ekki lyktum Kalda stríðsins. Breytingamar hafa miðast við stærð heraflans annars vegar og það fjármagn sem veitt hefur verið til vamarmála hins veg- ar. í fyrra gáfum við út skýrslu um vamir Noregs og á sama tíma var gefíð út pólitískt plagg þar sem fjallað var um framtíð heraflans með tilliti til efnahagsþróunar. Við höfum því þurft að aðlaga herafl- ann að þeim fjárveitingum sem verið hafa fyrir hendi. Þetta þýðir þó ekki að dregið hafí verið svo mjög úr framlögum því fram til 1989 var um raunaukningu að ræða á hveiju ári en nú er um örlítinn samdrátt að ræða ár hvert.“ Á árum áður fyigdust menn grannt hér á landi með fréttum af Norðurflotanum sovéska. Getur þú sagt mér hvernig aðgerðum og við- búnaði Norðurflotans er nú háttað? „Við fylgjumst vitanlega grannt með því sem er að gerast á þessu á svæði og við höfum tekið eftir því að verulega hefur dregið úr aðgerðum á vegum flotans. Þetta á við um skipaferðir og úthald. Rússamir eru enn á ferðinni en þeir halda sig nærri bækistöðvum sínum í Barentshafí, þetta á við bæði um skip og flugvélar þær sem heyra undir Norðurflotann." Hvað um kafbátana? „Kafbátamir eru enn á ferðinni. Eldflaugakafbátamir eru enn starfræktir en þeir eru ekki jafn margir og áður. Áður sendu þeir þessa báta lengra út á Noregshaf og jafnvel út á Atlantshaf nærri íslandi en þessar ferðir heyra nú sögunni til. í fyrra urðum við varir nokkra kafbáta í nágrenni íslands en þar var um einangrað tilfelli að ræða, einn eldflaugakafbát ásamt tilheyrandi árásarkafbátum suður af landinu. Mjög hefur því dregið úr flotaviðbúnaði í norðri en rúss- neski flotinn er þó enn við æfíng- ar, þeir hafa til að mynda æft loft- vamir, gert tilraunir með ýmsar tegundir eldflauga og æft ferðir skipalesta." Hefur þetta haft áhrif á eftirlit Norðmanna með kafbátaferðum? „Við höldum enn uppi eftirliti á þessu svæði með P-3 kafbátaleitar- vélum og förum slíkar ferðir næst- um því á degi hveijum. En við höfum ekki dregið mjög úr slíkum eftirlitsferðum og vitanlega þarf að halda áhöfnum á P-3 vélunum í þjálfun. En við ráðum aðeins yfír fjórum slíkum vélum.“ Éggeri ráð fyrir að þér sé kunn- ugt um fréttir af því að fyrirhugað- ur sé verulegur samdráttur í varn- arstöðinni í Keflavík og þótt ekkert liggi enn fyrir í þeim efnum langar mig að spyija þig hvemigþú bregst við slíkum fréttum frá hernaðar- legu sjónarmiði. „Mér skilst að Bandaríkjamenn eigi við erfiðleika að etja á vett- vangi fjárlaga. Þeir vilja því aug- ljóslega draga úr viðbúnaði sínum erlendis. Mér er ekki kunnugt um hversu mikill niðurskurðinn verður á íslandi. Við vonum, líkt og íslend- ingar, að Bandaríkjamenn muni ekki kalla allan herafla sinn á ís- landi heim. Ég býst við því að dreg- ið verði úr viðbúnaði hér en hversu mikill niðurskurðurinn verður veit ég ekki. Síðan er vitanlega um tví- hliða vamarsamning milli íslands og Bandaríkjanna að ræða.