Morgunblaðið - 20.06.1993, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. JÚNÍ 1993
19
KAUPMANNAHAFNARBRÉF
Hátimbruð verkalýðshreyfing
VERKALÝÐSHREYFINGIN danska er marg-arma skepna og teygir
arma sína víða um þjóðlífið. Á milli hennar og Jafnaðarflokksins
arma sína víða um þjóðlífið. Á milli hennar og Jafnaðarflokksins
eru tengslin svo náin að óhætt er að tala um nokkurs konar samlífi
þessara tveggja aðila. Hluti af félagsgjöldum í verkalýðsfélögunum
rennur í flokkinn og flokksmenn silja í Iykilstöðum í verkalýðshreyf-
ingunni. Og verkalýðshreyfingin er stór atvinnurekandi, rekur sjón-
varps- og útvarpsstöðvar og dagblöð, ráðstefnumiðstöðvar, leigir
út sumarhús, selur meðlimum dúkkur af leiðtogunum, töskur og
fleira gagnlegt, svo fátt eitt sé talið... en það eru ekki allir jafnhrifn-
ir af slíku. Margir kysu frekar að borga minna og fá minna af slíku.
Peningastraumurinn um hreyfinguna er gífurlegur, er reksturinn
ekki alltaf jafn traustur og skynsamlegur. í dagblaðinu „Politiken"
hafa undanfarið birst greinar um verkalýðshreyfinguna dönsku og
ýmsa þætti hennar. Fyrir óinnvígða hefur það á stundum verið kostu-
leg lesning.
I Danmörku eru rúmlega þijátlu
staðbundnar útvarps- og sjónvarps-
stöðvar, sem fjölmiðlafjárfestingar-
félag verkalýðshreyfingarinnar á
í. Tæplega helming þeirra hefur
verið lokað vegna gjaidþrots.
Vandamálið hefur iðulega verið að
í hvert sinn sem gjaldþrot blasti
við, var hringt í höfuðstöðvamar I
Kaupmannahöfn og beðið um
aukafjárframlag, sem kom um
hæl. Og af því peningamir komu
svo greiðlega, var engin þörf á að
endurskoða reksturinn. Þannig lok-
aði ein stöðin þrisvar sinnum vegna
gjaldþrots, en reis alltaf upp aftur
vegna hjálpar frá Kaupmannahöfn.
Verkalýðsfjölmiðlamir eru einnig
háðir auglýsendum og þeir koma
ekki, ef efnið laðar ekki að sér
áheyrendur. Því ganga sjónvarps-
stöðvarnar fyrir ómerkilegum am-
erískum þáttum, en uppbyggilegt
verkalýðsefni er oft í lágmarki.
Annar stór tapþáttur í rekstri
hreyfmgarinnar eru nám-
skeiðamiðstöðvar. Um tíma var það
metnaðarmál hvers félags að eiga
glæsilega námskeiða- og ráð-
stefnumiðstöð. Hugmyndin var að
reka þarna nokkurs konar lýðskóla
til að útbreiða hugsjónir og
fyrirheit hreyfingarinnar. Ef ein-
hver sér fyrir sér byggingar með
einhveijum leiðinda héraðsskóla-
brag, þá er slíkt mikill misskilning-
ur. Þær líkjast bestu sumarhótel-
um, standa oft á fallegum stöðum
og eru vel búnar á smekklega og
danska vísu. Þessi „hóteikeðja"
ræður nú yfir um fimm þúsund
rúmum, sem er talið að sé fjórð-
ungi meira en þörf er á, jafnvel
þó hreyfingin ieigi út til annarra
en félaganna. Til að hala fé inn
fyrir allt þetta gistirými er þeim
breytt í sumarbúðir handa félags-
mönnum. Verðið með mat er um
tíu þúsund íslenskar krónur á viku,
sem er helmingurinn af þvi sem
lýðháskólarnir bjóða fyrir sambæri-
lega þjónustu.
