Morgunblaðið - 19.06.1993, Qupperneq 30

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. JÚNÍ 1993
30
Minning
Magdalena Schram
blaðakona
Fædd 11. ágúst 1948
Dáin 9. júní 1993
Ætli hún hafi ekki verið tíu ára
telpuhnokki, jörp á hár með lipran
fót, þegar ég man hana fyrst. Hún
var sú fímmta í röðinni í systkina-
hópi Bryndísar. Og strax einhvem
veginn öðra vísi. Þau eldri voru
áberandi frek til Ijörsins, fyrirferð-
armikil og gott ef ekki rúmfrek.
Malla var öðravísi. Hún sýndist
vera meira út af fyrir sig; stundum
eins og í eigin heimi þangað sem
lætin í kringum hana náðu ekki.
Hún var bókaormurinn í fjölskyld-
unni.
Malla átti góða daga og góða
félaga í EMMERR á sjöunda ára-
tugnum. Hún varð stúdent 1968.
Það hefur auðvitað alveg sérstaka
merkingu. Það þýddi að vera ein-
hvem veginn öðra vísi — með
áherslu á einhvem veginn. Það var
alltaf mátulega óljóst. En við hin
létum hana auðvitað ekki komast
upp með annað en að svara til saka
fyrir þessa „glötuðu kynslóð"
blómabama og bítlavina.
Að loknu stúdentsprófí las Malla
sögu í enskum stíl í úreltum text-
ílbæ á Norður-Englandi. Lancaster
heitir þar. Hún lærði meðal annars
það að sú saga er ekki frásagnar-
innar virði, sem ekki er vel sögð —
færð í stílinn. Og Malla féll vel inn
í lífsmynstur enska háskólabæjarins
á bítlaskeiðinu: morgunsvæf, skraf-
hreifín og félagslynd. Bréfín til
stóru systur vora mörg og löng og
lipurlega skrifuð. Að loknu prófí
dvaldist henni enn um nokkur ár á
Englandi þar sem hún drakk í sig
andrúmsloftið.
Eftir að hún sneri heim byijaði
hún að vinna fyrir sér sem sögu-
kennari við Menntaskólann á
ísafírði. Hún lagði út af samtíma-
sögu Barracloughs um hlekki hug-
arfarsins forðum daga og endalok
hugmyndafræðinnar. Henni lá tals-
vert á hjarta, enda búin að upp-
götva ný sannindi að hún hélt. Og
vottaði þá þegar fyrir svolitlum
femínisma. Þegar ég spurði hana
nánar út úr um þessar kellingar
sagði hún gjaman: Lestu þær bara
sjálfur — og lánaði mér „Kvengeld-
inginn“ eða „Kvennaklósettið" með
vorkunnlátu brosi í kaupbæti. Ég
held ég hafí skilað þessum kelling-
um aftur. Gömlum marxista þótti
þetta þunnur þrettándi. En við lét-
um kyrrt liggja.
Eftir að þau Malla ög Hörður
stofnuðu með sér samvist esseff
hófst þýska tímabilið í lífi hennar.
í framhaldi af Virginiu Woolf komu
endurminningar allra þessara þýsku
stríðsekkna — miklar tragedíur úr
veröld sem var. Mér koni að vissu
leyti á óvart hversu auðveldlega
norður-enski öreigakúltúrinn vék
fyrir borgaralegum dyggðum þýsk-
ættuðum, góðu skipulagi og um-
hirðu á Múnchenaráranum og æ
síðan. Kannski bættu þau hvort
annað upp, enska efasemdin og
bæverska búsældin? Rétt eins og
Malla og Hörður bættu hvort annað
upp.
Með þessa heimanfylgju í far-
angrinum stofnuðu þau ferðaskrif-
stofu sem var svo vel rekin að
manni fannst einhvern veginn eins
og hún gengi af sjálfu sér. Svona
var hún vel skipulögð. Ferðalangar
Möllu og Harðar vora ekki að leita
að gleym-mér-ei diskóteksins held-
ur friðnum í sjálfum sér. Þetta voru
fjallagarpar, jöklafarar og fuglavin-
ir — fólk með augu fyrir því smáa
sem gerir undur lífsins svo stórt.
Einkum þýskir prófessor-doktorar,
sem fundu hugsjón í Norðrinu og
ítalskir lífskúnstnerar á flótta und-
an Suðrinu. Og oft glatt á hjalla.
En alltaf vel skipulagt.
