Morgunblaðið - 22.01.1994, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. JANÚAR 1994
13
Orkusala um sæstreng - Hib-
emia verkefnið - ígildisverslun
eftír Edgar
Guðmundsson
Formáli
Tilefni þessarar greinar eru skrif
Arna Brynjólfssonar í Mbl. 20. jan
sl. undir yfirskriftinni „Orkusala um
sæstreng er uppgjöf". Arni biður þar
um „raunhæfa útfærslu á atvinnu-
tækifærum sem gagnkaupasamn-
ingar geta tryggt". Þessi spurning
á fyllsta rétt á sér og vil ég í því
sambandi taka til samanburðar Hi-
bernia-verkefnið á Nýfundnalandi
þar sem ígildiskröfum (gagnkaup-
um) var beitt til hins ýtrasta til þess
að tryggja uppbyggingu öflugs iðn-
aðar og þjónustu í Kanada og þá
einkum og sér í lagi á Nýfundna-
landi.
Gagnkaup — ígildisverslun
I grein sinni amast Árni Brynjólfs-
son við orðinu gagnkaup og virðist
misskilja við hvað er átt. Þetta er'
þó ekki alfarið hans sök.
Gagnkaup er þýðing undirritaðs á
enska orðinu „offset" sem Svíar
kalla „motkjöp". Það skal fúslega
viðurkennt að þýðingin er ekki sér-
lega vel heppnuð enda fremur stuðst
við þýðingu sænska orðsins en þess
enska. Samkvæmt orðabók Amar &
Örlygs er offset m.a þýtt sem „vega
á móti“, „bæta upp“ og „vega og
meta eitt gegn öðru“. Orðið „kaup“
er einnig slæm þýðing á orðinu
„trade“. Viðskipti eða verslun er
mun betri þýðing. Orðið „ígildis-
verslun" er því trúlega betri þýðing
en „gagnkaup". Orðið „gagnvið-
skipti" gæti hins vegar átt við um
safnheitið „countertrade" en „endur-
kaup“ um orðið „counterpurchase".
Stuðst verður við þessar þýðingar
eftirleiðis, þótt þær kunni enn að
orka tvímælis.
Gagnviðskipti (countertrade) eru
flokkuð í sex mismunandi viðskipta-
form:
• Endurkaup (counterpurchase).
• Vöruskipti (barter, compensation
trading).
• Mótkaup (buyback).
• ígildisverslun (Offset).
• Skiptiverslun (switch trading).
• Vottunarverslun (evidence
account).
Gagnviðskipti eru í dag talin nema
frá 15-30% af heimsviðskiptum þar
sem ígildisverslunin (offset) er lang-
algengasta viðskiptaformið með um
47% af heildarumfangi gagnvið-
skipta. ígildisverslun fer víðast hvar
vaxandi og er sérlega heppileg við
risavaxin verkefni eins og vænta
má við útflutning á raforku um
sæstreng. Hér skal tekið eitt dæmi
úr orkugeiranum:
eftírÞorgils Óttar
Mathiesen
Umhverfis- og byggðarvernd gerir
í vaxandi mæli kröfur um náið sam-
starf fólksins og þeirra sem fara með
umboð þeirra í sveitarstjómum. Svo
sjálfsagt sem þetta nú er, hefur víða
orðið mikill misbrestur á slíku sam-
starfi, oft með þeim afleiðingum að
seint ef þá nokkurn tíma verður úr
bætt og má víða um landið sjá þess
merki.
Það er sama hvar við búum á Is-
landi, alls staðar eru dýrmætar „nátt-
úruperlur“sem við viljum varðveita.
Hafnarfjarðarbær er byggður á bæj-
arstæði sem frá náttúrunnar hendi
er mjög sérstætt og fagurt.
Eins og aðrir staðir þar sem um
er að ræða einstaka og mikla nátt-
úrufegurð, er Hafnarfjörður, bæjar-
stæðið og allt umhverfið hans mjög
viðkvæmt fyrir umróti, sem stafar
frá byggingaframkvæmdum, reynd-
„Það er reginmunur á
hagkvæmniathugunum
annars vegar og fram-
kvæmdum hins vegar.“
Hibernia-verkefnið
Hibernia-olíuvinnslusvæðið er á
landgrunni Nýfundnalands um það
bil 315 km aust-suðaustur af St.
John’s, höfuðborg Nýfundnalands.
