Morgunblaðið - 07.11.1993, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. OKTÓBER 1993
Ofboðslega dauðvona
________Leiklist____________
Súsanna Svavarsdóttir
ÚT ÚR MYRKRINU
Höfundur og leikstjóri: Val-
geir Skagfjörð
Umsjón með útliti: Gerla
Sýningarstaðir: Skólar og
vinnustaðir
„Út úr myrkrinu" fjallar um
hið viðkvæma mál „alnæmi";
sjúkdóm sem hefur lagt svo
marga að velli að honum má líkja
við faraldur á borð við „svarta
dauða“. En umfjöllunin í verkinu
snýst ekki um hinn veika - held-
ur fordómana sem „hinir“ hafa
gagnvart sjúkdómi þessum.
í verkinu hefur konu einni,
Erlu, verið falið áð hanna upplýs-
ingaherferð í tengslum við sjúk-
dóminn. Henni til fulltingis er
ungur maður, Ari, og þau eru
eiginlega alveg strand með það
hvemig taka skuli á málinu.
Hvorugt þeirra veit mikið um það
og þegar annar ungur maður,
Kalli, býður þeim aðstoð sína,
hafna þau henni vegna þess að
hann er hommi og málið því of
skylt honum; hann hefur misst
vin sinn úr alnæmi. Þau Erla og
Ari vilja vel en eru of fáfróð til
að vinna af viti úr því sem þau
hafa í höndunum. Þau leita að
slagorðum í stað fræðslu eins
og „Settu öryggið á oddinn“ og
vilja skreyta þau með myndum
af „einhvetjum sem er ofboðs-
lega dauðvona". Tilfínningin fyr-
ir því sem þau eru að gera er
alveg í réttu hlutfalli við fáfræði
þeirra.
Eftir stutt spjall við Kalla
verður þeim ljóst að þau eru á
villjgötum og enn á upphafsreit.
í leikritinu er ekki beint talað
um fordóma og lífi alnæmissjúkl-
ings er ekki lýst, heldur skiptast
persónurnar á skoðunum um
þessa þætti og leiðir til að yfir-
vinna fordóma; fordóma sem
beinast að hommum, því auðvit-
að leggst sjúkdómurinn ekki að-
eins á þá; fordóma sem beinast
að þeim sýktu og ótta bæði sam-
kynhneigðra og gagnkyn-
hneigðra við að fara í eyðnipróf.
Þetta er skrambi vel skrifað
verk, og ekki undarlegt að það
skyldi fá verðlaun í samkeppni
sem efnt var til á vegum Lands-
nefndar um alnæmisvarnir. Ég
verð að segja að eftir að hafa
séð stóreflisverk um sama
„þema“ í Borgarleikhúsinu, svar-
aði þetta litla verk Valgeirs fleiri
spurningum en það.
Úrvinnsla leikhópsins er líka
mjög góð. Leikararnir Ingrid
Jónsdóttir, Steinn Ármann
Magnússon og Ólafur Guð-
mundsson fara með hlutverkin
og gera vel; þetta er allt nokkuð
stressað nútímafólk; þau Erla og
Ari eru með dátla siðblindu á
öðru auga hvað varðar eigið líf-
erni en búa sér til annan staðal
fyrir homma. Kalli hefur nánast
sætt sig við fordómana og í lok
verksins veit maður að þessi
þrenning mun finna flöt á því
verkefni sem hún hefur með
höndum.
Umgjörð verksins er sniðug-
lega hugsuð og búningar vand-
aðir og smekklegir. Leikstjórnin
er góð og ekki erfítt að mæla
með þessari sýningu við vinnu-
staði og skóla.
Langholtskirkja
Langholtskirkja
Strengjakvartett Caput-
hópsins leikur í messu
í MÖRGUM kirkjum landsins er
látinna minnst á allra heilagra
messu sem er í dag, sunnudag.
í Langholtskirkju hefur skapast
sú hefð að „Minningarsjóður Guð-
laugar Bjargar Pálsdóttur" hefur
kostað sérstakan tónlistarflutning í
þessari messu. Guðlaug var félagi
í Kór Langholtskirkju, en hún lést
af slysförum í febrúar 1986. Minn-
ingarsjóðurinn var stofnaður af fjöl-
skyldu hennar m.a. til að styðja kór
Ls.ngholtskirkju.
Að þessu sinni er það strengja-
kvartett „Caput-hópsins“ sem spilar
fyrir kirkjugesti ásamt fullskipuð-'
um Kór Langholtskirkju. Kvartett-
inn skipa þau Auður Hafsteinsdótt-'
ir, Zbigniew Dubik, Guðmundur
Kristmundsson og Bryndís Halla
Gylfadóttir. Kvartettinn mun einnig
leika í tuttugu mínútur fyrir messu,
en hún hefst kl. 11.
