Morgunblaðið - 20.08.1993, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. ÁGÚST 1993

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1368 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Hver er stefnan
við fjárlagagerðina?
VEIÐAR ISLENDINGA I BARENTSHAFI
Loðnustríði afstýrt
við Jan Mayen 1979
RÍKISSTJÓRN Noregs stöðvaði veiðar norskra loðnuskipa við Jan
Mayen í ágúst 1979, að kröfu íslendinga en gegn mótmælum norskra
sjómanna. Skipin voru að veiða úr íslenska loðnustofninum á alþjóð-
legu hafsvæði, utan 200 sjómílna fiskveiðilögsögu Islands, á svæði
sem nú telst til efnahagslögsögu Noregs. Mál þetta hefur eitthvað
borið á góma í Noregi vegna deilunnar um veiðar íslenskra skipa
úr norska þorskstofninum á alþjóðlegu hafsvæði í Barentshafi og
er því rifjað hér upp. Margt úr þessari sögu er kunnuglegt úr umræð-
unni nú þegar Norðmenn og Islendingar hafa haft skipti á hlutverk-
um en ekki skal hér kveðið upp úr um það hvort málin séu að öllu
leyti sambærileg. Stuðst er við fréttir Morgunblaðsins og grein
Guðmundar Eiríkssonar þjóðréttarfræðings í Ólafsbók.
Ríkisstjórnin fundar þessa
dagana um gerð fjárlaga
næsta árs. Lítið hefur enn komið
fram um þær tillögur, sem ráð-
herrar ræða sín á milli. Komið
hefur fram að stefnt sé að sam-
einingu eða niðurlagningu ýmissa
opinberra stofnana, sem er af
hinu góða, en virðist þó ekki vera
í miklum mæli. Morgunblaðið
sagði frá því í gær að heilbrigðis-
ráðherra hefði lagt til að innheimt
yrði sérstakt sjúkratrygginga-
gjald til að standa straum af
kostnaði við heilbrigðisþjónustu.
Gjaldið, sem innheimta á í stað-
greiðslu opinberra gjalda, á að
verða tekjutengt að hluta. Það
er jákvætt að tekjutenging skuli
tekin upp í auknum mæli í ríkis-
kerfinu. Hins vegar er eðlilegt að
breyting verði á tekjusköttum til
lækkunar á sama tíma og tekin
eru upp tekjutengd þjónustugjöld.
Markmiðið, sem ríkisstjórnin
setti sér fyrir fjárlagagerðina nú,
var að skera niður útgjöld ríkis-
sjóðs um 3-4 milljarða miðað við
ríkisútgjöldin á þessu ári. Þótt
það markmið næðist, væri fjár-
lagahallinn á næsta ári engu að
síður líkast til tæplega tíu millj-
arðar króna, og raunar vantar enn
900 milljónir króna upp á að það
takist að spara þessa upphæð!
Þetta er ekki glæsilegt ástand, í
ljósi áforma ríkisstjómarinnar um
að ná hallalausum fjárlögum á
kjörtímabilinu.
Það er löngu ljóst að tekjur
þjóðarinnar standa alls ekki undir
því umfangsmikla opinbera kerfí,
sem byggt hefur verið upp. Þetta
sýnir gegndarlaus hallarekstur
ríkissjóðs, erlend skuldasöfnun og
skattahækkanir undanfarinna
ára. Nú er svo komið að almenn-
ingur þolir ekki þyngri skattbyrði
og ekki er heldur hægt að taka
fleiri erlend lán. Eina færa leiðin
er verulegur niðurskurður ríkisút-
gjalda. Það liggur ljóst fyrir að
við höfum ekki efni á að sinna
öllum þeim verkefnum, sem ríkið
hefur með höndum. Einhvers
staðar verður að draga úr þjón-
ustu, leggja niður stofnanir og
lækka greiðslur til þeirra, sem fá
millifærslur úr ríkissjóði. Spam-
aður og hagræðing í opinberum
rekstri getur skilað miklu, og
hefur gert það frá því að ríkis-
stjórn Sjálfstæðisflokks og Al-
þýðuflokks kom til valda. Á ýms-
um sviðum verður hins vegar
ekki hagrætt endalaust. Þá er
komið að því að velja á milli verk-
efna, í stað þess að setja urmul
opinberra stofnana á vetur og
svelta þær allar, miðað við það
hlutverk sem þeim er lögum sam-
kvæmt ætlað að gegna.
