Morgunblaðið - 09.01.1994, Blaðsíða 17

1-
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 1994
17
haldið áfram að vinna að teikning-
um, fé hefur fengist og vonandi
verður húsið byggt snarlega. Það
hafa orðið deilur um þessa byggingu
— þó varla um annað að ég held
en staðsetninguna. Sjálfur er ég
þeirrar skoðunar að húsið fari þarna
vel. Það kemur fallegt hús í staðinn
fyrir svart bílastæði með mislitum
og mishreinum bílum. Ég tel að
þetta hús skyggi ekki á Safnahúsið
eða Þjóðleikhúsið. En auðvitað verð-
ur þama ekki lengur autt svæði.
Ég held að það sé líka æskilegt að
í miðbænum sé um góða nýtingu
að ræða. Ég er viss um að þegar
húsið rís verða flestir ánægðir með
það. Okkur finnst hins vegar öllum
leitt að sumir hafa gagnrýnt þetta
og talið um að ræða spjöll á miðbæn-
um. Ég segi stundum við fólk að
það skuli standa við Þjóðleikhúsið
og hafa styttu Ingólfs Arnarsonar
beint fyrir framan sig. Þá er allt
húsið vel til hægri við þann stað sem
menn standa á. Það gefur hugmynd
um að þama er rýmra en menn ætla.
Áform voru um að flytja inn í
húsið árið 1995 á 75 ára afmæli
réttarins. Fjárveitingar urðu ekki
„Það er alltaf hægt
að finna dæmi um
það að dómararnir
hefðu viljað að af-
staða væri tekin í
þinginu. IMýlegur
dómur hér í Hæsta-
rétti um skattlagn-
ingu vegna kvóta-
kaupa er fyrir mér
persónulega skýrt
dæmi um þetta."
— Verður þú var við gagnrýni í
þá veru að dómar ykkar séu of
mildir?
„Víst heyrist það. Það var til að
.mynda heill leiðari i Alþýðublaðinu
nú í dag, er við tölumst við, um að
allt of mildilega sé tekið á bmggur-
um. Ég man líka eftir grein sem
ég las í haust eftir reyndan rann-
sóknarlögreglumann um að það
væri allt of mildilega tekið á fíkni-
efnasölum. Og það hafa komið
margar greinar í blöðum um að það
sé allt of mildilega tekið á þeim sem
fremja kynferðisbrot. Að mínu áliti
myndi það ekki valda neinum
straumhvörfum þótt refsingar yrðu
hertar.“
— Af hveiju ekki?
„Það hafa ekki komið fram nein-
ar traustar sannanir fyrir því að svo
muni verða. Hér er refsingum beitt
og hvort fangelsið er þijú ár eða
tíu ár myndi sjálfsagt ekki fækka
þessum brotum umtalsvert. Sumum
þykir réttlætismál að herða refsing-
ar. Þó tel ég ekki vera nægilegan
grundvöll til að umsteypa refsikerf-
inu í landinu. Það er að vísu svo
að það verður alltaf að hafa augun
vonandi réttlátara á komandi
árum.“
— Sumir fræðimenn hérlendir
tala um kreppu löggjafans, löggjaf-
arvaldið valdi ekki sínu hlutverki
og það hljóti að hafa áhrif á störf
dómstólanna, þeir verði að geta
meira í eyðurnar.
„Ég get nú ekki sagt að ég hafi
skýrar hugmyndir um hvort þetta
hafi breyst. Það er alltaf hægt að
finna dæmi um það að dómararnir
hefðu viljað að afstaða væri tekin
í þinginu. Nýlegur dómur hér í
Hæstarétti um skattlagningu vegna
kvótakaupa er fyrir mér persónu-
lega skýrt dæmi um þetta. Ég held
að þingið hefði átt að segja til um
þetta með ótvíræðari hætti en raun
bar vitni. En af því að það gerði
það ekki urðu dómstólarnir að beita
fremur ómarkvissum lagaákvæðum
samkvæmt þeim reglum sem gilda
um skyldur þeirra í samfélaginu.