Smám saman var þetta orðið
forstandsheimili — fyrst við fjörana
í Sörlaskjólinu, seinna í stríðsgróða-
hverfi á Melunum. Og ævinlega
jafn gaman að líta inn: Heilsa
heimasætunum Höllu, Kötu og Guð-
rúnu með kossi á kinn; stelast í
eina pípuna hans Harðar með Löv-
enbránum; fá stuttan útdrátt úr
Spígel um tilvistarvanda Vestur-
landa og hina þýsku sektarkennd;
fínna fyrir sitt leyti kurteislega að
veraleikafírringu ’68-kynslóðarinn-
ar (og jafnvel Kvennalistans, ef
maður dirfðist) gagnvart vandanum
og valdinu — einkum á sunnudags-
morgnum eftir sund.
En undir værðarlegu yfírborðinu
vakti alvara lífsins, eins og í leik-
riti eftir Ibsen. Möllu var dauðans
alvara í pólitík. Hún var ekkert upp
á punt. Hún var femínisti til orðs
og æðis, þótt hún léti mig í friði
sem vonlaust tilfelli. En hún var
komin iangleiðina að snúa dætram
mínum til femínisma sumum hveij-
um, og þótti mér þá fokið í Sörla-
skjólið. Malla var vakin og sofín í
sinni pólitík: Að sjá um Veru, að
undirbúa borgarstjómarfundi, að
flytja pistla í útvarpið, að ráðgast
við stöllur sínar um stefnumál og
kosningar. Aldrei í fremstu röð —
en alltaf af fullri einurð.
Ég gat þess í upphafí að mér
hefði þótt hún vera öðra vísi frá
fyrstu tíð og hún hélt því áfram til
hinstu stundar. Fyrir fáum áram
fékk hún viðvöran um að lífíð lifír
á veiku skari eins og blaktandi
kertaljós sem getur slokknað fyrir-
varalaust. Það er á slíkum stundum
sem fyrst reynir í alvöru á mann-
eskjuna — hvort hún er bara veil
og hálf eða úr ósviknum málmi,
heil og ekta. Hetjan er sú sem tek-
ur því sem að höndum ber án þess
að kveinka sér; sú sem ber harm
sinn í hljóði.
Þannig var Magdalena til hinstu
stundar. Að vísu reiðubúin að opna
hug sinn um okkar stopulu stund
og afmarkaða tíma. I lífínu var hún
okkur. sem hana þekktum ljúfur
ferðafélagi. I dauðanum varð hún
okkur sú fyrirmynd sem fæst okkar
munum fá undir risið þegar þar að
kemur. Æðrist eigi „því að mitt ok
er ljúft og byrði mín létt,“ sagði
sá sem vildi bera byrðar annarra.
Orðlaust fór hún að hans dæmi.
Slíkur efniviður glæðir söguna lífí,
eins og hún vissi kvenna best. Minn-
ing hennar lifir — þótt hún deyi, í
þakklátum huga okkar allra, sem
hana þekktum.
Jón Baldvin.
Það er erfitt að setjá orð niður
á blað til að heiðra minningu Möllu.
Til þess þurfa orðin að mynda
meistaraverk til að vera samboðin
henni, því að hún Malla var meist-
araverk. Ég vildi óska að kökkurinn
í hálsinum og tárin í augunum
gætu hjálpað eitthvað tjl.
Malla var klárasta manneskja
sem ég hef nokkurn tíma þekkt.
En hún var ekki bara klár eða hug-
myndarík, skörp, hreinskilin, góð,
áhugasöm, heldur var hún líka svo
klár á lífíð. Ég man fyrst eftir
Möllu þegar ég átti 5 ára afmæli.
Þá gaf hún mér í afmælisgjöf
myndasögu sem hún hafði sjálf út-
búið. Sagan var um lítinn strák sem
fékk óskina sína uppfyllta og heilan
vörabíl fuilan af nammi.
Hún Malla var stóra systir hans
pabba og besta vinkonan hans.
Margar sögur hef ég heyrt í gegn-
um tíðina, þegar þau voru saman
í sveit á Litla-Hofí og þegar þau
stóðu saman gegn Bjögga stóra
bróður í Skjólunum í gamla daga.
Eitt sinn fór afí með Möllu og pabba
(eða Óia Madda eins og Malla kall-
aði hann alltaf) á bensínstöð að
setja bensín á Dodge sem afí var
nýbúinn að kaupa sér, en þetta var
árið 1955. Þegar afi var búinn að
setja bensín á bílinn kallar hann
aftur í til krakkanna: ;,Krakkar!