Með hliðsjón af þessu eru það
ekki endilega heppileg vinnu-
brögð, sem hafa verið viðhöfð í
fjárlagagerðinni; að kreijast þess
af öllum ráðuneytum að þau skeri
niður um nokkurn veginn sama
hlutfall af útgjöldum sínum. Það
er til dæmis yfirlýst stefna fjár-
málaráðherra að leggja aukna
áherzlu á fjárfestingar í innri
uppbyggingu, þar á meðal í sam-
göngum, heldur en á millifærslur
úr ríkissjóði til einstaklinga eða
atvinnuvega. Er þá ekki eðlilegt
að landbúnaðarráðuneytinu og
heilbrigðis- og tryggingaráðu-
neytinu sé gert að spara hærra
hlutfall af útgjöldum sínum en
samgönguráðuneytinu?
Sömuleiðis er ein grundvallar-
skylda stjórnvalda að tryggja ör-
yggi borgaranna og halda hér
uppi réttarríki. Hins vegar er um
það pólitísk samstaða, að minnsta
kosti milli núverandi stjórnar-
flokka, að velferðarkerfíð sé
gengið út í öfgar og þar verði að
sporna fótum við sjálfvirkri út-
gjaldaþenslu. Hvers vegna er þá
dómsmálaráðuneytinu, sem ræð-
ur fangelsismálum, löggæzlu og
dómstólum gert að spara sama
hlutfall og heilbrigðis- og trygg-
ingaráðuneytinu, sem hefur mest
af velferðarútgjöldunum á sinni
könnu?
Það virðist útbreiddur misskiln-
ingur hjá stjórnmálamönnum að
niðurskurður hjá ríkinu' gangi út
á það að halda sama þjónustu-
stigi og umfangi ríkisvaldsins fyr-
ir minni peninga. Hagræðing og
sparnaður eru af hinu góða, en
hinn blákaldi raunveruleiki er sá
að umfang ríkisvaldsins hefur
vaxið okkur yfír höfuð. Vandinn
ér ekki aðeins bruðl og eyðsla.
Þetta er staðreynd, sem ráðherrar
og þingmenn geta ekki leyft sér
að horfa framhjá þegar fjárlög
næsta árs verða mótuð á næstu
mánuðum. Þeir geta ekki leyft
sér að hlaupa frá stefnu og yfir-
lýstu meginverkefni ríkisstjórnar-
innar. Þeir geta ekki leyft sér að
lýsa því yfir að þeir „geti ekki
tekið þátt í“ að afnema hina eða
þessa þjónustu eða lækka tiltekn-
ar bætur og greiðslur, án þess
að benda á það hvað annað geti
komið til bjargar í þeirri vondu
stöðu, sem ríkisfjármálin eru nú í.
Viðkvæði alþingismanna er að
þeir eigi erfitt með að veija
ákvarðanir af slíku tagi fyrir kjós-
endum sínum. En hafa kjósendur
ekki öðlazt þá yfirsýn, að þeir
horfí ekki aðeins til eigin skamm-
tímahagsmuna? Vilja kjósendur
greiða þeim atkvæði sitt, sem
halda áfram að eyða um efni fram
fyrir hönd skattgreiðenda og velta
vandanum yfír á komandi kyn-
slóðir?
Hér er sú gagnrýni m.ö.o. sett
fram á vinnubrögð ríkisstjórnar-
innar, að það sé lítið samhengi á
milli þeirra pólitísku markmiða,
sem hún hefur sett sér frá upp-
hafi og talsmenn hennar haldið
fram og þeirra vinnubragða, sem
beitt er við fjárlagaundirbúning-
inn.
Þegar fiskveiðilögsaga íslands var
færð út í 200 mílur með reglugerð
árið 1975 var gert ráð fyrir miðlínu
gagnvart Færeyjum og Grænlandi en
miðað við 200 mílur í áttina að norsku
eyjunni Jan Mayen. Þó var tekið fram
að reglugerðinni skyldi ekki framfylgt
á svæðinu milli miðlínu gagnvart Jan
Mayen og 200 mílna lögsögunnar að
svo stöddu. Tólf mílna landhelgi var
á þessum tíma við Jan Mayen og
færðu Norðmenn hana ekki út fyrr
en eftir 1980. Því myndaðist þarna
„grátt svæði“, um 25 þúsund ferkíló-
metrar að stærð, og síðan var alþjóð-
legt hafsvæði þaðan að tólf mílna
lögsögumörkum Jan Mayen.
S.umarið 1978 fundu norsk skip
óvænt loðnu á Jan Mayen-svæðinu
og veiddu Norðmenn 150 þúsund lest-
ir um haustið. Ekki vissu menn hvað-
an þessi loðna kæmi en fiskifræðing-
ar komust að því árið eftir að veiðin
væri úr sama stofni og hrygndi fyrir
sunnan og vestan ísland.
