Morgunblaðið - 30.09.1993, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. SEPTEMBER 1993
4
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björg Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
69111 I. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Flugorðasafn
- reglugerðir
á móðurmáli
*
Asíðustu áratugum hefur ís-
lenzkt samfélag gengið í
gegnum miklar breytingar, ekki
sízt á sviði vísinda og tækni,
samgangna og samskipta við
umheiminn. Ný þekking, ný
hugtök og ný tækni hafa kallað
á aðlögun þjóðarinnar og móð-
urmálsins að breyttum aðstæð-
um.
Nokkrar starfsstéttir, einkum
þær sem sótt hafa menntun og
þekkingu til annarra landa eða
starfa að samgöngum og sam-
skiptum við umheiminn, hafa
tamið sér eins konar fagmál,
oft enskuskotið. Dæmi um þetta
er svokallað flugmál. í Reykja-
víkurbréfi Morgunblaðsins 27.
október 1985 var vitnað til upp-
lýsinga frá Skúla Brynjólfi
Steinþórssyni, flugstjóra, um
þetta efni og hvatt til bragar-
bótar. Að öðrum kosti gæti
enskuskotið málfar af þessu
tagi smitað frá sér, fyrst tal-
mál, síðan jafnvel ritmál.
Nú hafa viðkomendur brugð-
izt við með góðum hætti, útgáfu
vandaðs Flugorðasafns. Þorgeir
Pálsson, flugmálastjóri, sagði í
ávarpi, þegar Flugorðasafnið
var kynnt, að útgáfu þess mætti
„rekja til þess að við lestur
Reykjavíkurbréfs Morgunblaðs-
ins árið 1985, hefðu menn áttað
sig á því að nauðsynlegt væri
að íslenzka flugmálið“, eins og
segir i frétt Morgunblaðsins í
gær. Jónína Margét Guðnadótt-
ir, ritstjóri Flugorðasafnsins,
sagði við sama tækifæri „að það
skyti skökku við, að á sama tíma
og safnið kæmi út væru uppi
efasemdir um það meðal
ýmissa, hvort þýða ætti reglu-
gerðir um flug“.
Efasemdir af þessu tagi sæta
furðu. Taka verður undir það
með Baldri Jónssyni, forstöðu-
manni Islenzkrar málstöðvar,
sem gefur orðasafnið út, að
bezta ráðið til að koma íslenzk-
um heitum í notkun er að koma
þeim í kennslubækur, lög og
reglugerðir.
Fram kom í frétt Morgun-
blaðsins í gær um þetta efni að
Flugráð hafi á síðasta ári sent
fyrirspum til samgönguráðu-
nejdisins um það, hvort ráðu-
neytið geti fallizt á að evrópskar
reglugerðir, sem varða flug og
flugrekstur, verði að mestu leyti
gefnar út á ensku. Spurt var
af því tilefni að Island á aðild
að evrópskri stofnun sem vinnur
að samræmingu flug- og flug-
rekstrarreglna í álfunni. Reglu-
gerðarákvæðin spanna þykkar
bækur og aðildarríkin hafa sam-
þykkt þau og gefið út í enskum
texta, til dæmis Danir og Þjóð-
verjar, að sögn Leifs Magnús-
sonar, formanns Flugráðs. „Þeir
bera því við,“ segir Leifur, „að
þeir geti ekki staðið í að þýða
þetta yfir á sín tungumál, þar
eð ekki þurfi einungis að þýða
fyrstu útgáfuna, heldur eru
reglurnar sífellt að taka breyt-
ingum; því kosti gífurlegt átak
að halda þeim við. Hinn kostur-
inn er að þýða þetta allt, og þá
er spurningin, hver á að gera
það og hver á að greiða fyrir
það.“
Því miður verður ekki hjá því
komizt að benda á dæmi þess
í íslenzkum lögum og reglugerð-
um, að við erlendan texta sé
látið sitja. Þannig segir í 2. gr.
staðlalaga nr. 97/1992: „Heim-
ilt er að gefa út íslenzkan stað-
al á erlendu tungumáli ef sýnt
er að það hindri ekki eðlileg
afnot hans.“ í reglum um flutn-
ing á hættulegum varningi nr.
801/1982 segir í 3. gr. að svo-
kallaður IMDG-CODE skuli
einnig gilda sem reglur hér á
landi. Þær reglur eru á ensku.
Sama máli gegnir um reglugerð
um starfrækslu talstöðva í
landfarstöðvaþjónustu nr.
336/1984. Þar segir í 7. gr.:
„Sófómælisía, sem notuð er í
mælingum á talrás, skal vera í
samræmi við staðal alþjóðafjar-
skiptastofnunarinnar, CCITT
Recommendation P 53.“ Sá
staðall er á ensku. Undantekn-
ingar af þessu tagi eru þó sízt
til fyrirmyndar að dómi Morg-
unblaðsins.