HK er samtök verslunar- og
skrifstofufólks og er stærsta félag-
ið með 360 þúsund meðlimi. Stúlka,
sem er félagi í verslunarmannafé-
laginu og vinnur við peningakass-
ann í stórmarkaði, fær um 120
þúsund íslenskar krónur á mánuði,
en um helmingurinn fer í skatt.
Félagsgjaldið er um sex þúsund
krónur á mánuði og samsvarar ein-
um daglaunum. Rúmlega helming-
ur gjaldsins fer í atvinnuleysissjóð,
bæði sem framlag hennar og eins
til að borga fyrir stjórnun sjóðsins.
Afgangurinn deilist á átta hluta
samtaka verslunarfólks og verka-
lýðshreyfingarinnar.
Starfsfólki verkalýðsfélaga hef-
ur hraðfjölgað undanfarinn áratug,
ekki vegna aukinna umsvifa í
kjarabaráttunni, heldur vegna um-
svifa við ýmislegt, sem félags-
mönnum er boðið upp á, svo sem
tölvunámskeið, sumarleyfisferðir,
sumarhúsaleiga og tryggingar, að
ógleymdum tilboðsvörunum, sem
auglýstar eru í blöðum hreyfingar-
innar. Verslunarmannafélagið
bauð upp á dúkkur, gerðar eftir
rússnesku dúkkunum, sem eru hver
inni í annarri. Dúkkur verkalýðs-
hreyfíngarinnar eru ekki rússnesk-
ar ömmur, heldur er gamli leiðtog-
inn Thorvald Stauning innstur, síð-
an Jens Otto Krag, þá Anker Jörg-
ensen, Svend Auken og loksins
Nyrup, núverandi leiðtogi, utan um
alla hina. Töskur og skartgripir,
gjarnan frá fyrirtækjum í eigu
hreyfingarinnar, eru einnig seldar
á vegum félagsins og það starfræk-
ir tónlistarkiúbb, sem selur ódýra
geisladiska. Félagarnir geta lifað
lífinu með merki hreyfingarinnar
við höndina, hvort sem þeir opna
bjórflösku eða leika sér.
En hvað vilja félagar í verkalýðs-
hreyfingunni fá fyrir félagsgjöldin?
í nýlegri könnun sem gerð var á
stórum vinnustað kom í ljós að
þrír fjórðu félagsmanna voru á
móti alls kyns menningartilboðum
og 85 prósent vildu ekki að hreyf-
ingin notaði kraftana — og pening-
ana — í sumarleyfisferðir og trygg-
ingar. Á móti segja forkólfarnir að
einmitt þessi tilboð séu dúndur vin-
sæl, en viðurkenna um leið að í
raun noti lítiil hluti félagsmanna
sér tilboðin, sem að vissu leyti séu
greidd niður af öllum hinum, sem
ekki noti sér þau.
Vegna þessara tilboða er verka-
lýðshreyfingin að mörgu leyti að
breytast í þjónustusamtök fremur
en kjarabaráttusamtök. Það koma
fleiri á fyrirlestur um stjömuspeki
og heilsufæði en á aðalfundinn í
verkalýðsfélaginu, svo félagið býð-
ur upp á skemmtun fremur en fag-
mál.
Samlífi flokksins og
hreyfingarinnar
Tengslin við Jafnaðarflokkinn
eru ekkert leyndarmál. Forystu-
menn verkalýðshreyfingarinnar
eru allir í þeim flokki og sá sem
ætlar sér fram þar veit að best er
að byija á að verða sér úti um
flokksskírteini fyrst. Rétt eins og
prestar spyija sig á stundum hvort
ekki væri betra að skera á tengsl
ríkis og kirkju, þá vakna öðru
hveiju upp spumingar innan hreyf-
ingarinnar og flokksins hvort þetta
sé nú öllum fyrir bestu. Nokkrir
svara nei, en meirihlutinn efast
ekki um réttmæti fyrirkomulags-
ins. Meðlimir verkalýðsfélaganna
geta reyndar í mörgum tilfellum
beðið um að framlag þeirra fari
ekki í flokkinn, en hver og einn
getur ekki nákvæmlega fylgst með
hvert einmitt hans peningar fara.