Svæðið er talið geta afkastað milli
525 og 650 milljónum tunna af olíu
sem svarar' til 15-17 ára fram-
leiðslutíma, miðað við allt að
150.000 tunna framleiðslu á dag,
sem eru áætluð hámarksafköst
svæðisins. Fjárfestingar á bygging-
artíma 1989-1995 eru áætlaðar 5,2
milljarðar kanadískra dollara eða um
300 milljarðar ÍSK sem er sambæri-
legt við fjárfestingar vegna útflutn-
ings á 1.000-1.200 MW á raforku
frá íslandi til Evrópu. í Hibernia-
verkefninu er að auki fjárfest ígildi
um 200 milljarða ÍSK á vinnslutíma-
bilinu frá 1995-2012 þannig að
heildarfjárfestingar eru samtals
áætlaðar um 500 milljarðar ÍSK.
Heildarrekstrarkostnaður á „líf-
tíma“ verkefnisins (20 ár) er þess
utan talinn munu verða um 600
milljarðar ÍSK. Verkefnið verður
þannig í heild um þrefalt stærra en
nemur ofangreindu útflutningsverk-
efni á raforku frá íslandi til Evrópu.
Hér á eftir mun ég taka til um-
íjöllunar fjárfestingar á byggingar-
tíma Hibernia-verkefnisins og þá
ígildisverslun sem gerð var í tengsl-
um við þær.
47.000 ársverk á sex árum
Með gagnkaupasamningum tókst
að tryggja að um 50% af 300 millj-
arða ÍSK fjárfestingu á byggingar-
tíma Hibernia rynnu til kaupa á
kanadískum vörum og þjónustu og
þar með til sköpunar á atvinnutæki-
færum. Þetta er umtalsvert meira
en í sambærilegum verkefnum í
Noregi og Bretlandi þar sem
25-40% af íjárfestingum nýttust
með sambærilegum hætti.
Þannig tókst að tryggja að í
Kanada sköpuðust 47.000 ársverk
þar af 35.000 á Nýfundnalandi á sex
ára tímabili. Þar af er um þriðjungur
„frumstörf“, en tveir þriðju „afleidd"
störf. Þetta svarar til þess að 8.000
manns hafi fulla vinnu allan þennan
tíma.
Það er og verður alltaf matsatriði
hvenær störf verða talin skamm-
tíma- eða framtíðarstörf. Viðskipta-
umhverfi íslendinga hefur breyst
mjög ört á síðustu misserum. Við
höfum séð hvernig störfum hefur
fækkað jafnt og þétt á undanförnum
„Það er ekki aðeins
bæjarstæðið í Hafnar-
firði heldur allt næsta
nágrennið sem Hafnar-
firði tilheyrir sem verð-
ur að njóta verndar í
skipulags- og bygging-
armálunum.“
ar allri mannvirkjagerð. Hvar sem
slík mannvirkjagerð fer fram verður
að aðhafast með sérstakri fyrir-
hyggju og aðgæslu svo ekki verði
spillt náttúrufegurð, útsýni og sé-
reinkennum þess umhverfis sem unn-
ið er í. Það er ekki aðeins bæjarstæð-
ið í Hafnarfirði heldur allt næsta
nágrennið sem Hafnarfirði tilheyrir
sem verður að njóta verndar í skipu-
lags- og byggingarmálunum.
Byggðarvernd hefur mjög verið á
dagskrá í Hafnarfirði að undanförnu.
Edgar Guðmundsson
árum í okkar hefðbundnu atvinnu-
vegum. Störf í heilu iðngreinunum
hafa nánast horfið, svo sem í hús-
gagnaiðnáði og skipasmíðum, svo
dæmi séu tekin.
Ef dæmi eru tekin úr stóriðjugeir-
anum þá hefur framleiðni í nýjum
álbræðslum um það bil fjórfaldast á
röskum tveimur áratugum, úr ca 100
tonnum per ársverk í ca 400 tonn
per ársverk. Verksmiðjurnar hafa
stækkað, vélvæðing og hagræðing
aukist og svo má lengi telja. Þetta
eftir Svein Björnsson
Það var stór grein í Morgunblað-
inu 9. janúar sl., þar sem talað var
við forseta Hæstaréttar, sem lengi
hefur verið þar æðsti maður en er
nú farinn til EFTA-dómstólsins úti
í Genf. Ég segi eins og bankastjór-
inn: „Farið hefur fé betra." Þessi
maður hefur stjórnað Hæstarétti
lengi og gamalt máltæki segir: „Eft-
ir höfðinu dansa limirnir." Það er
fyrirsögn á umræddri grein: „Ekki
æskilegt að þyngja refsingar". Þetta
finnst mér alveg hroðaleg yfírlýsing
af dómaranum. Það er verið að segja
við fíkniefna- og glæpafólk, fremjið
bara fleiri glæpi, flytjið inn meira
eitur og seljið unglingum og nauðg-
ið bara fleiri konum. Dómarnir verða
jafn vægir og þeir hafa verið. Maður
gæti haldið að svona væri ekki hægt
að tala af fyrrverandi forseta Hæsta-
réttar.
