Morgunblaðið - 22.01.1994, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. JANÚAR 1994
Guðrún Guðvarðar-
dóttír - Minning
Guðrún Guðvarðardóttir var
fædd árið 1916 í Súðavík. Við fæð-
ingu var hún tekin í fóstur af hjón-
unum Gróu Kristjánsdóttur og Þor-
leifí Þorsteinssyni og ólst upp hjá
þeim. Hún fór fljótt að vinna á fisk-
reitum eins og aðrir unglingar á
þessum tíma. Það kom fljótt í ljós
að hún var mjög greind, var fljót
að læra að lesa og snemma bók-
hneigð. Fóstri hennar sýndi þessum
áhuga hennar mikinn skilning og
hlúði að öllu sem stuðlaði að andleg-
um þroska hennar. Guðrún fór í
bamaskóla í Súðavík þegar hún
náði aldri til og sýndi þar afburða
árangur. Síðan fór hún til ísafjarð-
ar, en móðir hennar bjó þá þar.
Guðrún lauk þar gagnfræðaprófi.
Um tvítugsaldur kynntist hún
Eyjólfl Ámasyni síðar gullsmið. Þau
bjuggu á Siglufirði, síðar á Akur-
eyri og loks í Reykjavík. Eyjólfur
lést hinn 26. mars 1987.
Guðrún var félagshyggjukona og
kynntist snemma sósíalískri hreyf-
ingu og tók þátt í starfi hennar
aila ævi. Hún bar mikla umhyggju
fyrir þeim sem minna máttu sín í
samfélaginu og vildi bæta sem
næst hag þeirra.
í félagasstarfi kom hún víða við
og þegar stofnað var félag brott-
fluttra Álftflrðinga í Reykjavík tók
hún þátt í stofnun þess og var fyrsti
formaður félagsins. Þessari stöðu
gegndi hún meðan heilsan leyfði
og tók þátt í störfum félagsins til
dauðadags.
Ef til vill var Guðrún þekktust
fyrir áhuga sinn á útivist og ís-
Ienskri náttúm. Hún var mikil
göngukona og setti sér það mark-
mið að ganga um alla Vestfirði, sem
hún og gerði á 16 sumrum. Um
þetta skrifaði hún mjög skemmti-
lega og fróðlega bók, Kögur, Horn
og Heljarvík, ferðaminningar af
Vestfjörðum, bókin kom út 1989.
Guðrún var mjög kát og lífsglöð
kona og hafði góð og uppörvandi
áhrif á alla þá sem voru samvistum
við hana og unnu með henni, jafn-
vel á síðustu ámm þegar heilsa
hennar var farin að gefa mjög eftir.
Ásgrímur Albertsson.
Mínir vinir fara flöld
feigðin þessa heimtar köld.
Þessi vísuorð Bólu Hjálmars
komu í huga mér, þegar ég heyrði
lát minnar góðu vinkonu Guðrúnar
Guðvarðardóttur.
Fyrir ári síðan fékk hún þann
úrskurð að í hæsta lagi hefði hún
ár til að undirbúa sig undir þá ferð,
sem við öll verðum að fara, misjafn-
lega undirbúin og óviss um hvert
ferðinni sé heitið.
Nokkm fyrir jól talaði ég við
hana í síma, þá var hún óvenju
hress og sagðist ætla að bjóða hún
Rúnka sínum í mat á aðfangadags-
kvöld. Ég gladdist við og hugsaði
að enn ætlaði hún að snúa á vá-
gest þann, sem búið hafði um sig
í brjósti hennar.
Jólin liðu og áramótin. Þá kom
ég til hennar á Eskihlíðina og mér
var brugðið. Ég sá að hveiju dró.
Hún sat keik í stofunni sinni og
þegar ég kveinkaði mér undan því
hvernig_ komið væri, sagði hún að-
eins: „Úr. einhveiju verðum við að
deyja." Síðan spjölluðum við saman,
bámm saman bækur þær sem við
höfðum lesið um jólin. „Járnkarl-
inn“ hans Matthíasar Bjamasonar
var hennar bók, og hún sagðist
hafa treint sér hana eins lengi og
hún hefði getað. Ég vissi að hugur-
inn var floginn vestur á fírði. Heim
til átthaganna.