Borís Jeltsín fær samþykkta nýja varnarstefnu í Rússlandi
Hugmyndafræðinni hafn-
að en staða hersins styrkist
BORÍS N. JELTSÍN, forseti Rússlands, hefur nú fengið sam-
þykkta nýja varnarstefnu herafla Rússlands, sem felur í sér
brotthvarf frá hugmyndafræði kalda stríðsins og viðbúnaði
vegna hugsanlegrar gjöreyðingarstyrjaldar. Nýja stefnan kveð-
ur á um algjör og mikilvæg umskipti á vettvangi rússneskra
öryggis- og varnarmála. í pólitísku tilliti skiptir ef til vill mestu
að Jeltsín hefur komið til móts við kröfur herforingja og þarf
sú staðreynd ekki að koma á óvart þar sem það var með stuðn-
ingi þeirra sem Rússlandsforseti braut á bak aftur mótspyrnu
andstæðinga sinna í uppreisninni blóðugu í Moskvu. Hvort eftir-
gjöf og aðlögun Jeltsíns á þessu sviði er áhyggjuefni er hins
vegar önnur og flóknari spurning en fullyrða má að svigrúm
yfirmanna Rússlandshers hefur verið aukið til muna.
Ný stefna mótuð
BORÍS Jeltsín á fundi um varnarstefnuna nýju með öryggisráði
Rússlands en í því eiga m.a. sæti Gratsjov varnarmálaráðherra
(t.v.), Gaidar.aðstoðarforsætisráðherra og Tsjernomyrdín forsæt-
isráðherra.
Hin nýja varnarstefna herafla
Rússlands var kynnt í Moskvu
síðasta miðvikudag en nú þegar
plagg þetta, sem er 23 síður, hef-
ur litið dagsins ljós má segja að
lokið sé starfi sem Míkhaíl S.
Gorbatsjov, síðasti Sovétleiðtog-
inn, hóf á valdatíma sínum. Því
tókst honum ekki að ljúka vegna
þeirra harðvítugu deilna sem urðu
vegna breytinga þeirra sem hann
boðaði.
„Klassískri" herfræði hafnað
Hvert er hið raunverulega bak-
svið þeirra breytinga sem nú hafa
verið ákveðnar? Viðbúnaður her-
afla Sovétríkjanna/Rússlands
miðaðist einkum við tvennt: hina
hugmyndafræðilegu baráttu kalda
stríðsins með tilheyrandi gjöreyð-
ingarógn og
„klassíska" her-
fræði landveldis,
sem mótaðist
upprunalega af
innrás Napó-
leons í byijun
19. aldar og síðar af reynslunni
úr seinni heimsstyrjöldinni. Frá
þessum tveimur grundvallarþátt-
um hafa Rússar nú horfíð.
Það var Pavel S. Gratsjov, vam-
armálaráðherra Rússlands og mik-
ilvægasti stuðningsmaður Jeltsíns
í uppreisn andstæðinga forsetans
í októbermánuði sem kynnti her-
fræðikenninguna nýju. Athygli
vekur einnig að Viktor S. Tsjemo-
myrdín, forsætisráðherra, skýrði
frá því að stjómvöld hefðu ákveð-
ið að auka stórlega aðstoð við
hermenn þá og fjölskyldur þeirra
sem nú flykkjast til fóstuijarðar-
innar eftir að hafa dvalist í lep-
príkjunum fyrrverandi í Austur-
Evrópu og í Iýðveldum Sovétríkj-
anna sálugu.
Á yfírborðinu vekur ef til vill
mesta athygii að Rússar hafa nú
horfið frá þeirri yfirlýsingu, sem
gefín var út í valdatíð Leoníds I.
Brezhnevs, að Sovétmenn myndu
aldrei verða til þess að beita fyrst-
ir kjarnorkuvopnum í hugsanleg-
um ófriði. Þessa yfírlýsingu tóku
vestrænir herfræðingar aldrei al-
varlega. í plagginu segir að heim-
ur án kjarnorkuvopna megi að
sönnu heita æskilegt ástand en
hins vegar er ekki lengur kveðið
á um að það
sé iokamarkm-
ið öryggis- og
vamarstefnu
rússneska rík-
isins. Þvert á
móti kveðast
Rússar nú áskilja sér rétt til að
beita hvers kyns vopnabúnaði í
varnarskyni, þ.m.t. kjamorku-
vopnum, verði þeir fyrir árás ríkis
sem ræður yfír gjöreyðingarvopn-
um eða bandamönnum þess ríkis.
Hið sama gildir verði Rússland
fyrir árás ríkis sem ræður ekki
yfír kjamorkuvopnum en hefur
ekki staðfest NPT-sáttmálann um
takmarkanir útbreiðslu kjarnorku-
vopna. Þessi setning er athyglis-
verð þar sem hún virðist einkum
taka til Úkraínu. Stjómvöld þar
hafa lýst yfir því að landið verði
í framtíðinni kjarnorkuvopnalaust
ríki en jafnframt þráast við að
staðfesta gerða afvopnunarsamn-
inga. Þar em staðsett langdræg
sovésk/rússnesk kjamorkuvopn
en stjóm þeirra er í höndum
Rússa. í Úkraínu hefur ákaft ver-
ið deilt um framtíð kjarnorkuvopn-
anna í landinu og hafa þær deilur
magnast fremur en hitt að undan-
förnu.