Hvernig skyldi það vera, lesa
þessir menn ekki lögin? Fara þeir
bara eftir eigin geðþótta og líka all-
Þar hafa tekist á sjónarmið fólksins
í bænum og bæjaryfirvalda, þ.e.
meirihluta bæjarstjórnar. Því miður
hefur farið svo að ekki hefur verið
tekið tillit til vilja og skoðana fólks-
ins og ákvarðanir bæjaryfirvalda ráð-
ið ferðinni.
Málin hafa ekki eingöngu snúist
um niðurstöðu. Þau hafa ekki síður
snúist um með hvaða hætti niður-
staða málsins var fengin. Ákvarð-
anatökur í svo viðkvæmum umhverf-
is- og skipulagsmálum gegn vilja
meirihluta bæjarbúa samrýmast ekki
grundvallarsjónarmiðum lýðræðis-
ins. Slík vinnubrögð eru ekki til þess
fallin að ná þeirri samstöðu sem að
allra dómi er æskileg til þess að sú
friðsæld ríki í bænum okkar sem við
óskum.
í prófkjöri Sjálfstæðisflokksins
sem fram fer 29. og 30. janúar nk.
hef ég gefíð kost á mér til endur-
kjörs til setu í bæjarstjórn næsta
kjörtímabil. Verði ég kjörinn mun ég
þýðir að „framtíðarstörfum" í nýjum
álbræðslum hefur að sama skapi
fækkað um 75% frá því að álverið
í Straumsvík tók til starfa.
Þótt raforka sé nánast afgerandi
þáttur í mörgum tegundum stóriðju,
svo sem ýmsum málmbræðslum, er
það mikil einföldun að gefa sér að
raforka sé afgerandi stærð vegna
sköpunar atvinnutækifæra í almenn-
um iðnaði, þótt hún sé bæði mikil-
væg og nauðsynleg. Raforkusala til
almenns iðnaðar á íslandi fyrir utan
stóriðju er rúm 9% af heildarraforku-
sölu. Raforka vegur um 2% í veltu
iðnfyrirtækja til jafnaðar.
Ég held að það sé býsna erfitt
um þessar mundir að fullyrða að
nokkur einasta atvinnugrein, á ís-
landi sem annars staðar í heiminum,
búi við afgerandi öryggi að því er
framtíðarstörf varðar. Það þykir víð-
ast ágætt ef hægt er að fullyrða um
5-10 ár fram í tímann. Jafnvel þótt
stóriðja hafi reynst okkur íslending-
um vel og sé enn okkar besti valkost-
ur um raforkusölu, þá getur hún
einnig farið á hausinn eins og dæm-
in utan úr heimi sanna.
Orkusala um sæstreng er einn af
þeim möguleikum sem okkur ber að
kanna til hlítar. Okkur ber jafnframt
að leita allra leiða sem færar eru til
að skapa atvinnu í tengslum við slík
verkefni. Igildisverslun getur reynst
okkur dijúgt veganesti í þeirri leit.
ir hinir. Vita þeir ekki um 173. gr.
almennra hegningarlaga þar sem
stendur skýrum stöfum að fyrir að
smygla og selja eitur er tíu ára fang-
elsi? Að segja þjóðinni að það sé
sama hvort slíkir glæpamenn fái
þriggja ára fangelski eða tíu ára.
Til hvers eru lögin? Segja að þungar
refsingar fyrir slíka glæpi séu ekki
æskilegar og það sé ekki sannað,
að þungar refsingar fækki afbrotum.
Þetta er nú meira bullið. Að slíkir
gáfumenn skuli segja þetta, láta slíkt
á prent. Fyrir það fyrsta er fíkni-
efnalögreglan laus við þessa glæpa-
menn í langan tíma, en hún er mjög
oft með sömu glæpamennina eins
og við höfum heyrt í fréttum frá
henni. Einnig verða kannski færri
sem leggja út í slíka glæpi, þegar
þeir heyra eða lesa um þá refsingu,
sem þeir geta fengið.