Vitanlega krefst fjölbreyttara þjóð-
félag fjölbre>dt.ari laga. Þingið er
ekki bara lagasetningarstofnun
heldur stofnun þar sem umræður
fara fram um aðstæður í þjóðfélag-
inu. Sumum finnst að þær taki of
mikinn tíma og ég er í þeim hópi.“
— Hvernig er ástatt um sjálf-
stæði dómstóla?
„Það er virt. Það er hins vegar
hægt að segja að það þurfi alltaf
að vinna að því að tryggja það.
Launamálin eru hluti af því. Að-
stæður í kringum skipun dómara,
starfstíma og starfsöryggi eru líka
atriði sem tryggir sjálfstæði dóm-
ara. Ég hef verið dómari síðan 1960
að undanteknum níu árum sem ég
var prófessor í Háskólanum. Ég hef
aldrei orðið var við að það væri
gerð tilraun af hálfu utanaðkomandi
aðiia til þess að hafa áhrif á niður-
stöðu dómsmála. Ég hef hins vegar
orðið var við það í örfá skipti að
menn hafa orðið mjög reiðir eftir
að dómar gengu og snúið sér til
mín með harðyrði. Það voru ekki
stjórnmálamenn heldur aðilar úti í
bæ. Og það var í þannig málum að
ég gat vel skilið að menn yrðu fyrir
vonbrigðum og yrðu jafnvel gramir.
En það er nú einu sinni hlutverk
dómara að skera úr ágreiningi þar
sem menn hafa skoðun á réttindum
sínum sem ekki er alltaf hægt að
fallast á.“
m
?
Morgunblaðið/Kristinn
Hæstiréttur í desember 1993
FREMRI röð: Hrafn Bragason varaforseti (forseti frá 1. janúar), Þór Vilhjálmsson forseti, Guðrún
Erlendsdóttir. Aftari röð: Garðar Gíslason, Pétur Kr. Hafstein, Haraldur Henrysson, Gunnar M. Guð-
mundsson, Hjörtur Torfason og Erla Jónsdóttir hæstaréttarritari.
eins miklar og áætlað var þannig
að ekki er vitað nú hvenær af flutn-
ingunum getur orðið.
I nýja húsinu verður rýmra um
alla sem þarna eiga erindi, starfs-
fólk, lögmenn, aðila að málum og
almenning sem vill fylgjast með, þar
á meðal ykkur fjölmiðlamenn."
Gerðu sínar kaupkröfur
eins og fólk gerir
— Launamál hæstaréttardómara
hefur borið nokkuð á góma að und-
anfömu. Þú varst eini dómarinn sem
ekki tók yfirvinnugreiðslur. Hvernig
stóð á því?
„Launin hafa verið ákveðin með
þeim hætti sem lög mæla fyrir um,
þ.e. Kjaradómur ákveður þau. Mér
finnst mergurinn málsins sá að
hæstaréttardómarar eigi að fá borg-
aða sína eftirvinnu eins og langflest-
ir aðrir menn í þjóðfélaginu. Það
er misskilningur að þetta sé ákveðið
af hæstaréttardómumm einum. Þeir
gerðu sínar kaupkröfur eins og fólk
gerir og það var síðan greitt í sam-
ræmi við þær. Þetta stóð í nokkum
tíma en nú hefur Kjaradómur kveð-
ið upp úrskurð um að hæstaréttar-
dómarar eigi að fá laun fyrir eftir-
vinnu með tilteknum hætti. Þetta
millibilsástand var þannig að menn
fengu greitt fyrir þá mánuði sem
rétturinn var að störfum, þ.e. tíu
mánuði á ári, og þetta var borgað
einungis þeim sem á þessum tíma
unnu yfirvinnu. Og af því að þú
spyrð um mig þá er svarið það að
ég vann ekki yfirvinnu á þeim tíma.“
— Er það tilfellið að launamálum
hæstaréttardómara sé þannig hátt-
að að erfítt sé að fá hæfa menn til
starfa?
„Nei, ég held að það sé ofmælt."
— Hefur staða dómstólanna
breyst frá því þú hófst dómstörf?
„Það held ég nú ekki. Stjómskip-
un okkar er byggð á hugmyndum
um að ríkisvaldinu sé þrískipt og
einn þáttur þess sé dómsvaldið.
