Morgunblaðið - 09.01.1994, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 1994
Ellefu menn í framboði í forsetakosningunum í Finnlandi 16. janúar
Mikið fylgi við Elisabeth
Rehn vekur mesta athygli
Frambjóðendur á fundi
RAIMO Ilaskivi, frambjóðandi Hægriflokksins; Paavo Vayrynen, frambjóðandi Miðflokksins; Elisa-
beth Rehn, frambjóðandi Sænska þjóðarflokksins; Keijo Korhonen, frambjóðandi Sjálfstæðisfylking-
arinnar; Claes Andersson, frambjóðandi Vinstra bandalagsins, og Martti Ahtisaari, frambjóðandi
jafnaðarmanna.
ELISABETH Rehn, varnar-
málaráðherra Finnlands,
verður líklega fyrst finnskra
kvenna til að ná verulegu fylgi
í forsetakosningum. Skoðana-
könnun, sem birtist í stærsta
blaði Finna, Helsingin Sano-
mat, á fimmtudag sýnir, að
Rehn er orðin jafn vinsæl og
frambjóðendur Miðflokksins
og Hægriflokksins, þeir Pa-
avo Vayrynen og Raimo II-
askivi. Aðeins Martti Ahtisa-
ari, forsetaefni jafnaðar-
manna, hefur verulega meira
fylgi. Hingað til -hefur þótt
sjálfsagt, að annar þeirra II-
askivis eða Vayrynens yrði á
móti Ahtisaari í síðari umferð
kosninganna en vaxandi fylgi
við Rehn, sem er forsetaefni
Sænska þjóðarflokksins, get-
ur valdið því, að kona verði í
fyrsta skipti raunverulegur
kostur í finnskum forseta-
kosningum. Fylgi við Ahtisa-
ari mælist nú um 24% en við
Vayrynen, Ilaskivi og Rehn á
milli 15 og 20%.
í forsetakosningunum 16. jan-
úar munu því fjórir frambjóðend-
ur takast á en ekki aðeins fram-
bjóðendur þriggja stærstu
stjórnmálaflokkanna. Af öðrum
frambjóðendum, sem minna máli
skipta, má nefna rokksöngvara;
fyrrum rannsóknarlögreglu-
mann; geðlækni og mann, sem
kallaður er „síðasti kommúnist-
inn“ í Finnlandi.
Mauno Koivisto Finnlandsfor-
seti lætur af störfum eftir tólf
ár á forsetastóli þann 1. mars
næstkomandi. Eftirmaður hans
verður fyrsti forsetinn kosinn
beinni kosningu. Hingað til hafa
sérstakir þjóðkjörnir kjörmenn
ráðið úrslitum. Stafar þetta af
því að Finnar þóttu ekki nógu
þroskaðir til að kjósa sér þjóð-
höfðingja beint þegar lýðveldið
var lögfest með stjómarskránni
árið 1919. Þessu var ekki breytt
næstu 70 árin.
Dregið úr miklum völdum
forseta
í forsetatíð Koivistos hefur
orðið þróun í þingræðisátt þar
sem völd forseta hafa verið skert
í nokkrum málaflokkum. Þannig
mun ríkisstjórn Eskos Ahos, for-
sætisráðherra, ekki segja af sér
þegar nýr forseti tekur við eins
og hingað til hefur tíðkast. Til
þessa hefur nýr forseti getað
skipt um forsætisráðherra að
vild.
Forsetakosningarnar eru samt
örlagaríkari atburður en halda
mætti af þeim dræmu undirtekt-
um sem kosningabaráttan hefur
hlotið af hálfu almennings. Þar
sem kjörtímabil Finnlandsforseta
er sex ár verður næsti forseti
við völd fram á næstu öld. Finn-
landsforseti ber ábyrgð á utan-
ríkisstefnu Finna. Með hliðsjón
af öllum þeim
breytingum
sem orðið hafa
í nágranna-
löndum Finn-
lands og hugs-
anlegri aðild
Finna að Evr-
ópubandalaginu, EB, verður hinn
nýi forseti að kljást við vandasöm
verkefni.
Afstaða frambjóðenda til EB
hefur verið í brennidepli síðan
kosningabaráttan hófst. Forset-
inn hefur afar lítil afskipti af
efnahagsmálum og öðrum innan-
ríkismálum en þar sem kreppu-
ástand ríkir og fimmti hver Finni
er án atvinnu hafa sumir fram-
bjóðenda einnig reynt að höfða
til almennings með loforðum um
batnandi atvinnuástand. Slík
ummæli verður hins vegar að
telja afar hæpin þar sem forset-
inn getur varla haft nokkur af-
skipti af efnahags- og félagsmál-
um.
Kjósendur áhugalausir
í augum margra landsmanna
snúast kosningarnar ekki um að
finna hæfasta manninn í emb-
ætti forseta, fremur sé verið að
útiloka þá verstu. Enginn þeirra
sem hafa gefið kost á sér í emb-
ættið hefur orð
á sér fyrir að
vera raunveru-
legt leiðtoga-
efni. Engum
frambjóðanda
hefur af þeim
sökum tekist
að ná umtals-
verðum stuðningi meðal stuðn-
ingsmanna annarra stjórnmála-
flokka.
Áhugi finnskra kjósenda virð-
ist vera með minna móti og eru
miklar getgátur uppi um það
hvort kjörsóknin, einkum í síðari
umferð kosninganna, verði nógu
mikil. Þá verður að kjósa milli
þeirra tveggja sem hlotið hafa
flest atkvæði í fyrri umferðinni.