Ég hefi áður sagt, að hefði þetta
verið gert strax þegar Fíkniefna-
dómstóllinn var starfandi fyrir
margt löngu eða fyrr, þá væri annað
ástand hér í landinu, þ.e.a.s. farið
eftir lögunum. Hæstaréttardómarar
Þorgjls Óttar Mathiesen
halda ótrauður áfram baráttu minni
fyrir aukinni byggðarvernd í Hafnar-
firði og legg áherslu á að fullt tillit
verði tekið til sjónarmiða og vilja
Hafnfirðinga í þessum þýðingar-
mikla málaflokki í framtíðinni.
Höfuadur er bæjarfulltrúi í
Hafnarfirði og þiítttakandi í
prófkjöri Sjálfstæðisflokksins.
Ég mun á næstunni fjalla ítarlega
um þau fjölmörgu atvinnutækifæri
sem ígildisverslun í tengslum við
útflutning á raforku um sæstreng
getur skapað og vísa þar til fjöl-
margra dæma úr hinum vestræna
heimi.
Hagkvæmniathuganir —
framkvæmdir
Það er reginmunur á hagkvæmni-
athugunum annars vegar og fram-
kvæmdum hins vegar. Ég held að
við Árni hljótum þess vegna að vera
sammála um að kanna beri alla
möguleika til meiri nýtingar á ís-
lenskri raforku hvort sem er á sviði
almenns iðnaðar, stóriðju eða til
nýtingar á einum stærsta neytenda-
markaði í heimi, Evrópu, með sölu
á raforku um sæstreng.
Icenet-verkefnið er fyrst og
fremst hagkvæmniathugun sem að
auki er allt að 90% kostuð af hol-
lenskum aðilum, þrátt fyrir að stór
hluti hennar sé unninn af íslenskum
ráðgjöfum. Þótt frumathugun bendi
til jákvæðrar niðurstöðu er verkefn-
inu hvergi nærri lokið.
Málið er víðsfjarri því að vera
komið á framkvæmdastig. Hins veg-
ar er öll umræða um það afar nauð-
synleg svo að við verðum betur í
stakk búin til að taka nauðsynlegar
ákvarðanir síðar meir. Þá hljótum
við að vega og meta hvað útflutning-
ur á raforku getur fært þjóðinni í
aðra hönd gegn öðrum þáttum sem
mæla gegn útflutningi á raforku.
í þeirri umræðu vegur sköpun
atvinnutækifæra mjög þungt. Um
það hljóta allir að vera sammála.
Höfundur er samskiptastjóri
Icenet-verkefnisins.
Sveinn Björnsson
„Þetta rugl að hertar
refsingar myndu ekki
valda straumhvörfum
er bara vond lögfræði.“
brugðust þá skyldu sinni og svo virð-
ist að þeir ætli enn að bregðast, ef
miðað er við umrædda blaðagrein.
Það þarf yngri dómara í Hæsta-
rétti, sem þekkja til málanna og eru
ekki úr einhveijum lögfræðiskrif-
stofum úti í bæ, sem ekkert vita um
fíkniefnamál eða nauðgunarmál og
fleiri málaflokka.
Þetta rugl að hertar refsingar
myndu ekki valda straumhvörfum
er bara vond lögfræði og gamals
manns kjaftæði. Allt ber að sama
brunni, líka hjá þeim sem búa til
lögin. Nú síðast að nema úr gildi
40. gr. laga um meðferð opinberra
mála. Þannig er allt gert fyrir sak-
borninginn. Þegar búið er að birta
þeim nýju lögin, þá geta þeir bara
sagt Rannsóknarlögreglunni að
halda kjafti, þeir svari engum spurn-
ingum og lögfræðingurinn, sem þeir
heimta, nikkar bara. Þetta gengur
bara ekki og þarf breytingar við.
Að endingu vil ég nefna dóm í
bruggmáli um daginn hjá Héraðs-
dómi Reykjavíkur þar sem bruggar-
arnir voru dæmdir í fangelsi. Allt
gjörbre>rttist. Hinir urðu hræddir og
lítið verið í umferð af landabmggi
síðan og minna um sölu á þeim gö-
rótta diykk til unglinga.
Dómarar verða að standa sína
plikt og nota lögin út í ystu æsar.
Höfundur er rannsóknar-
lögregluniaður.
Aukum umhverfis- og
byggðarvemd í Hafnarfirði
Enn um dóma Hæstaréttar