Það er erfitt að meta hvort og
hvemig forystan er í takt við
óbreytta félagsmenn, en nýlega
gafst þó sjaldgæft tækifæri til þess.
Verkalýðsforystan gekk nánast
einhuga fram í að fá Dani til að
samþykkja Maastricht-samkomu-
lagið síðastliðið ár, en allt kom
fyrir ekki. Og stuðningur Jafnaðar-
manna dugði heldur ekki til. í ár
hnikaðist þetta til, þegar Danir
samþykktu sérákvæðin, en þó var
fjarri því að það væm félagar í
verkalýðsfélögunum, sem stæðu
einhuga að baki forystunni.
Um leið og verkalýðshreyfingin
hefur eytt æ meiri peningum og
kröftum í allt mögulegt annað en
kjarabaráttu, hafa ýmsar breyting-
ar verið gerðar á skipun hreyfing-
arinnar. Þær breytingar hafa verið
gerðar af litlum hópi, því óbreyttir
félagsmenn hafa sáralítil afskipti
af henni. í sumum félögum er það
um eitt prósent félaganna, sem
stundar sjálf félagsstörfin.
Breytingarnar hafa því að mestu
farið fyrir ofan garð og neðan hjá
félagsmönnum, sem oft á tíðum
hafa ekki hugmynd um hvaða deild
þeir tilheyra nákvæmlega, eða
hvemig félag þeirra.tengist stærri,
einingum innan hreyfíngarinnar.
Grundvöllur hreyfingarinnar er
að bæta kjör félaga sinna á vinnu-
markaðnum. Ýmsum þykir að
hreyfíngin gieymi hins vegar að
vaxandi hluti félagsmanna hefur
enga vinnu. Þeir atvinnulausu eru
ekki allir jafn ánægðir með fram-
göngu hreyfingarinnar á því sviði
og hafa því tekið málin í eigin hend-
ur. Ýmis verkalýðsfélög halda nám-
skeið fyrir atvinnulausa félags-
menn, kenna þeim leiklist, blóma-
skreytingar og jóga, bjóða upp á
dagsferðir og félagsheimili. En þeir
atvinnulausu vilja ekki allir bara
láta hafa ofan fyrir sér. Á nokkrum
stöðum hafa atvinnulausir félags-
menn ólíkra verkalýðsfélaga tekið
saman höndum til að stjómmála-
menn taki betur eftir þeim og að
rödd þeirra heyrist. Sjómennimir
sturtuðu ís í innkeyrsluna hjá
stjómmálamönnum og bændur
keyrðu hálm til þeirra, þegar þeir
‘voru óánægðir. Þeir atvinnulausu
hafa ekki enn dottið niður á heppi-
legar aðgerðir, en þeir hugsa stíft
upp á eigin spýtur og reikna ekki
með stuðningi hreyfingarinnar.
Eins og hreyfingin lítur út utan
frá virðist hún fjarska niðurnjörvuð
og ólíklegt að þar verði nokkur
umskipti. Ef fer sem horfir og efna-
hagsástandið í Evrópu verður eins
þungt og nýjustu spár herma, gæti
svo farið að það yrði meiri þrýsting-
ur á hreyfinguna að sinna sjálfum
verkalýðsmálum og láta af óarð-
bærum og óskyldum rekstri. En
óbreyttir félagsmenn eiga ekki auð-
velt með að fylgja gagnrýni sinni
eftir, þvi flókin uppbygging gerir
þeim erfitt fyrir að fínna út úr
hvernig hlutirnir hanga saman.
Líklega á betur við að líkja skipu-
laginu við rússnesku dúkkumar en
margarma skepnu.
