Morgunblaðið - 18.07.1993, Blaðsíða 16

H
4-
16
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. JÚLÍ 1993
eftir Kristján G. Arngrímsson
SAMEINUÐU ÞJÓÐIRNAR
hafa víðtækustu forráð sem
þær hafa nokkum tíma haft
nú þegar sveitir þeirra fara
með friði í Sómalíu. í fyrsta
skipti í sögunni hafa þær
umboð til þess að gæta friðar
með valdi. Árangurinn er
atburðarás sem hefur fengið
Vatíkanið jafnt sem Pentag-
on til að reka upp rama-
kvein: Hvað er á seyði? Hvað
kemur til að leiðangurinn,
sem lagði upp með frið í far-
teskinu, hefur snúið sér að
blóðugum eltingaleik við
þorpara? Og á sama tíma
segir Thorvald Stoltenberg,
sem í nafni Sameinuðu þjóð-
anna reynir að sætta stríðs-
aðila I Bosníu, að ef til vill
væri affarsælast að friðar-
gæslusveitimar hyrfu á brott
úr því landi; þær hafi þar
fráleitt erindi sem erfiði úr
því stríðandi fylkingar virð-
ist ekki hafa verulega löngun
til að komast að sáttum.
Bláhjálmar í Bosníu
Með bláa hjálma fara friðargæsluliðar Sameinuðu þjóðanna um bæ í Bosníu, þar sem eyðilegging stríðsins er gífurleg. Sú gagnrýni hefur
heyrst að Sameinuðu þjóðimar hafist ekki nóg að til þess að aftra illverkum í lýðveldum fyrrum Júgóslaviu; en því er líka haldið fram, að
í Sómalíu fari gæsluliðarnir offari og vinni ofbeldisverk í nafni friðar.
eir sem rýna í þessi mál velta
því nú fyrir sér hvort þjóðir
heims muni ekki draga
þann lærdóm af reynslunni í Sómal-
íu og Bosníu, að í upphafi skyldi
endinn skoða, og hugsi sig framveg-
is tvisvar um áður en þær hlutast
til um slíkar björgunaraðgerðir.
Tryggja verði að ganga megi að
tilætluðum árangri nokkuð vísum.
Bjartsýni
Þegar kalda stríðinu lauk fylltust
menn bjartsýni á að Sameinuðu
þjóðimar, lausar úr viðjum aust-
ur/vestur-rimmunnar, gætu í krafti
siðferðisforráða skorist í hvern
þann leik sem þurfa þætti. Bjargað
mannslífum og jafnvel endurbyggt
heilu ríkin. Litið var á aðgerðirnar
í Bosníu og Sómalíu sem vott um,
að þessar hugmyndir væm ekki út
í bláinn. Friðargæsluliðar í Sómalíu
fengu ekki einungis forráð til þess
að halda ástandinu í horfinu, heldur
beinlínis til þess að koma á viðund-
andi skipan mála; í Bosníu voru
flugvélar Atlantshafsbandalagsins
sem og gæslusveitir Sameinuðu
þjóðanna gerðar klárar í að veija
verndarsvæði múslima fyrir árás-
um.
Bakþankar
En snurða hefur hlaupið á þráð-
inn í báðum aðgerðunum, sem eru
gagnrýndar fyrir skipulags- og ár-
ángursleysi. Hugsanlegar afleiðing-
ar, fyrir bæði friðargæsluliðið sem
og íbúa landanna tveggja, eru að
verða óhugnanlega augljósar. Því
má allt eins búast við því að við-
horf stjómmálamanna og almenn-
ings muni fljótlega breytast.