Munið þessa tölu, 278.“ Ég veit að
aila sína tíð mundu þau töluna og
gerðu grín að þessu, hún og pabbi.
Nú verður pabbi einn að sjá um að
muna.
Annarri sögu man ég líka vel
eftir. Þegar pabbi átti 6 ára af-
mæli bað hann Möllu stóra systur
að bjóða fyrir sig í veisluna. Malla
hélt það nú. Svo þegar pabbi kom
niður stigann í Skjólunum í fínu
fötunum og leit á afmælisgestina
var þar aðeins einn strákur, Addi,
besti vinur pabba, hitt vora allt vin-
konur Möllu. Ég man að amma
hafði mikið gaman af þessari sögu.
Núna þegar Malla er farin verða
stundimar sem maður átti með
henni svo dýrmætar. Þær era eins
og demantar sem maður heldur
fast um og vill ekki fyrir nokkum
mun missa eða gleyma. Ég man
þegar hún eyddi heilum degi í að
sýna 12 ára frænda sínum hvernig
lífíð gengi fyrir sig á Helgarpóstin-
um. Sunnudagamir þegar Malla,
Hörður og stelpumar komu í heim-
sókn út á Marbakka og mamma
bakaði pönsur. Þegar ég sat með
henni á Grenimelnum og hún gaf
mér hint fyrir fyrsta viðtalið sem
ég tók og sagði mér sögur af stelp-
unum, í nýja sloppnum sínum. Og
líka þegar ég kvaddi hana fyrir
utanferðina og hún sagði mér, í
guðanna bænum að vera ekki að
eyða farareyrinum í póstkort handa
„gömlum töntum".
í gegnum allar sínar sjúkdóms-
þrautir kveinkaði Malla sér aldrei.
Aldrei vorkenndi hún sér og alltaf
var hún harkan sex og ég er viss
um að Malla hefði orðið góð í fót-
bolta hefði hún viljað það. Þvílíkan
styrk og vilja hafði hún til að bera.
Það eina sem Malla gaf út á veik-
indi sín var að: „Ég er bara svekkt
yfír því að þurfa að lenda í þessu,
það er svo margt sem ég á eftir
að gera.“
Við sem sjáum á eftir henni
Möllu verðum að hugga okkur við
að þrátt fyrir öll sín veikindi var
hún Malla hamingjusöm í lífí sínu.
Hún hafði fengist við hluti sem
voru henni hjartfólgnir og hafði
leyst þá vel af hendi. Hún átti yndis-
lega fjölskyldu, var í hjónabandi þar
sem jafnræði ríkti og kannski það
sem mest er um vert, hún átti stelp-
umar sínar að vinum.
Kæri afí, Hörður, Halla, Katrín
og Guðrún, ég sendi ykkur mínar
innilegustu samúðaróskir og þykir
það leitt að geta ekki komið og
vottað Möllu virðingu mína. En ég
hugga mig við þá tilhugsun að hún
hefði án efa viljað að ég væri úti
og héldi áfram að skoða heiminn.
Elsku frænkur, megi guð gefa
ykkur allan heimsins styrk til að
yfírvinna þessa miklu sorg. Hins
vegar getið þið borið höfuðið hátt
og verið stoltar af mömmu ykkar,
því að hún var frábær.
Magnús Orri Schram,
Miinchen.
Hún var stóra frænka þegar ég
var barn og mér fannst hún æðis-
leg, en ég átti engin orð. Það var
í loftinu á milli London og Keflavík-
ur sem hljóðmúrinn rofnaði, aldurs-
bilið fjaraði út og við kynntumst
hvor annarri.
Ættartengslin og samskiptin inn-
an stórfjölskyldunnar voru skoðuð
sem himintungl væra og við fundum
út að við frænkurnar tilheyrðum
sömu plánetunni.
Báðar voram við að Ijúka dvöl
erlendis, koma heim að fínna fram-
tíð, allt svo spennandi og óráðið,
trylltar af tilfínningum sem fínna
þurfti farveg.
Malla var orðin meira en stóra
frænka sem ég gekk í kjólunum af
þegar þeir vora orðnir.of litlir, hún
var ný vídd í tilveru minni, fyrir-
mynd að vilja og þori.
Leiðir okkar lágu áfram saman
og kynni efldust þegar Kvenna-
framboðið var stofnað í Reykjavík
og Hótcl Vík hýsti hugsjónir
kvennabaráttunnar þar sem Malla
var ávallt fremst meðal jafningja.