Ég kvaddi hana í hinsta sinni og
hún sagði. „Taktu með þér pokann
sem er upp við skápinn. Ég er búin
að ætla þér þetta síðan í haust.“
Þegar ég svo opnaði pokann, voru
í honum myndir þær sem hún hafði
tekið í sameiginlegum ferðum okkar
um landið, og viti menn, þar vom
líka tvær töflur af vestfírskum
hnoðmör. Hún vissi að hún myndi
ekki bjóða mér oftar í signa eða
nýja ýsu með mörfloti, en þetta
skyldi ég hafa með mér.
Guðrún var Vestfírðingur, fædd
í Súðavík 12. apríl 1916. Foreldrar
hennar vom Guðvarður Steinsson
og Friðgerður Torfadóttir. Guðrún
var tekin í fóstur af þeim hjónum
Gróu Kristjánsdóttur verkakonu og
Þorleifí Þorsteinssyni, verkamanni
og sjómanni, sem þar bjuggu. Þau
ólu hana upp sem sína dóttur og í
Súðavík sleit hún bamsskónum.
Alla tíð var þetta hennar fólk, pabbi
og mamma og systkini. Reyndar
var Guðrún þeirrar gerðar að það
fólk sem hún batt við vináttu og
tryggðarbönd var hennar fólk.
„Hún Hulda mín, hann Kjartan
minn, hún Erla mín sér um þetta.“
Þannig talaði hún um, og til vina
sinna. Hún tók ekki aðeins tiyggð
við fólk, heldur og líka við þær
hugsjónir, sem hún hafði tileinkað
sér og helgað krafta sína og aldrei
hvikað frá, sagt meiningu sína og
staðið við hana með lífi sínu og
starfí.
Eiginmaður Guðrúnar var Eyjólf-
ur Ámason gullsmiður, fæddur á
ísafírði. Foreldrar hans vom Árni
Ólafsson frá Hlíð í Þorskafírði og
Salóme Bjarnadóttir. Hann var al-
inn upp á ísafírði af móðurbróður
sínum, Eyjólfí Bjarnasyni og konu
hans Rannveigu Hákonardóttur.
Þau hjónin Guðrún og Eyjólfur vom
samhent og samhuga. Þau bjuggu
lengi á Akureyri þar sem Eyjólfur
hafði gullsmíðaverkstæði sitt, og
þar vann Guðrún með honum. Þó
þau yndu vel hag sínum á Akur-
eyri, söðluðu þau um og fluttu til
Reykjavíkur og í Eskihlíð 14 bjuggu
þau til dánardægurs þeirra beggja.
Eyjólfur lést fyrir nokkram ámm.
Síðast sá Eyjólfur um bókasafn
Dagsbrúnar. Þau eignuðust ekki
börn, en böm vina þeirra og frænda
áttu skjól hjá þeim og dvöldu á
heimili þeirra.
Eftir að þau fluttu til Reykjavík-
ur vann Guðrún við skrifstofustörf,
lengst af hjá Þjóðviljanum. Heimili
þeirra hjóna var sannkallað menn-
ingarheimili. Þar þöktu bækur
veggi frá gólfí til lofts. Flestar vom
þær bundnar í skinn af Eyjólfí af
miklu listfengi.
Þar kenndi margra grasa. íslensk
menning fýrr og síðar var í heiðri
höfð. Fræðirit íslensk og erlend.
Fagurbókmenntir á mörgum þjóð-
tungum. Þó hvomgt þeirra hafí
setið á langskólabekk, vom þau
hámenntuð af sjálfum sér.
Hversu gaman, var að fá að gista
hjá þeim hjónum, og síðan hjá Guð-
rúnu minni, eftir að hún varð ekkja.
Horfa á allar bækurnar í röð og
reglu, snerta þær, langa til að lesa
þær helst allar.
Aldrei kom Guðrún svo til mín,
að hún ekki færði mér bók að gjöf,
en vænst þykir mér um bókina sem
hún skrifaði sjálf, um gönguferðir
sínar og Huldu og Ásu, um Horn-
strandir og víðar um Vestfírði, en
hún var mikil ferðakona, og helst
vildi hún fara gangandi. Og alltaf
átti hún brýnt erindi.
Á síðustu ámm varð ég þeirrar
gæfu aðnjótandi að fara með henni
í ferðalög, ýmist stutt eða löng.
Einu sinni bað hún mig að koma
með sér norður á Langanesströnd.