Skoðanakannanir sýna, að
aðeins 5% Finna treysta stjórn-
málamönnum yfirleitt. Hefur
þetta haft sín áhrif á frambjóð-
endur og kosningabaráttuna.
Reyna þeir allir að leggja áherslu
á, að þeir hafi verið tiltölulega
„ópólitískir“ en af fjórum helstu
frambjóðendunum eru þó tveir
virkir í stjórnmálum. Elisabeth
Rehn er þingmaður og varnar-
málaráðherra en hefur aðallega
íjallað um jafnréttismál og Evr-
ópubandalagsmál í kosningabar-
áttunni. Paavo Váyrynen situr
einnig á þingi en sagði af sér
sem utanríkisráðherra í fyrravor
til að einbeita sér að kosninga-
baráttunni. Raimo Ilaskivi sat á
þingi fyrir Hægriflokkinn en var
' síðan um margra ára skeið borg-
arstjóri Helsinki eða þar til hann
settist í helgan stein fyrir nokkr-
um árum. Martti Ahtisaari er
jafnaðarmaður en lenti í útistöð-
um við verkalýðsarm flokksins
strax í byijun kosningabarátt-
unnar
Harðvítug kosningabarátta
Baráttan milli þeirra Ahtisaar-
is, Váyi-ynens og Ilaskivi hefur
verið óvenju harðvítug þar sem
ásakanir um spillingu og van-
rækslu í starfi hafa gengið á
milli. Allir þrír eru fylgjandi
EB-aðiId Finna með einhveijum
fyrirvörum. Ahtisaari virðist
mesti EB-sinninn en Váyrynen
hefur sett fram fyrirvara sem
rekja má til bændaarms Mið-
flokksins. Flokkur Ilaskivis,
Hægriflokkurinn, er hlynntastur
EB-aðild. Ilaskivi sjálfur vill hins
vegar skoða skilyrðin gaumgæfí-
lega áður en tekin verður afstaða
til aðildar.
Líklegt þykir, að Ahtisaari
komist í síðari umferð kosning-
anna en Váyrynen, Ilaskivi og
Rehn virðast mjög jöfn. Síðustu
skoðanakannanir, sem byggja að
hluta á viðtölum við kjósendur,
sem greitt hafa atkvæði utan
kjörstaða, sýna, að um fjórðung-
ur styður Áhtisaari en 15-20%
hin þijú. Er árangur Rehns hvað
merkilegastur en stuðningur við
hana er mun meiri en við Sænska
þjóðarflokkinn í þingkosningum.
Minna má þó á, að hún var efst
í skoðanakönnunum áður en
kosningabaráttan hófst fyrir al-
vöru.
Pólitískar breytingar í kjölfar
sigurs þjóðernissinna í Rússlandi
juku fylgi við Váyrynen sem
starfaði lengi sem utanríkisráð-
herra þegar Sovétríkin voru og
hétu. Hins vegar telja margir
Finnar að eina leiðin til að
tryggja sjálfstæði Finnlands sé
að nálgast Vestur-Evrópu, þ.e.
með aðild að EB og ef til vill
Atlantshafsbandalaginu, NATO.
Þá væru Ahtisaari eða Ilaskivi
líklega betri kostur en Váyrynen.
Miðflokkurinn klofinn
Ur Miðflokknum eru tvö klofn-
ingsframboð. Keijo Korhonen,
fyrrum utanríkisráðherra 'og
trúnaðarmaður Urhos Kekkon-
ens, fýn-verandi forseta, reynir
að ná kjöri með því að beijast á
móti EB-aðild Finna. Hann er
einkum talinn ógna Váyrynen
þar sem miðflokksmenn eru oft
bændur og heldur neikvæðir
gagnvart EB. Eeva Kuuskoski,
fyrrum félagsmálaráðherra, er
einnig úr röðum Miðflokksins en
hún leggur mesta áherslu á fé-
lags- og kvennamál. í C-riðli
forsetakosninganna eru svo
fimm frambjóðendur en þátttaka
þeirra ber heldur keim af
óánægju með ríkjandi ástand en
af raunverulegum vilja til að ná
kjöri. Claes Andersson er for-
maður Vinstra bandalagsins en
einnig geðlæknir og skáld.
Flokkur hans hefur næstum því
horfið eftir hrun kommúnismans.
Helmingur flokksmanna vildi
frekar styðja Ahtisaari, forseta-
efni jafnaðarmanna. Sulo Ait-
toniemi er þingmaður Lands-
byggðarflokksins og fyrrum
rannsóknarlögreglumaður. Af
helstu baráttumálum Aittoniem-
is má nefna andstöðu við EB og
landvist fyrir flóttafólk. Pekka
Tiainen er talsmaður síðasta
flokksbrots í Finnlandi sem
kennir sig enn við kommúnisma
en helsta baráttumál hans er að
Finnar gerist ekki aðilar að EB.
Pertti Virtanen er þekktastur
sem rokksöngvari, en þá notar
hann niðurnefnið „Veltto“
(Slappi) Virtanen. Hann starfar
einnig sem sálfræðingur og seg-
ist þekkja þjóðarsál Finna mun
betur en hin forsetaefnin. Kristi-
legi flokkurinn hefur formann
sinn, Toimi Kankaanniemi þró-
unaraðstoðarráðherra, í fram-
boði en frammistaða hans í kosn-
ingabaráttunni hefur verið léleg.
BAKSVID
Lars Lundsten skrifar frá Helsinki