Sigrún Davíðsdóttir.
OECD spáir vaxandi atvinnuleysi í Vestur-Evrópu þrátt fyrir efnahagsbata
Efnahagslægðin tímabundin
en atvinnuleysið viðvarandi
ATVINNULEYSIÐ í Evrópu hefur aldrei verið meira frá heimskrepp-
unni á fjórða áratugnum og menn hafa af því vaxandi áhyggjur að
það megi rekja til grundvallarbreytinga á vinnumarkaðinum og
slæmrar samkeppnisstöðu evrópskra fyrirtækja en efnahagslægðin
í álfunni skipti þar minna máli. Talið er að atvinnuleysið eigi eftir
að aukast frekar þótt efnahagurinn rétti úr kútnum.
Reuter
Enn ein uppsögnin
KONA gengur framhjá mótmælaspjöldum við úraverksmiðju
Timex í Dundee í Skotlandi. Konan hafði starfað þarna í 16 ár
en missti vinnuna á þriðjudag þegar verksmiðjunni var lokað
vegna vinnudeilu sem ekki tókst að leysa.
Þegar atvinnuíeysið jókst í Evr-
ópu í fyrra var háum vöxtum í
Þýskalandi aðallega kennt um. Sagt
var að með því að draga úr fjárfest-
ingum og einkaneyslunni yrði fjár-
magnskostnaðurinn til þess að
fresta efnahags-
bata og hindra
nýsköpun í at-
vinnuvegunum.
Þar sem vextirnir í Þýskalandi hafa
lækkað í ár án þess að atvinnuleys-
ið hafi minnkað eru æ fleiri þeirrar
skoðunar að vandinn sé djúpstæð-
ari.
Langvinnt atvinnuleysi
algengara
Óttinn við atvinnuleysisvofuna
magnast: 17,4 milljónir manna eru
nú án atvinnu í Evrópubandalags-
ríkjunum tólf, eða 10,3% vinnuafls-
ins, en í byijun ársins var þessi
tala mun lægri, eða 14,6 milljónir.
Efnahags- og framfarastofnunin
(OECD) spáir því að atvinnuleysið
í 19 evrópskum aðildarríkjum henn-
ar aukist um 20% á næstu 18 mán-
uðum; 23 milljónir manna verði án
atvinnu, eða 11,9% vinnuaflsins. í
þessari spá er jafnvel gert ráð fyrir
efnahagsbata í Evrópu í byijun
næsta árs.
Það sem veldur þó mönnum enn
meiri áhyggjum er að könnun
OECD sýnir að hartnær helmingur
- eða 45,8% - atvinnlausra í Evr-
ópu hefur verið án atvinnu í meira
en ár; í Bandaríkjunum er þetta
hlutfall aðeins 6,3%. Þetta er talið
mikið áhyggjuefni vegna þess að
tækniþróunin er
orðin svo ör að
þeir sem eru án
atvinnu í langan
tíma verða fljótt ógjaldgengir á
vinnumarkaðinum.
„Menn eru talsvert uggandi
vegna þess að við getum ekki svar-
að því til hlítar hvers vegna atvinnu-
leysið eykst," sagði háttsettur emb-
ættismaður hjá OECD. „Ef við viss-
um það gætum við að minnsta kosti
gefið ráð um leiðir til úrbóta."
Suðaustur-Asía í sókn
Menn spyija ekki lengur hvenær
atvinnuleysið minnki heldur hvort
það sé orðið viðvarandi vegna nýrr-
ar tækni, ákvarðana fyrirtækja um
að flytja verksmiðjur til annarra
landa, þeirrar stefnu margra stór-
fyrirtækja að draga saman seglin
og vegna tiltölulega hás launa-
kostnaðar í Vestur-Evrópu.