“ Hvernig myndir þú sem atvinnu- hermaður lýsa þeim breytingum sem orðið hafa á hemaðarlegu mikilvægi íslands eftir lok Kalda stríðsins? „Lyktir Kalda stríðsins hafa í raun engu breytt um hemaðarlegt mikilvægi íslands. Hins vegar hef- ur staðan breyst þar sem nú um stundir er ekki unnt að greina til- tekna ógnun. En í herfræðilegu tilliti og þegar til langs tíma er |it- ið hefur engin breyting orðið á þýðingu landsins og skapist ein- hvers konar spennuástand á norð- urslóðum mun ísland áfram gegna lykilhlutverki með tilliti til hugsan- legra hemaðaraðgerða. Staðsetn- ing landsins er þannig að í her- fræðilegu tilliti er það risastórt flugmóðurskip. Allir þeir sem hug- leiða vamir á norðurslóðum gera sér Ijóst að Island hefur gífurlega þýðingu, þetta á ekki síst við um liðsflutninga yfír hafíð og tengslin milli Bandaríkjanna og Evrópu. Þótt ástandið nú kalli ekki á þær umfangsmiklu aðgerðir í formi eft- irlits sem haldið var úti héðan frá íslandi ættu menn ekki að loka augunum fyrir því sem kann að gerast í framtíðinni." Hvernig myndir þú frá hernaðar- Morgunblaðið/Kristinn Torolf Rein, yfirmaður herafla Noregs. legu sjónarmiði skilgreina hugtakið „umtalsverður niðurskurður“ með tilliti til Keflavíkurstöðvarinnar? Hvert er í þessu tilfelli lágmarks- stig viðbúnaðar með tilliti til flug- véla og mannafla? „Það er mjög erfítt að gera sér grein fyrir þessu. Þetta fer vitan- Iega eftir mismunandi skilningi á orðinu „umtalsverður". Ef menn ákveða helmingsniðurskurð er vit- anlega um verulega fækkun að ræða. Það er erfítt að skilgreina þetta nánar. Það sem er mjög mikil- vægt fyrir okkur Norðmenn, ís- lendinga og alla Evrópu er að Bandaríkjamenn standi við varnar- skuldbindingar sínar. Það er mjög mikilvægt að mínu viti að Banda- ríkjamenn haldi í einhveiju formi úti herliði í Evrópu og á h£r á ís- landi. Ef litið er til sögunnar, hvort sem hún endurtekur sig eður ei, þá er reynslan sú að Bandaríkja- menn hafa tvívegis þurft að koma Evrópu til hjálpar á þessari öld. Þetta er erfíð lexía og það væri mjög erfítt að kalla herliðið allt heim og ætla síðan að senda það eina ferðina enn til vamar Evrópu. Því tel ég mjög mikilvægt að Bandaríkjamenn hafí ákveðna „fót- festu“ hér eða í Evrópu og það hefur einnig mikla þýðingu fyrir Bandaríkin svo lengi sem NATO er starfrækt sem vamarbandalag. Það era engin teikn á lofti um að Bandaríkjamenn ætli að draga sig út úr Evrópu, þeir hafa, að mínu mati, dregið réttar ályktanir af sögunni." Telur þú að ástandið á Balkan- skaga hafí ef til vill haft áhrif á mat Bandaríkjamanna í þessum efnum? „Það kann að vera, ég er ekki viss. Óstöðugleiki ríkir víða og fari svo a§ einhvers konar afskipti Bandaríkjamanna reynist nauðsyn- leg er vitanlega mun auðveldara að koma því í kring ef herstöðvar og viðbúnaður af öðrum toga era til staðar í Evrópu. Þannig er unnt að bregðast við mun fyrr en ella. Við sáum þetta í Persaflóastríðinu og raunar var þá um mikla fiugum- ferð um Keflavik að ræða. Ég veit að sjálfsögðu ekki hvemig þeir í Bandaríkjunum meta þessa stöðu mála en ég tel að þeir geri sér grein fyrir staðreyndum málsins og að tekið verði tillit til þeirra.