Tækniframfarir í fjarskiptum
og samgöngum hafa fært þjóðir
heims í nábýli. Erlendir frétta-
og menningarvindar leika dag
hvern um íslenzkt þjóðfélag.
Þessari nálægð umheimsins og
stórra menningarsamfélaga
fylgja bæði kostir og gallar.
Mikilvægt er að nýta kostina,
en ekki síður að veijast hættun-
um, fyrst og fremst þeim hætt-
um, sem steðja að litlum mál-
samfélögum, eins og okkar.
Móðurmálið og menningararf-
leifðin, sem tengist tungunni
fyrst og fremst, éru hornsteinar
þjóðernis okkar og fullveldis.
Það er því engin spurning að
við eigum að styrkja hvers kon-
ar málvernd og málkennd með
þjóðinni, með öllum tiltækum
'ráðum. Og að sjálfsögðu eiga
íslenzk lög og reglugerðir, sem
fela í sér framkvæmd laga eða
íjölþjóðlegra sáttmála og
reglna, að vera á móðurmálinu.
Annað er með öllu óviðunandi.
Kristján Jóhannsson hljóðritar vinsæl lög í London
Uppáhaldslög úr
ýmsum áttum
KRISTJÁN Jóhannsson óperu-
söngvari hefur nýlokið að syngja
inn á hljómplötu í London. Á plöt-
unni eru vinsæl lög sem telja má
orðin sigild. Kristján syngur við
undirleik stórrar hljómsveitar
sem skipuð er úrvali breskra
hljóðfæraleikara, hljómsveitar-
stjóri er Giovanni Andreoli.
Hljóðritunin er gerð í Angel-
hljóðverinu sem er á meðal full-
konmustu hljóðvera í heiminum
og gjarnan notað við hljóðritanir
söngleikja og stærri verka. Upp-
tökustjórn er í höndum Björgvins
Halldórssonar.
Kristján hefur unnið að undir-
búningi hljóðritunarinnar undan-
farna þrjá mánuði, en það tók mun
lengri tíma að velja lögin á hljóm-
plötuna. „Mér liggur við að segja
að þetta séu uppáhaldslög mann-
kynsins," sagði Kristján um laga-
valið þegar Morgunblaðið átti sam-
tal við hann í London. „Þetta eru
gullkorn sem gengið hafa áratugum
saman og allir þekkja og hafa yndi
af.“ Hljóðrituð verða 12 til 14 vin-
sæl lög úr söngleikjum og sígild
dægurlög. Meðal annars má nefna
lög eins og Spanish Eyes, Memory,
Amapola, More og Jealousy.
Lögin koma víða að, frá Suður-
Evrópu og enskumælandi löndum,
en engin íslensk. Kristján segir það
nýtt að hann syngi á ensku, utan
einu sinni þegar hann söng í óper-
unni Martha eftir Flothow í Detroit
fyrir nokkrum árum. „Þetta er dálít-
ið mikið öðruvísi en að syngja á
ítölsku eða þýsku. Þeir segja hér
að enskan mín sé með ítölskum
hreimi, ég hef ekki gert neitt til
að fínpússa enska framburðinn,
enda enskan til í mörgum afbrigð-
um.“ En er það ekki bara norð-
lenski framburðurinn sem litar
ensku Kristjáns? „Jú, það er ábyggi-
lega norðlenska, að minnsta kosti
norður-ítalska, sem kemur í gegn,“
segir Kristján.
Sex hljóðnemar fyrir sönginn
„Ég er mjög ánægður með út-
komuna, ég hef haft meiri tíma en
áður við upptökurnar og það er vel
hugsað um mig,“ segir Kristján.
„Tæknimaðurinn er mjög góður og
hefur lagt sig fram um að ná öllum
blæbrigðum raddarinnar." Hljóðrit-
unin er stafræn og gerð með full-
komnustu tækni sem völ er á. Krist-
ján segir að við þessar upptökur
hafi tekist að leysa vandamál, sem
hafa verið til staðar í fyrri hljóðrit-
unum. Hingað til hafi upptökutækin
ekki náð að skila röddinni til fulln-
ustu þegar sungið var með miklum
styrk og á háum tónum. Söngur
Kristjáns er nú tekinn upp í stórum
sal og eru notaðir sex hljóðnemar,
sem staðsettir eru vítt um salinn.
„Röddin er svo sterk og hljómmikil
að einn hljóðnemi nær henni ekki.