Næstum því frá upphafi Islands-
byggðar hafa hér verið dómstólar.
Stundum hafa ekki verið til neinar
sérstakar löggjafarstofnanir, jafn-
vel ekki framkvæmdavaldsstofnanir
sem næðu til landsins alls. Dómstól-
arnir hafa sínu hlutverki að gegna.
Aðalverkefni þeirra eru tvö, í fyrsta
lagi að dæma í ágreiningsefnum um
einkaréttarmálefni, aðallega í
skuldamálum, og í öðru lagi að
dæma um refsiábyrgð manna og
ákveða þeim viðurlög ef þeir eru
sakfelldir. Einkamálin eru ekki öll
um skuldir því að til þeirra teljast
líka til dæmis fjölskyldumál og mál
um ýmsan ágreining manna við yfir-
völd. Það er athyglisvert að sá flokk-
ur mála sem mest hefur fjölgað í
síðan ég kom í réttinn eru opinberu
málin eins og kom fram í upphafi.
Þar er um að ræða mjög mikla
breytingu sem ég get ekki skýrt
með vissu þótt það megi láta sér
detta margt í hug í því sambandi.
Ég vil þó geta þess að það hafa
komið upp ný vandamál í samfélag-
inu eins og t.d. fíkniefnamál. Dóms-
mál vegna þeirra eru nokkur á
hveiju ári hér í Hæstarétti. Mál út
af efnahagsbrotum eru einnig fleiri
nú heldur en áður var.“
Hertar refsingar myndu
ekki valda straumhvörfum
— Eru dómstólarnir í stakk búnir
til að taka á svona þjóðfélagshrær-
ingum?
„Þeir eru það jafn vel nú og fyr-
ir hundrað árum. Hinu er ekki að
leyna að ýmis vandamál í samfélag-
inu eru erfið viðfangs og lausnir
torfundnar. Ef vitað væri um örugg-
ar leiðir til að uppræta fíkniefna-
vandann til dæmis þá væri löngu
búið að því. Hæstiréttur og aðrir
dómstólar gera sitt besta og hið
sama gera handhafar ákæruvalds,
lögreglan og menn sem vinna fyrir-
byggjandi starf og meðferðarstarf.
I þeim flokki eru prestar, félagsráð-
gjafar, sálfræðingar, læknar, hjúkr-
unarfræðingar og fleiri. Hugmyndin
sem starf dómstólanna byggist á
er gamalkunn: Að reyna að fyrir-
byggja að þetta verði aftur gert og
svo að framfylgja réttlætinu."
opin fyrir þjóðfélagsþróuninni og
gera sér grein fyrir því hvernig við
eigi að bregðast. Éins og sagan
sýnir hafa stundum verið allt of
harðar refsingar jafnvel við brotum
sem okkur finnast nú vera smávægi-
leg. Eins og nú stendur á held ég
að það sé ekki líklegt til árangurs
að herða refsingar. Þyngstu refsing-
arnar hér eru fyrir manndráp, kyn-
ferðisbrot, fíkniefnabrot, alvarlegar
líkamsmeiðingar og rán. Ég held
að það sé ekki æskilegt að gera
meðvitaða stefnubreytingu í þá átt
að þyngja refsingar á þessum svið-
um.
Meginatriðið er að það er ekki
vitað með vissu hvaða stefnu á að
taka í breytingaskyni. Það hafa
komið fram góðar hugmyndir varð-
andi sum afbrot eins og um samfé-
lagsþjónustu í stað hefðbundinna
refsinga, um fyrirbyggjandi með-
ferð og fleira. En um hugmyndir
um nýja meginstefnu, sem við í
sannleika sagt trúum að geti borið
árangur, er ekki að ræða.“
— Þú nefndir að dómstólar
þyrftu í auknum mæli að fjalla um
samskipti einstaklinganna og ínkis-
valdsins.