„Nú þegar fjármagns- og gjald-
eyrishömlum hefur verið aflétt að
mestu og fjarskiptin milli ríkja hafa
stórbatnað fara nú fjárfestingamar
í auknum mæli til landa sem bjóða
hagstæðustu samsetningu launa-
kostnaðar, framleiðni og markaðs-
vaxtar,“ sagði J. Paul Home, aðal-
hagfræðingur Smith Barney, Harr-
is Upham & Co í París. „Á öllum
þessum sviðum stendur Evrópa verr
að vígi en Suðaustur-Asía og þetta
á eftir að hafa áhrif á vinnumarkað-
inn.“
Ótti við innflytjendur
í hveijum mánuði er tilkynnt um
nýjar fjöldauppsagnir í hinum ýmsu
framleiðslugreinum, svo sem verk-
smiðjum sem framleiða bíla, hjól-
barða, rafeindatæki, tölvur, gler og
munaðarvarning ýmiskonar. I
stærstu fyrirtækjunum, svo sem
Philips og Olivetti, missa tugþús-
undir manna vinnuna vegna viða-
mikillar endurskipulagningar.
Áhrifin á stjórnmálin og þjóðfé-
lögin eru augljós. Tyrkneskir inn-
flytjendur eru drepnir í íkveikju-
árásum í Þýskalandi. Innanríkisráð-
herra Frakklands, Charles Pasqua,
segir í viðtali við franska dagblaðið
Le Monde að markmið stjómarinn-
ar sé, „vegna hins alvariega efna-
hagsástands, að fjölgun innflytj-
enda sé sem næst núllinu". Forsæt-
isráðherra hans, Edouard Balladur,
tilkynnir að verndun evrópskra
starfa verði að hafa forgang í við-
ræðunum um frjálsari heimsvið-
skipti.
Á bak við napuryrði um innflutt-
ar vömr og útlendinga liggja
gmndvallarspumingar um sam-
keppnishæfni Evrópu og velferð-
arríkið. Höfuðatriði í þjóðfélögum
Vestur-Evrópu eftir stríð - at-
vinnuöryggi, atvinnuleysistrygg-
ingar og almannatryggingar - em
nú til endurskoðunar.
Flýja háan launakostnað
Ástæðumar liggja í augum uppi.
Launakostnaðurinn í Þýskalandi,
sá hæsti í Evrópu, er nú um 35%
hærri en í Japan og 50% hærri en
í Bandaríkjunum. Þetta veldur því
að BMW reisir bflaverksmiðju í
Bandaríkjunum, Merzedes-Benz
íhugar að gera það sama og Audi
AG, systurfyrirtæki Volkswagen,
reisir vélaverksmiðju í Ungverja-
landi. Allar slíkar ákvarðanir fækka
störfunum í Vestur-Evrópu.
OECD hefur nýlega lagt fram
frekari upplýsingar sem benda til
þess að atvinnuleysi sé orðið land-
lægt í Evrópu og að hár launakostn-
aður hindri nýsköpun í atvinnuveg-
unum.
Nýju störfin em aðallega í opin-
bera geiranum og þar fjölgaði þeim
um rúmlega 5 milljónir á síðustu
tveimur áratugum.
„Ef Evrópuríkin eiga að ná því
atvinnuleysisstigi sem nú er í
Bandaríkjunum, 6,9%, verðum við
að vera sveigjanlegri," sagði John
Philpott, framkvæmdastjóri
breskrar stofnunar sem fer með
mótun efnahagsstefnunnar.
„Staðreyndin er sú að lágt launuð
framleiðslustörf eiga eftir að fara
í auknum mæli til þróunarland-
anna, þar sem launakostnaðurinn
er lágur,“ sagði hann. „Við erum
hins vegar samkeppnishæf í störf-
um sem krefjast fagkunnáttu og
skapa mikinn virðisauka. Þetta þýð-
ir aftur á móti að afnema þarf at-
vinnuleysisstyrkina og taka upp
kerfi sem byggist á starfsþjálfun
og vinnuframlagi."
Heimild: The New York Times.
BAIISVID