Þær hljómbylgjur sem hingað til
hafa skilað sér best í stórum leik-
húsum skila sér nú í þessari upp-
töku. Annars segir Björgvin Hall-
dórsson að þetta sé ekki bara tækn-
inni að þakka heldur sé ég bara
farinn að syngja svo miklu betur
en áður,“ sagði Kristján og hló.
Hvíld frá óperunni
Kristján hefur um árabil verið
önnum kafinn við óperusöng og
þegar upptökunum lýkur í London
heldur hann vestur um haf til að
syngja í Toscu í Chicago. Hann
segir vissa hvíld fylgja því að skipta
um umhverfi og starfsvettvang eins
og þessa daga sem hann vinnur við
hljóðritunina í London. En er mikill
munur á óperusöng og flutningi
Morgunblaðið/Marcel Lelienhof
Ánægðir
KRISTJÁN og Björgvin Halldórsson eru mjög ánægðir með upptök-
urnar sem verið er að vinna í Angel-hljóðverinu í London.
Söngvarinn
„RODDIN er svo sterk og hljóm-
mikil að einn hljóðnemi nær
henni ekki,“ segir Kristján.
vinsælla sönglaga sem þessara?
„Ég hef alltaf verið „skeptískur"
á það þegar óperusöngvarar hafa
verið að flytja þessi lög eins og sí-
gildar óperuaríur og með sama
hugarfari. Til þess að skila þessum
lögum vel þarf maður að hvíla sig
frá óperunni og á vissan hátt skipta
um ham. Þetta er kannski líkara
því að syngja raunsæisóperur, en
að syngja sígildar óperur. Raddbeit-
ingin er öðruvísi, ég legg í hana
meiri tilfinningu. Dýptin og innihald
textans verður að koma vel fram.
Ég er til dæmis að flytja texta eft-
ir T.S. Eliot og í mörgum ítölsku
lögunum er mjög djúphugull texti
og nauðsynlegt að skila honum vel.“
Náin samvinna
Að þessu sinni hefur Kristján
haft meira um útsetningar og hljóð-
færaskipan að segja en áður. Ed
Welch annaðist útsetningar, en
hann útsetti lögin á fyrstu hljóm-
plötu Kristjáns fyrir réttum áratug
og var Björgvin Halldórsson einnig
upptökustjóri þá eins og nú. „Þetta
hefur verið einskonar teymisvinna
okkar Eds og Björgvins,“ segir
Kristján. „Við Ed höfum verið í
beinu sambandi um fax, síma og
póstinn. Ég réð tóntegundum og
miklu um hljóðfæraskipan, en hún
er nokkuð óvenjuleg. Auk hefð-
bundinnar hljómsveitar er notuð
harmónikka, klassískur gítar,
trommur og slagverk, rafmagns-
hljóðfæri og mandólín. Uppáhalds-
hljóðfærið mitt, óbó, fær líka að
njóta sín. Þótt hljómsveitin telji
ekki nema rúmlega 40 manns
hljómar hún eins og 80 manna sveit,
því spilararnir eru svo góðir. Það
er latneskt blóð í mörgum þessum
lögum og latneskur blær ráðandi.
Giovanni Andreoli, sem stjórnar
hljómsveitinni, er sannur vinur
minn til margra ára. Hann er minn
aðal leiðbeinandi eða „preparator"
og hefur hjálpað mér við undirbún-
ingjnn."
Höfðar til allra
Stefnt er að því að platan komi
út fyrir jól og er hún ætluð á alþjóð-
legan markað. Kristján á ekki von
á að haldnir verði tónleikar í tilefni
útkomu plötunnar en reiknar með
því að heimsækja ísland um mán-
aðamót nóvember/desember, hitta
vini sína og árita plötuna. En er
þessi hljóðritun stíluð inn á ákveð-
inn aldurshóp?
„Ég held að hún eigi eftir að falla
fólki vel í geð. Ég á von á að þetta
höfði' bæði til ungs fólks og eldra,
þeirra sem komnir eru til vits og ára.“
Kristján fullbókaður
KRISTJAN Johannsson söngvari
er bókaður austan hafs og vestan
íwetur. Margir lesendur blaðsins
hafa óskað eftir því að fá upplýs-
ingar um hvar Kristján syngur á
næstunni.
Kristján syngur í óperunni Tosca
í Chicago 23., 27. og 30. október.
2., 8., og 12. nóvember. Eftir nýár
heldur Kristján til Munchen og
syngur í Cavalleria Rusticana 19.,
22., 25., og 27. janúar, 4. og 23.
febrúar. Þá liggur leiðin til Vínar
þar sem hann syngur í tveimur
óperum. Manon Lescaut 9., 13.,
16., og 19. mars. Og í Andrea
Chenier 27. og 30. mars.