„Já, þetta eru mál sem athyglin
hefur beinst talsvert að þau ár sem
ég hef unnið við dómstólinn. Þróun-
in hefur líka orðið á öðrum vett-
vangi. Ég gæti nefnt tvennt: Emb-
ætti umboðsmanns Alþingis sem tók
til starfa 1. janúar 1988 og nýju
stjórnsýslulögin sem taka gildi um
þessi áramót. Fræðilega þáttinn má
rekja til þriðja áratugarins er dansk-
ir fræðimenn tóku að reyna að laga
franskar hugmyndir um stjómsýsl-
una að aðstæðum í sínu heima-
landi. Prófessor Ólafur Jóhannesson
byggði sinn Stjórnarfarsrétt á þess-
um hugmyndum og dómstólarnir
hafa gert það lengi. Meginhug-
myndin að baki er reyndar bæði
engilsaxnesk og frönsk, þ.e. hug-
myndin um lögbundna stjómsýsiu.
Þetta er talsvert merkileg þróun og
ég tel að margt í stjómsýslunni
muni verða skýrara og skarpara og
Ein milljón sænskra
króna til rannsókna, sem
tengjast notkun lofttegunda
AGA er eitt af stærstu fyrirtækjum Noröur-
landa á svibi lækninga- og sjúkravöru
Við erum mikilvægir framleiðendur lofttegunda til lækninga
á sjúkrahúsum og heilsugæslustöðvum.
$■
AGA er einnig einn af stærstu styrkveit-
endum til rannsókna á svibi læknavísinda
Styrktarsjóður okkar hefur á síöustu 7 árum veitt yfir 4,1 -
milljón sænskra króna til 120 mismunandi rann-
sóknaverkefna. Við aukum styrkveitinguna árið 1994 í eina
milljón sænskra króna.
Fyrir rannsóknaabila á öllum
Norburlöndum
Rannsóknasjóður AGA á sviði læknavísinda stendur öllum
rannsóknaaöilum á Noröurlöndum opinn, hvort heldur
læknum, dýralæknum eða tannlæknum. Ert þú með
verkefni í gangi eða hugmynd, sem hefur eða gæti haft
þýðingu við notkun lofttegunda í lækningaskyni? Verkefnið
eða hugmyndin getur varðað bæði hefðbundnar loftteg-
undir eins og súrefni og glaðloft sem og aðrar áhugaverðar
lofttegundir t.d. koldíoxíð, eðallofttegundir, köfnunarefni
eða háhreinar lofttegundir og loftblöndur.
Abilar frá Karolinska Institutet og AGA
skipa stjóm sjóbsins, sem veitir styrktarféb:
Prof. Dag Linnarsson - Karolinska Institutet.
Dr. Jan Eklund - Karollnska Sjukhuset.
Prof. Hugo Lagercrantz - Karolinska Sjukhuset.
Prof. Gunnar Bomann - Akademiska Sjukhuset, Uppsala.
Prof. Göran Hedenstierna-Akademiska Sjukhuset, Uppsala.
Dr. Per Rosenberg - HUCS, Helsingfors.
Dr. Lars Irestedt - Karolinska Sjukhuset.
Rolf Petersen - ACA AB.
Umsóknargögn
Umsóknargögn eru fáanleg hjá ÍSAGA hf., Breiðhöfða 11,
112 Reykjavík eða beint frá AGA AB, Medicinska
Forsikningsfond, S-18181 Lidingö, Svíþjóð.
Umsóknarfrestur rennur út 28. febrúar 1994. Svar við
umsóknum berast um miðjan apríl og úthlutunarathöfnin
verður í Stokkhólmi í maí 1994.
ÁGÁ
Rannsóknasjóbur AGA AB á svíbi
læknavísinda á öllum Norburlöndum
ÍSLAND: ÍSAGA hf., pósthólf 12060, 132 Reykjavík, sími 1-687912.
SVfÞJÓÐ: AGA Gas AB, 17282 Sundbyberg, sími 8-7069500.
DANMÖRK: AGA A/S, Uplandsgade 52, 2300 Köbenhavn S, sími 31-549900.
NOREGUR: AGA AS, Box 6039 Etterstad, 0601 Osló, sími 22-727600.
FiNNLAND: Oy AGA Ab, Karapellontie 2, 02610 Espoo, sími (9)0-59161.