“ Þetta er athyglisvert ekki síst í Ijósi þess að á dögum Kalda stríðs- ins var til staðar glögg og afdrátt- arlaus skilgreining á hugtakinu „ógn“. Aður fyrr sáu menn fyrir sér stófellda innrás Sovétríkjanna inn í Evrópu og liðsflutninga yfir Atlantshafið en sá möguleiki getur nú aðeins í besta falli talist fræði- legur. Því vaknar sú spurning hvort þörf er á því að endurskilgreina þetta hugtak? „Á vettvangi herfræði skilgrein- um við „ógn“ sem þá niðurstöðu sem fyrir liggur þegar tekið hefur verið tillit til ætlana annars vegar og getu á hemaðarsviðinu hins vegar. Við sem hermenn horfum því mjög til þess herstyrks sem hugsanlega er við að etja. Ef horft er til Rússlands er herstyrkurinn enn til staðar þó svo nú um stund- ir sé viðbúnaður heraflans ekki mikill en það kann að breytast. Ætlanir Rússa í þessu efni heyra hins vegar sögunni til nú um stund- ir. Menn vita hins vegar ekki hver stefna eða „ætlanir" þeirra á þessu sviði kann að vera til lengri tíma litið. Ógnin þ.e.a.s skilgreind sem hætta á árás er ekki til staðar en ef til vill hefur skilgreining orðsins verið of þröng. Á ensku er einnig til orðið „menace" (hótun. ógnun) og á tímum Kalda stríðsins töldum við að um raunveralega hótun væri að ræða. Breytingin hefur falist í þessu: Áður ríkti mikil spenna en jafnframt mikill stöðug- leiki, á tímum Kalda stríðsins var flest allt fyrirsjáanlegt. Nú ríkir lítil spenna en jafnframt lítill stöð- ugleiki, við getum ekki nema að litlu leyti gert okkur ljóst hvað kann að gerast. Því tölum við nú frekar um „áhættu", því orðið „ógn“ er eiginlega ógnvekjandi! Þá móðgast Rússar ef hugtakinu „ógn“ er beitt. Frá sjónarhóli Norðmanna á hugtakið „áhætta“ við um ríkjandi ástand í Rússlandi. Lýðræði er þar skammt á veg komið og þar ríkir óstöðugleiki. Þar getur ýmislegt gerst og við verðum að taka tillit til þess.“ Þá eigum við eftir að skilgreina hugtakið „áhætta" . . . „Þarna er frekar um merkingar- fræði að ræða, skilgreiningar og nafngift era ef til vill undir hveijum og einum komnar. Ég og við allir ólumst upp á tímum Kalda stríðsins og við höfum ekki hugað nógsam- lega að því ástandi sem ríkti fyrir 1940. Við erum aftur komnir í það sem áður taldist „eðlilegt ástand" þar sem ekki er um að ræða neina viðblasandi ógnun. Við hefjum því leit að einhverju sem komið getur í stað „ógnarinnar". Við þurfum ekki að hafa viðblasandi og þraut- skilgreinda ógn til að halda uppi nauðsynlegum herafla. Hann er til staðar til að unnt sé að gæta örygg- ishagsmuna viðkomandi ríkja.“ „Eðlilegu ástandi" má því lýsa sem svo að þá ríki lítil spenna og lítill stöðugleiki með viðvarandi „áhættu"? „Já. „Eðlilegt ástand“ felst í lít- illi spennu, litlum stöðugleika, áhættu og ófyrirsjáanlegum at- burðurn." Efvið lítum til Rússlands, leiðum hjá okkur hugsanlegar „ætlanir“ Rússa og horfum eingöngu til styrks heraflans, blasir þá ekki við að það myndi taka mörg ár að gera þessum herafla kleift að láta til sín taka? „Ég vil lýsa þessu þannig að herafli Rússa sé ekki í dvala en hann er tiltölulega óvirkur. Vígtólin eru enn til staðar. Vopnakerfin, skipin, flugvélarnar, skriðdrekarnir eru meira og minna tilbúin til notk- unar. Það sem þyrfti að gerast væri að færa viðbragðsstöðu heraf- lans yfír á nýtt og hærra stig og það tekur ekki svo langan tíma. Við eram ekki að tala um stórfellda árás á Evrópu en eitthvað gæti gerst á tilteknum svæðum. En ef Rússar ætluðu sér að gera herfla sinn tilbúinn til átaka tæki það að mínu viti að minnsta kosti eitt ár.