Loðnustríð í uppsiglingu
í lok júlí 1979 gekk norski sendi-
herrann á fund Kjartans Jóhannsson-
ar sjávarútvegsráðherra sem þá fór
með embættis utanríkisráðherra í
fjarveru Benedikts Gröndals, og af-
henti honum orðsendingu frá norska
utanríkisráðuneytinu. Þar kemur
meðal annars fram að loðna hafi fund-
, ist á „gráa svæðinu" og að norskir
sjómenn hafi látið í ljós, að þeir muni
haga veiðum sínum eftir göngum
loðnunnar og fara að miðlínu ef þörf
krefði. Daginn eftir var afstaða nor-
skra stjórnvalda heldur linari því þá
skoraði Knut Frydenlund, utanríkis-
ráðherra, á norska sjómenn að veiða.
ekki á umdeilda svæðinu.
eftir Ólaf Ragnar
Grímsson
Þegar Sighvatur Björgvinsson er
gagnrýndur fyrir að bijóta gegn
ákvæðum og siðferðisgrundvelli lag-
anna um Stjórnarráð íslands með
því að setja pólitískan aðstoðarmann
sinn í æðsta embætti ráðuneytisins
sýna viðbrögð hans enn á ný spilltan
og brenglaðan hugsunarhátt krata-
ráðherranna.
Málið snýst einfaldlega um leik-
reglur lýðræðis og grundvallaratriði
heilbrigðrar og heiðarlegrar stjórn-
sýslu. Svör Sighvats Björgvinssonar
einkennast hins vegar af einkavina-
hyggju, persónulegu skítkasti, rang-
færslum og yfirklóri.
I Morgunblaðinu í gær afhjúpar
ráðherrann að hann skortir algjör-
lega málefnaleg rök. Hann hefur
gefist upp við að réttlæta verk sín
með efnislegum hætti. Grein Sig-
hvats er ágætt sýnishom af því orð-
ræðustigi og sálarástandi sem ein-
kennir um þessar mundir suma for-
ystumenn Alþýðuflokksins.
Bara kratafordæmi
í síðustu viku voru fyrstu við-
brögð ráðherrans við málefnalegri
Hörð viðbrögð urðu við þessum
fréttum á Islandi og var ákveðið að
landhelgisgæslan skyldi framfylgja
reglugerð um útfærslu fiskveiðilög-
sögunnar á öllu svæðinu. Þá voru
varðskip og flugvél send á svæðið.
Menn bjuggust við því að _ loðnan
gengi suður á bóginn í átt til íslands.
Norsku skipin þurftu ekki að elta
loðnuna inn á „gráa svæðið" því
loðnugangan hélt í þveröfuga átt og
það hefur líklegast afstýrt „loðnu-
stríðinu" sem talið var yfirvofandi
milli 100 norskra loðnubáta og ís-
lensku varðskipanna.
Hvað má til varnar verða?
íslendingar voru hræddir um að
skaðast af loðnuveiðum Norðmanna
því 600 tonna hámarkskvóti hafði
verið settur á veiðarnar. Ráðherrar
Iandanna ræddu málin í síma og til
dæmis lagði Kjartan Jóhannsson á
það áherslu í viðræðum við Fryden-
Iund að þjóðirnar yrðu að hafa stjórn
á veiðunum á Jan Mayen-svæðinu.
Benedikt Gröndal talaði líka við
Frydenlund og lagði ríka áherslu á
að stjórnvöld í Noregi stöðvuðu veið-
arnar við Jan Mayen þegar þær
næðu því 90 þúsund lesta marki sem
„nærri hafði náðst samkomulag um“
þegar upp úr viðræðum landanna
slitnaði í lok júní. Eyjólfur Konráð
Jónsson alþingismaður sagðist telja
það „siðleysi og árás á íslenska hags-
muni“ ef farið yrði yfir 90 þúsund
tonna mörkin og sagði að slíkt væri
brot gegn uppkasti Hafréttarsáttál-
ans.
En hvað má til varnar verða? spyr
Gunnar G. Schram prófessor í þjóð-
rétti við Háskóla íslands í grein um
kröfur Norðmanna og rétt íslands
„Það er ekki slorlegl að
vera með tvöfalt emb-
ættisbréf upp á vasann.
Annað um „geymt“ pró-
fessorsembætti við Há-
skóla íslands, hitt skip-
unarbréf um ráðuneytis-
stjórastöðu frá Sighvati
Björgvinssyni.“
gagnrýni á þessa pólitísku misnotk-
un hans á embættavaldinu að segja:
„Það eru mörg fordæmi um svona
ráðningar."
Ég lýsti því síðan í grein í Morg-
unblaðinu sl. miðvikudag að einu
fordæmin á síðari árum væru hlið-
stæðir gerningar krataráðherranna
tveggja, Jóns Sigurðssonar og Eiðs
Guðnasonar, sem nú hafa reyndar
báðir líka fengið „góð embætti".