Hún ætti brýnt erindi út á Font,
en það er ysta táin á Langanes-
strönd. Við fóram fyrir Melrakka-
sléttu, því hún átti dálítið erindi að
Hraunhafnarvita. Þetta vora reynd-
ar einu vitamir á landinu, sem hana
vantaði í myndasafn sitt, sem hún
hafði sjálf tekið.
Þetta varð ævintýraleg ferð, og
út á Fontinn komumst við, en ekki
get ég kallað það bflveg, sem liggur
frá Þórshöfn og út á Font, en hún
gat tekið mynd af vitanum sem þar
stendur og þar með lokið erindi
sínu.
Þar sem við voram komnar svona
langt ákváðum við að vera ekkert
að snúa við, heldur fara hringinn.
Mér fannst hún þekkja hveija
byggð og hvern bæ og alls staðar
þekkti hún fólk, eða til fólks. Sagn-
ir, örnefni, ættfræði, allt hafði hún
á reiðum höndum, og allt rataði
hún.
Ættfræðin var eitt af því, sem
hún lagði mikla rækt við á síðustu
árum. Oft komst ég að því í lok
ferðar að hún hafði verið að kanna
slóðir ættmenna sinna, umhverfi
þeirra, og til þess að hitta fólk.
Nokkur undanfarin haust fóram
við til beija vestur í Reykhólasveit,
gistum í Bjarkarlundi. Ég hygg að
aðal erindið hafði þó verið að hitta
bræður Eyjólfs og þeirra fjölskyld-
ur, sem búa á þessum slóðum, og
alltaf bauð hún þeim í mat í
Bjarkarlundi áður en við fóram
heim. Á síðustu haustdögum voram
við búnar að ákveða að fara í eina
ferð ennþá vestur, en þá treysti hún
sér ekki lengur. Stundin var að
nálgast.
Þegar ég nú hugsa til Guðrúnar
minnar, flæða yfír mig minningar
frá kynnum okkar, minningar um
stórbrotna konu, sem reis upp úr
örbirgð og allsleysi, og varðaði veg
sinn með reisn og djörfung, og með
mikilli sæmd lauk hún ferð sinni á
þessari jörð, þessu landi.
Land, þjóð og tunga, þrenning sönn og ein,
þér var ég gefinn, bam á móðurkné,
ég lék, hjá þér, við læk og blóm og stein,
þú leiddir mig í orðsins háu vé.
(S.H.)
Blessuð veri minning hinnar
mætu konu.
Bjamfríður Leósdóttir,
Akranesi.
Þegar ég var unglingsmaður að
byija á Þjóðviljanum komst ég í
kynni við þau ágætu hjón Eyjólf
Árnason og Guðrúnu Guðvarðar-
dóttur. Þau voru skemmtilega ólíkir
samheijar: hann hljóðlátur dulúðga
fræðimaður, bókavörðurinn, gull-
smiðurinn sem hafði þýtt Lenín úr
frammálinu og verið misserum
saman í bland við fagnaðarerindið
í sjálfum Sovétríkjunum á tímum
Stalíns. Hún hafði tekið lifandi þátt
í opinberri pólitík, opinská, hlátur-
mild kona — kraftmikið náttúru-
bam sem nú var komin á kaf í þjóð-
legan fróðleik og lögst í ferðalög.
Guðrún og Eyjólfur höfðu staðið
í ströngu en fengið mikinn trúnað
í stjómmálabaráttunni sem þau
háðu frá unga aldri með fólki á
ísafírði, Siglufírði og Akureyri áður
en þau fluttu til Reykjavíkur. Eyj-
ólfur féll frá fyrir nokkram áram.
Guðrún Guðvarðardóttir var
blessunarlega ópólitískur pólitíkus
í þeim skilningi að hún kunni að
umgangast fólk burtséð frá viðhorf-
um þess. Að þessu leyti til hafði
hún afskaplega þroskandi áhrif á
nánasta umhverfí sitt. Hún var
einnig þeirrar gerðar að allir slíkir
múrar féllu sem fís gagnvart glað-
værð hennar og hispursleysi. Og
okkur þótti vænt um hana til hægri
og vinstri í flokknum — allir armar
föðmuðu Guðrúnu Guðvarðar.