Það voru hrein forréttindi að fá að
fylgjast með baráttulist hennar, þar
sem atorka, kímni og hugvit fléttuð-
ustsaman og gerðu hana engri líka.
Ég verð að viðurkenna að mér
var ekki alltaf rótt þegar ég lenti
í rökræðum við hana, svo næm var
hún að skynja hin minnstu hliðar-
spor rökfestunnar og réttsýninnar
og þá var nú oftast betra að hugsa
áður en að tala og hvorki dugði vol
né væl.
Lífstakturinn og baráttulistin
breyttust ekki þrátt fyrir erfíð veik-
indi.
Einhvern veginn fínnst manni að
það sé þeirra sem vitja sjúkra að
hvetja og hughreysta. Malla sneri
dæminu við. Maður var ekki fyrr
kominn inn á sjúkrastofuna en
áhugi hennar á mönnum og málefn-
um tók yfírhöndina og frásagnar-
gáfa hennar leiddi mann á óvæntar
slóðir víðsfjarri sjúkdómsraunum
hennar. Hún var fundvís á bæði það
skemmtilega og það sem skipti
máli, hafði hæfileikann til að nálg-
ast málefnin úr óvæntri átt. Hún
lét engan sem hana þekkti ósnort-
inn.
Elsku Hörður, Halla, Katrín og
Guðrún. Við systkinin, mamma og
allt okkar fólk sendum ykkur og
Björgvini frænda og frændsystkin-
unum úr Sörlaskjóli okkar innileg-
ustu samúðarkveðjur um leið og við
varðveitum minninguna um frænku
okkar, baráttukonuna, sem var gert
að kveðja svona snemma.
Asta Kr. Ragnarsdóttir.
Síðastliðinn laugardag hélt gam-
all nemendahópur úr Menntaskól-
anum í Reykjavík hátíðlegt 25 ára
stúdentsafmæli á Þingvöllum. Það
var áhrifaríkt augnablik þegar Sig-
urður Guðmundsson, skólabróðir
okkar, minntist Magdalenu Schram
á þeim sögufræga stað þetta fagra
kvöld. Fimm árum áður hafði hún
verið með okkur á þessum sama
stað, þá nýbúin að ganga í gegnum
fyrstu krabbameinsmeðferðina,
unnið fyrsta sigurinn í baráttu við
skæðan sjúkdóm.
Ég var stoltur af að þekkja Möllu
Schram þegar við hófum nám í
Menntaskólanum haustið 1964. Um
sumarið hafði ég kynnst henni þar
sem hún vann í Reynihlíð í Mývatns-
sveit við ferðamannaþjónustu, en
við Eiríkur Briem, jafnaldrar henn-
ar, vorum þar nýliðar í mælinga-
mannaflokki. Mælingamenn heill-
uðust af Möllu allir sem einn og
kepptust um að yrkja til hennar
fallegar vísur og kvæði. Við, þessir
feimnu, vorum hrifnir af fijálslegri
og hispurslausri framkomu hennar.
Og það gat enginn orðið reiður við
Möllu Schram, jafnvel ekki maður-
inn sem ætlaði að fá bensín á bílinn
sinn en fékk gusu í andlitið úr
dælunni sem bensínstúlkan stjórn-
aði; það lá við að manninum þættu
þetta eðlileg og sjálfsögð mistök.
Oft hef ég síðan dáðst að Möllu.
Áhuginn á- íslensku þjóðlífí og
menningu var brennandi, og gagn-
rýnin næm og uppbyggjandi: hún
vildi bæta mannlífið. Rödd hennar
í þjóðlífínu lýsti reynslu þess sem
lengi hefur dvalist með eriendum
þjóðum en einnig lagt sig fram um
að kynnast eigin landi, sögu og þjóð.
Fáa veit ég sem komist hafa yfir
að lesa meira en hún. Ég minnist
þess að hún las eitt sinn alla Sturl-
ungu á örfáum dögum. Hún var
þá með Herði í vetrarheimsókn á
Sauðárkróki í boði fjölbrautaskól-
ans og dvaldi í mínum húsum. En
það var fleira en Sturlunga sem
átti hug hennar þessa daga. Hún
þurfti að kynnast málefnum skólans
og bæjarfélagsins og vildi auk þess
sjá hina glöðu sveit í vetrarbún-
ingi. Annað dæmi lýsir sívakandi
áhuga hennar og þreki. í miðjum
jólaönnum fyrir fáeinum áram sendi
hún mér og fjölskyldu minni tíu
síðna bréf til Þýskalands sem svar
við litlu jólakorti. Þar gerði hún
úttekt á helstu jólabókum það árið,
og mér fannst á eftir eins og ég
hefði lesið þær allar.