Aðrir ráðherrar hefðu á þessu tíma-
bili virt lögin um Stjórnarráð ís-
Iands og látið pólitíska aðstoðar-
menn sína fara úr ráðuneytunum
um leið og ráðherrarnir fóru þaðan
sjálfir. Aðeins krataráðherrar skilja
pólitíska aðstoðarmenn sína eftir í
sem birtist í Morgunblaðinu 15. ág-
úst. Getur þjóð -haldist uppi að of-
nýta eða jafnvel eyða fiskstofnum,
sem þar að auki kunna að mestu
leyti að vera komnir úr lögsögu ann-
ars ríkis? I greinni segir „að bæði
samkvæmt grundvallarreglum þjóð-
réttar og uppkastinu að nýjum Ha-
fréttarsáttmála hefur ísland rétt til
fiskverndaraðgerða utan efnahags-
lögsögunnar, hvort sem þær beinast
að stofnum, sem Norðmenn veiða eða
aðrar þjóðir. Og jafnframt, að á
Norðmönnum, sem öðrum þjóðum
hvílir sú lagaskylda að takmarka
veiðar sínar á stofnum, sem ganga
út úr íslensku 200 mílunum, svo sem
nauðsynlegt er talið til að vernda þá
gegn ofveiði.“
Veiðarnar stöðvaðar
Nokkurt karp var milli íslenskra
stjórnmálamanna um stefnuna í við-
ræðum við Norðmenn um lögsögu-
mörkin milli íslands og Jan Mayen.
Ríkisstjórnin ákvað um miðjan ágúst
að óska eftir formlegum viðræðum
um Jan Mayen-málið og var lagt til
að veiðar Norðmanna yrðu stöðvaðar.
Norsk stjórnvöld féllust á tillögur um
viðræður og gáfu fyrirmæli um stöðv-
un loðnuveiða 20. ágúst og var aflinn
þá orðinn nálægt þeim 90 þúsund
tonnum sem nærri því hafði orðið
.samkomulag um. Ákvörðunin mætti
mikilli andstöðu meðal norskra sjó-
manna og útgerðarmanna sem hótuðu
því að halda áfram veiðum og leita
réttar síns fyrir dómstólum. Veiðileyf-
in voru framlengd til 22. ágúst, þrátt
fyrir hörð mótmæli íslendinga, og
varð endanlegur afli norsku loðnubát-
anna 123 þúsund lestir.
Seinna, eða á árunum 1980 og
1981, náðu íslendingar og Norðmenn
síðan samkomulagi um fiskveiði- og
landgrunnsmál. í því fólst meðal ann-
ars að 200 mílna efnahagslögsaga
íslands gagnvart Jan Mayen stóð.
íslendingar máttu ákveða hámarks-
afla loðnu sem gengur um svæðið og
fengju Norðmenn 15% kvótans. Síðar
færðu Norðmenn út fískveiðilögsögu
sína við Jan Mayen og fengu þar með
yfirráð yfir svæðinu frá 12 mílna
landhelgi eyjarinnar og að 200 mílna
lögsögu íslands.
Samantekt: Helgi Bjarnason
æðstu embættum ráðuneytanna.
Tilvísun til þess að „það eru mörg
fordæmi um svona ráðningar“ var
eina málefnalega vörn Sighvats
Björgvinssonar. Ég bað hann því
að nefna þessi fordæmi. Hann gat-
aði hins vegar algjörlega á því í
gær. Sighvatur gat ekki nefnt nein
önnur fordæmi en kratafordæmin
tvö sem ég hafði áður nefnt.
Sighvatur Björgvinsson hefur því
verið staðinn að því að fyrsta vörn
hans í málinu er hrunin. Þess vegna
grípur hann til þess ráðs að fara
með miklu írafári að tala um allt
annað. Líkt og óknyttastrákur, sem
staðinn hefur verið að verki, hrópar
hann bara: Þú líka, þú líka!
Rangfærslur um Háskólann
í rauninni tel ég það vera neðan
við virðingu mína að eltast við rang-
færslur og skæting ráðherrans um
störf mín við Háskóla íslands. Enda
hefur Sighvatur Björgvinsson eins
og kunnugt er aldrei komist að neinu
ráði í kynni við þá starfsemi sem
fram fer í háskólum.
Hann bullar m.a. um að það sé á
níunda ár síðan ég hafi gegnt pró-
fessorsstöðunni við félagsvísinda-
deild Háskóla íslands. Þetta er auð-
vitað eins og annað í grein Sighvats
Dlt er að eiga tröll að e