Guðrún var að upprana til Vest-
firðingur og hún var síðar á ævinni
það sem ég kalla ástríðuvestfírðing-
ur, varð manna fróðust um sumar
sýslur fyrir vestan og þótti
skemmtilega vænt um fólk að vest-
an. Hún var annálaður ferðagarpur
eins og aðrir munu gera betur grein
fyrir og bók hennar, Kögur og
Hom og Heljarvík, ber vitni um.
Við Kristín fórum með þeim Eyj-
ólfí í nokkrar styttri skemmtiferðir,
og með Guðrúnu fórum við í
ógleymanlega ferð um Snæfellsnes
fyrir nokkram áram. Hún var
skemmtilegur samferðamaður og
naut sín afar vel í slíkum ferðum.
Og nú er hún farin í ferðina sem
allir eiga fyrir höndum, laus við þá
þjáningu sem hún þurfti að ganga
í gegnum síðustu misseri. Það ætla
ég að dillandi hlátur hennar ómi
um eilífðina öllum til yndis. Við
Kristín kveðjum hana með söknuði
og þakklæti.
Óskar Guðmundsson.
Merkiskonan Guðrún Guðvarðar-
dóttir er látin. Guðrún fæddist í
Súðavík 12. apríl 1916. Foreldrar
hennar vora Friðgerður Torfadóttir
og Guðvarður Steinsson þá sjómað-
ur í Hnífsdal. Guðrún var tekin í
fóstur þriggja vikna af Gróu Krist-
jánsdóttur verkakonu og Þorleifi
Þorsteinssyni verkamanni í Súða-
vík, sem ólu hana upp. Guðrún taldi
sig vera eitt af síðustu börnunum
á íslandi sem vora boðin upp til
fósturs. Fósturforeldramir tóku
hana þó að sér án þess að krefjast
meðlagsgjalda og reyndust henni
vel. Enda þótt annað ætti fyrir
henni að liggja langaði Guðrúnu,
þegar hún var bam, að verða sjó-
maður, en í þá tíð þótti sú starfs-
grein ekki vera vettvangur kvenna.
Árið 1939 hóf Guðrún sambúð með
Eyjólfí Randveri Ámasyni_ gull-
smiði. Eyjólfur fæddist á ísafirði
20. janúar 1913. Farsælu sambandi
þeirra lauk er Eyjólfur lést 25.
mars 1987 í Reykjavík.
Kynni okkar Gunnu hófust þegar
hún bjó í mörg ár með Eyfa sínum
í sama húsi og við í Helgamagra-
strætinu á Akureyri, en til Akur-
eyrar fluttust þau frá Siglufirði.
Enda þótt Gunna og Eyfí eign-
uðsut aldrei börn í bókstaflegri
merkingu þess orðs, þá áttu þau
engu að síður fleiri böm en flestir
aðrir, því að börn sem þau hittu á
lífsleiðinni löðuðust strax að heil-
brigðri skapgerð þeirra. Hlýr faðm-
ur Gunnu beið okkar alltaf opinn
þegar litlar barnshendur ijátluðu
við hurðarhúninn sem aðskildi íbúð-
ir okkar. Til Gunnu sóttum við hrós,
bros og hlýtt viðmót, og fyrr en
varði var Gunna búin að hnýta eign-
arfomöfnunum „minn“ og „mín“
fyrir aftan nöfnin okkar. Það gerði
hún ekki af eigingimi, heldur
hreinni væntumþykju.
Guðrún Guðvarðardóttir bar ætíð
hag síns fólks fyrir bijósti og þótti
sárt ef hann var fyrir borð borinn
eða ef einhver átti um sárt að binda.
Hvorki staða fólks né stétt, aldur
þess eða búseta, réðu hvaða fólk
fékk „mín“ og „minn“ hnýtt fyrir
aftan nöfnin sín í orðræðu Gunnu.
Það vora ekki einasta einstaklingar
sem hlutu þennan eignarfomafnst-
ill heldur líka heilar starfstéttir og
jafnvel íslensk náttúrafyrirbæri.
Alin upp við fátækt á Vestfjörð-
um lærði hún snemma að veija og
styðja málstað þeirra sem áttu í
erfíðri lífsbaráttu. Sjómenn og
þeirra fjölskyldur, bændur og búalið
og svo auðvitað verkalýðurinn var
líka hennar fólk og þeim tilheyrði
hún ætíð. Pólitíska stefnan hjá
Gunnu var ótvírætt vinstra megin
og hún fordæmdi umsvifalaust allar
hugmyndir sem stuðiuðu að ófriði
eða gátu skaðað hag lítilmagnans
og þeirra stétta sem hún mat mest.