„Það hefur hvarflað að mönnum
að Sameinuðu þjóðirnar hafí rasað
um ráð fram,“ segir Trevor Findlay
hjá Alþjóðlegu friðarrannsókna-
stofnuninni í Stokkhólmi; sérfræð-
ingur í málefnum Sameinuðu þjóð-
anna og friðargæslu. „Sameinuðu
þjóðimar eru ekki lausnin á öllum
vandamálum veraldarinnar. Við-
horfið er að breytast og á endanum
munum við sjá heldur meira jafn-
vægi þar sem fólk fer að gera sér
grein fyrir því að afskipti em ekki
endilega besta lausnin í öllum tilvik-
um.“
Diplómatar sem tjá sig um málið
viðra þær skoðanir sínar, að líklega
verði vestrænar þjóðir varkárari
framvegis og sendi síður liðsafla til
svæða þar sem bardagar eru heift-
úðugir eða þjóðfélagsskipan hrunin
og stjómleysi ríkir. Annað muni þó
gilda í tilvikum þar sem markmiðið
er skýrt og víst þykir um árangur,
eins og til dæmis þegar her Sadd-
ams Hússeins var svældur út úr
Friðargæsla
og mannúðarstarf
Sameinuðu
þjóðanna í Bosníu
og Sómalíu
verður sífellt
umdeildara
Kúveit eða þegar gengið var í að
koma á lýðræðislegum kosningum
í Kambódíu. Slíkar aðgerðir verði
áfram fysilegar. Ónefndur dipló-
mati í Brussel orðaði þetta svo:
„Vandinn er sá, að við höfum ekki
verið með það á hreinu hvað við
ætlum að gera í Bosníu og Sómal-
íu. Það vantar alveg langtíma áætl-
un. Nú þegar sjást þess merki að
menn ætli sér að vera svolítið vark-
árari framvegis.“
Innanbúðardeilur
„Spumingin er einfaldlega þessi:
Erum við til í að kyngja þeim fórn-
um sem fylgja aðgerðunum í Sómal-
íu?“ segir prófessor William Zart-
man, sérfræðingur í málefnum Afr-
íku við Johns Hppkins háskóla í
Bandaríkjunum. Árás bandarískra
hersveita Sameinuðu þjóðanna á
bækistöðvar stríðsherrans Aideeds
- sem ku sjálfur ekki hafa verið
viðlátinn þann daginn - vakti upp
háværar raddir efasemda um hæfni
Sameinuðu þjóðanna til þess að
taka á málum. Tugir Sómala létu
lífið og öskuvondir landar þeirra
náðu fram hefndum með því að
myrða fjóra erlenda fréttamenn í
óeirðum sem fylgdu í kjölfar árásar-
innar.
Það eru ekki síst ítalir sem hafa
verið gagnrýnir. Þegar fram-
kvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna,
Boutros Boutros-Ghali, bað þá að |
kalla heim yfírmann gæslusveita "
sinna í Sómalíu og til stóð að flytja
sveitirnar burt frá höfuðborginni, l.
Mogadishu, varð ítalska stjórnin “
stjörnuvitlaus og er í fylkingar-
brjósti þeirra sem krefjast þess að ^
aðgerðirnar í Sómalíu verði endur- "
skoðaðar. Þeir segja að Sameinuðu
þjóðirnar hafi gefið mannúðarstarf-
semi upp á bátinn og séu lítið ann-
að en strengjabrúða í höndum síð-
asta stórveldisins, Bandaríkjanna. I
Pentagon fullyrða menn hins vegar
að bandarískir hermenn í Sómalíu
séu seldir undir vald Sameinuðu
þjóðanna, og embættismenn sem
hafa með varnarmál að gera segja
í framhjáhlaupi að þvert á móti séu
það einmitt gæsluliðar frá öðrum
löndum, eins og til dæmis Pakistan
og Italíu, sem taki bara við skipun-
um stjórnmálamanna heimanað.
Mikið færst í fang |
Það virðist fráleitt heiglum hent
að finna veika hlekkinn. Sameinuðu
þjóðirnar standa nú að friðargæslu
og mannúðarstarfsemi á 24 stöðum
í heiminum. Það hefur aldrei verið
meira að gera. Stjórnmálaskýrend- p
ur og diplómatar þykjast greina
þann vanda, að allur þessi starfi
sé samtökunum einfaldlega ofvax-