“ Áður fyrr sáu herfræðingar fyrir sér tiltekna atburðarás og miðuðu viðbúnað sinn við það. Hver er sú skelfilegasta rás atburða sem þú , getur ímyndað þér nú um stundir? „Ef þú átt við Rússland þá fæl- ist hún í algjörum umskiptum, í afturhvarfí , ekki nauðsynlega til þess valdakerfis sem viðhaldið var í tíð Sovétríkjanna en til harðlínu- stefnu þar sem lýðræði væri hafnað og alræði innleitt. Það skelfílega við þetta ástand er að þá gæti allt gerst. Slíkt myndi skapa mikla spennu. Við sjáum þessa hins veg- ar engin merki nú um stundir." En getur þú séð fyrir þér algjör umskipti í hina áttina, jafnvel í þá veru að Rússar verði aðilar að NATO eða að einhvers konar ör- yggissamvinnu verði komið á? „Við eigum nána samvinnu við ríkin í Austur-Evrópu á vettvangi samstarfsráðs Atlantshafsbanda- lagsins (NACC). Ég hef efasemdir um ágæti þess að fjölga aðildarríkj- um NATÓ. Ég tel að viljí menn útvíkka NATO þannig að Rússar fái aðild þá verði ekki lengur .um sams konar öryggissamvinnu að ræða og að þá muni bandalagið sem slíkt ekki lengur vera til. Þær skuldbindingar sem aðildarríki NATO hafa tekið á sig era einstak- ar. Og ég tel að tæpast sé unnt að gera breytingar á þessum vett- vangi án þess að leggja bandalagið í raun niður. Samvinna aðildarríkj- anna á hemaðarsviðinu er mjög náin, við ráðum yfír sameiginlegum mannvirkjum og við höfum miðað ákvarðanatöku okkar við að náð sé fram samstöðu. Traustið milli ríkjanna er einstakt og það er svo margt við NÁTO sem er algjörlega einstakt. Ég tel að nú um stundir gildi það um hvaða ríki sem er að aðild þess að NATO myndi hafa í för með sér þá hættu að bandalag- ið liðaðist í sundur. Ætli menn sér að útvíkka bandalagið mun NATO eins og við þekkjum það í dag heyra sögunni til.“ I upphafí ræddum við um sam- skipti og sameiginlega hagsmuni Norðmanna og Islendinga á vett- vangi öryggis- og varnarmála. Hvaða áhrifhefði það á sviði örygg- ismála í Noregi e f verulegur niður- skurður yrði ákveðinn í varnarstöð- inni í Keflavík? „Það er erfítt að svara þessu. Ef Bandaríkjamenn kölluðu allan liðsafla sinn hér heim, sem væri versta hugsanlega niðurstaðan, þá myndum við í Noregi ekki vera mjög ánægðir með þá stöðu mála. Eins og ég minntist á er ísland lykillinn að því að unnt sé að halda uppi vörnum á Noregshafí og á norðurslóðum. Þarna verða menn að gera greinarmun á skammtíma- áhrifum og áhrifum til langs tíma litið. Skammtímaáhrifin yrðu ef til vill ekki svo mikil en þau yrðu vera- l_eg þegar horft er til framtíðar. Ég tel að það gæti ekki talist sér- lega jákvætt merki og í því gætu ekki falist sérlega jákvæð skilaboð ef Bandaríkjamenn ákvæðu að hætta rekstri Keflavíkurstöðvar- innar. Ég tel fullvíst að Norðmenn myndu bregðast hart við ef sú yrði raunin." Myndi lokun Keflavíkurstöðvar- innar ekki einfaldlega þýða að þið þyrftuð að endurskipuleggja varnir ykkar í grundvallaratriðum? „Við höfum ekki skoðað þennan möguleika vegna þess að þama er um að ræða verstu hugsanlegu rás atburða." Spurningin erað sönnu fræðileg. „Já hún er það og svarið yrði þá einnig í formi tilgátu! Við höfum ekki skoðað þennan möguleika vegna þess að hugsanleg viðbrögð okkar miðast ekki við að Banda- ríkjamenn kalli herlið sitt heim frá íslandi. Ég tel mikilvægast að fyr- ir liggi skuldbinding af hálfu Bandaríkjamanna hvað vamir ís- lands varðar og að fyrir liggi að þeir hyggist ekki hverfa með liðs- afla sinn_ héðan.“ Viðtal: Ásgeir Sverrisson.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.