„Heilsaðu íjöllunum mínum fyrir
norðan,“ sagði hún jafnan þegar
við áttum leið til Eyjafjarðar. ís-
lensk náttúra, og ekki hvað síst
vestfirsk náttúra, var henni mjög
hugleikin. Sumarið 1966 byijaði
Gunna skipulegar gönguferðir með
ýmsum vinum sínum um Vestfírði.
I þessum ferðum kynnti hún sér
mannlíf, atvinnusögu, þjóðsögur og
náttúrafar Vestfjarða. Ferðaminn-
ingar Gunnu komu út í bókinni
„Kögur og Hom og Heljarvík" sem
Starfsmannafélag Þjóðviljans gaf
út 1986 í tilefni af sjötugsafmæli
Gunnu.
Árið 1961 fluttu Gunna og Eyfi
til Reykjavíkur, en vináttuböndin
slitnuðu ekki og þegar von var á
þeim norður þá mændum við krakk-
amir út Helgamagrastrætið og bið-
um í ofvæni eftir að Eyfí tæki ró-
lega beygju á Moskvitsinum inn í
götuna. Þá hófst hátíð í Helga-
magrastrætinu.
Við langa sem skamma viðdvöl
í Reykjavík voram við og allt okkar
fólk ætíð velkomin á heimili þeirra
í Eskihlíðinni. Þar sat Gunna og
sagði skemmtilegar sögur af sjálfri
sér og öðram. Sögumar vora um-
vafðar dillandi hlátri hennar og
settar fram með tilheyrandi bakföll-
um og læraskellum. Og Eyfí, þessi
ljúfí, hæverski og fjölfróði maður,
kenndi okkur að umgangast bækur
í stóru og merkilegu bókasafni
þeirra.
í desember 1992 greindist Gunna
með krabbamein. Tíðindunum tók
hún með æðraleysi og reisn og
kaus að dvelja á heimili sinu uns
hún lést. I veikindunum naut hún
ríkulega umönnunar frænku sinnar,
Erlu Margrétar Helgadóttur, sem
má vera stolt yfír framlagi sínu.
Nokkram dögum fyrir andlátið
var mjög af henni dregið líkamlega.
Þrátt fyrir það sóttist hún eftir að
fylgjast með hvað þjóðin hennar
hefðist að. Yfír sjónvarpsfréttunum
fussaði hún og sveiaði hverri þeirri
atlögu sem henni fannst gerð að
fólkiny hennar; öllu fólki sem á
ósérhlífinn og heiðarlegan hátt
vinnur sér og íslensku þjóðinni gagn
með tilvera sinni og telur að hér
geti blómstrað friðsælt mannlíf með
íslenskt framkvæði og íslenska
framleiðslu í öndvegi.
Við systkinin, foreldrar okkar og
fjölskyldur þökkum Gunnu kær og
gagnleg kynni. Blessuð sé minning
Guðrúnar Guðvarðardóttur.
Ragnar S. Ragnarsson,
Kristín S. Ragnarsdóttir.
Þegar ég var átta ára kynntist
ég töfrateppinu. Ég var nýfluttur á
fjórðu hæð í Eskihlíð 14. Það var
t
Hjartkær eiginkona mín, móðir okkar, tengdamóðir og amma,
HELGA HALLDÓRSDÓTTIR THORLACIUS,
Nýlendugötu 20,
lést á hjartadeild Borgarspítalans 20. janúar.
Guðmundur Thorlacius,
Sigríður Thorlacius, Ragnar Sigurjónsson,
Guðrfður Thorlacius, Hannes Árnason,
Guðmundur, Ragnhildur og Guðmundur Árni.
t
Ástkær móðir mín, tengdamóðir, amma, langamma og systir,
GUÐRÚN JÓNSDÓTTIR,
frá Kaldárbakka,
lést ( Kumbaravogi 16. þ.m.
Útförin fer fram frá Fossvogskapellu mánudagínn 24. janúar nk.
kl. 15.00.
Fyrir hönd aðstandenda,
Elín Bergsveinsdóttir Corbin.