Hraðsveitir og friðargæsla
Nýja varnarstefnan er á hinn
bóginn ekki síst athyglisverð fyrir
þær sakir að hún kveður á um að
heraflinn geti látið til sín taka í
þjóðlífínu með afdráttarlausari
hætti en áður og í henni er einnig
að fínna klásúlur þess efnis að
beita megi heraflanum í friðar-
gæsluskyni í nafni Sameinuðu
þjóðanna eða í samræmi við gerða
samninga í þá vem utan landa-
mæra Rússlands. Nú þegar hefur
Rússlandsher verið beitt í nokkr-
um fyrrum Sovétlýðveldum og
mesta athygli hefur hernaðaríhlut-
un Rússa í borgarastyijöldinni í
Georgíu vakið. Þessi grein stefnu-
skrárinnar nýju innsiglar réttmæti
slíkra afskipta og skapar mögu-
leika á rússneskum „varnarstöðv-
um“ í nágrannaríkjunum.
í plaggi Gratsjovs er einnig að
fínna ákvæði þess efnis að kalla
megi til heraflann til að aðstoða
lögreglu- og sérsveitir við að
bijóta á bak aftur innanlandsátök
og til að veija hernaðarlega mikil-
vægar byggingar. í annarri at-
hyglisverði efnisgrein segir að
heraflinn áskilji sér rétt til að fara
yfír landamæri Rússlands til að
hrinda árás. Mynda á hraðsveitir
sem geta látið til sín taka með
litlum fyrirvara í svæðisbundnum
átökum, sem ekki teljast ógna
öryggishagsmunum Rússa. Þá er
ekki að fínna í plagginu eldra fyr-
irheit um að heraflinn verði skor-
inn niður í eina og hálfa milljón
manna.
Ó;alin er hins vegar sú efnis-
grein varnarstefnunnar nýju sem
reynast kann sérstakt áhyggjuefni
með tilliti til lýðræðisþróunarinnar
í Rússlandi. I henni segir að her
landsins muni ekki einungis
standa vörð um fullveldi og land-
fræöilega einingu Rússlands held-
ur sé honum einnig ætlað að
tryggja að ekki verði vegið að
rótum „stjórnarskrárkerfisins“ í
bókstaflegri þýðingu. Valdabar-
átta Borís Jeltsíns og andstæð-
inga hans snerist að forminu til
um túlkun á stjórnarskránni og
ákvæði hennar um skiptingu
valdsins. I lagalegu tilliti -og þá
án nokkurrar skírskotunar til
þeirrar staðreyndar að þingið
hafði ekki verið kjörið með lýð-
ræðislegum hætti- var sú ákvörð-
un forsetans að leysa þingið upp
í besta falli vafasöm. Vitað er að
nokkrir herforingjar lýstu yfir því
að þeir teldu að herinn ætti ekki
að hafa afskipti af valdabarátt-
unni og vísuðu þeir þá til gildandi
laga. Þessi rök hundsuðu æðstu
yfirmenn hersins er þeir ákváðu
að valdi skyldi beitt gegn stjómar-
andstæðingum í Hvíta húsinu í
Moskvu í byijun októbermánaðar.
Svæðisbundin átök og
hagsmunir Rússa
Að ýmsu leyti hefur herafli
Rússlands nú tekið upp viðmið og
kennisetningar sem löngum hafa
verið viðurkennd á Vesturlöndum.
Þetta á ekki síst við um þann
hugmyndafræðilega kjarna sós-
íalískrar baráttu og framþróunar
sem lá eldri varnarstefnu til
grundvallar. Með lokum. kalda
stríðsins hafa skapast ný viðhorf
og öryggishagsmunir eru nú skil-
greindir með öðrum hætti en áð-
ur. í herfræðilegu tilliti miðast
viðbúnaður Rússlandshers ekki
lengur við stórorrustur á landi í
Evrópu heldur beina menn sjónum
sínum að svæðisbundnum átökum
og hagsmunum Rússa á þeim
upplausnartímum þjóðernisólgu
og óvissu sem nú ríkja. Hvað
stjórnmálin varðar er ljóst að rödd
hersins hljómar nú sterkar en
áður. Auk varnarstefnunnar nýju
nægir í því viðfangi að vísa til
stefnubreytingar Jeltsíns varð-
andi stækkun NATO til austurs
og yfírlýsinga herforingja, þ.á m.
Gratsjovs varnarmálaráðherra
þess efnis að heimkvaðning her-
sveita frá Lettlandi og Eistlandi
sé öldungis háð því að hagsmunir
aðfluttra Rússa í ríkjum þessum
verði virtir.
BAKSVID
eftir Ásgeir Sverrisson