Eldmóðurinn hélst fram á síðustu
stund eins og þeir ijölmörgu út-
varpshlustendur vita sem fylgdust
með laugardagspistlum hennar. Það
var eins og ekkert væri hinu vöku-
spaka auga óviðkomandi. Eftir ára-
mótin síðustu, þegar líkamlegt þrek
var á þrotum, rétti Malla mér tvö
tölublöð af ensku tímariti um
kvennabókmenntir þar sem hug-
myndir vora settar fram um túlkun
og kennslu. Á spássíum hafði hún
gert ýmsar viðbótarathugasemdir.
Hún var ekki í vafa um að hressa
mætti upp á bókmenntakennslu í
landinu; og auðvitað hlyti ég að
geta bætt mig í mínu starfí við
Kennaraháskólann. Stöðug viðleitni
hennar til að lífga upp á veruleik-
ann og ýta við stöðnuðu hugarfari
birtist einnig vel í þýðingu hennar
í vetur á ævintýrinu um prinsessuna
sem ekki vildi giftast. Þetta fallega
ævintýri var nýlega flutt í útvarpi
og þyrfti nú að koma út í lítilli bók.
Heilbrigt og fordómalaust lífsvið-
horf Möllu og Harðar mótaði heim-
ili þeirra. Það andrúmsloft sem þar
ríkti hefur verið dætrunum þremur
hjálp í erfiðum veikindum móður-
innar. Þær og Hörður eiga alla sam-
úð okkar, einnig Björgvin, faðir
Möllu, og aðrir ástvinir þessarar
ógleymanlegu konu.
Baldur Hafstað.
Hún kom þeysandi á viljugum
hestinum, grannvaxin telpa, varla
táningur. Koparrauður hrokkinkoll-
urinn þyrlaðist og hún var svo létt
í hnakknum að ég hélt hún myndi
fljúga af baki þegar hún snarstöðv-
aði gæðinginn með sveiflu sem helst
líktist óskadraumi kúrekans. Dálít-
ill rykmökkur snerist upp og
umlukti hana og hestinn og sveif
svo yfír á ráðsetta hæglætishesta-
menn sem stóðu þama í almennum
áningarstað nálægt Geithálsi og
skeggræddu. Hestarnir ókyrrðust,
frísuðu og titraðu af fíðringi sem
aðkomuhesturinn vakti. Karlarnir
ýfðust, umluðu og rykféllu og höfðu
greinilega skoðanir á því hvernig
átti að ríða í hlað. Telpan á hestin-
um var einbeitt, óháð og virtist
ekki taka eftir þeirri athygli sem
hún vakti. Mér varð svolítið um fífl-
dirfsku hennar en ég dáðist að ótta-
leysi hennar og lífsorku og þeirri
ögrun sem var bundin henni og sá
þegar rykið féll að þetta var yngri
systir hennar Bryndísar Schram.
Ég man ekki núna hvort ég vissi
hvað hún hét.
Það er sjaldan að lýsandi glögg
mynd varðveitist í huganum um
fyrstu kynni af þeim manneskjum
sem síðar verða mikilvægur hluti
af lífi manns en þetta er lifandi
mynd í huga mér af Magdalenu
Schram eins og ég sá hana fyrst.
Löngu síðar kynntumst við og störf-
uðum saman í Kvennalistanum.
Magdalena eða Malla eins og hún
var kölluð af vinum sínum, var ein
af frumkvöðlum Kvennaframboðs-
ins og gegndi ýmsum trúnaðarstörf-
um á vegum þess og kom síðar til
liðs við Kvennaiistann þó að hún
væri ekki meðal stofnenda hans.
Þar gegndi hún einnig trúnaðar-
störfum, var meðal annars fulltrúi
Kvennalistans í útvarpsráði. Hún
hóf útgáfu Kvennablaðsins Vera
ásamt öðrum konum og starfaði
lengi að ritstjórn þess. Hún starfaði
auk þess sem blaðakona og rak
ferðaskrifstofu ásamt maka sínum,
Herði Erlingssyni. Þau eignuðust
þijár dætur.
Sú mynd sem mér birtist við
okkar fyrsta fund finnst mér að
mörgu leyti dæmigerð fyrir Möllu.
Hún var djörf, óttalaus og óháð í
hugmyndum sínum og skoðana-
myndun. Hún hafði skapandi og
fijóa hugsun og tókst oft að koma
að málum frá nýju og óvæntu sjón-