Morgunblaðið - 22.01.1994, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. JANÚAR 1994
Dómur Hæstaréttar í Hagkaupsmáli
Búvörulög veita ekki sjálfstæða heim-
ild til takmörkunar á innfhitningi
HÉR fer á eftir í heild dómur
Hæstaréttar í máli Hagkaups gegn
landbúnaðarráðherra og fjármála-
ráðherar fyrir hönd ríkissjóðs:
Ár 1994, fimmtudaginn 20. jan-
úar, var í Hæstarétti í málinu nr.
442/1993: Hagkaup hf. gegn land-
búnaðarráðherra og fjármálaráð-
herra f.h. ríkissjóðs uppkveðinn svo-
hljóðandi dómur:
Mál þetta dæma hæstaréttardóm-
ararnir Hrafn Bragason, Garðar
Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir,
Gunnar M. Guðmundsson, Haraldur
Henrysson, Hjörtur Torfason og Pét-
ur Kr. Hafstein.
Áfrýjandi skaut máli þessu tii
Hæstaréttar með stefnu 2. nóvember
1993. Féllst Hæstiréttúr á að málið
sætti flýtimeðferð samkvæmt 5. mgr.
124. gr. laga nr. 91/1991 um með-
ferð einkamála. Dómkröfur áfrýjanda
eru þær:
„1. Að ógiltur verði úrskurður
stefnda fjármálaráðherra, dags. 10.
september 1993, um synjun á tollaf-
greiðslu 1.008 kg af soðinni svína-
skinku með vörusendingarnúmeri
SHEG31083DKAARS002C, og ógilt
verði synjun tollstjórans í Reykjavík,
dags. 6. september 1993, um tollaf-
greiðslu á soðnum svínahamborgar-
hrygg með vörusendingamúmeri
SHEG31083DKAARS001.
2. Að ógilt verði synjun stefnda
landbúnaðarráðherra, dags. 15. sept-
ember 1993, um tollafgreiðslu á ofan-
greindum 1.008 kg af soðinni svín-
askinku með vörusendingamúmeri
SHEG31083DKAARS002C.
3. Að stefndi fjármálaráðherra fyr-
ir hönd ríkissjóðs verði dæmdur til
greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr.
1.323.091,50 með 0,9% ársvöxtum
frá 15. september 1993 til 24. októ-
ber 1993, og síðan með dráttarvöxt-
um skv. III. kafla vaxtalaga nr.
25/1987, sbr. lög nr. 67/1989, frá
þ.d. til greiðsludags.
4. Að stefnda fjármálaráðherra
fyrir hönd ríkissjóðs verði gert að
greiða stefnanda málskostnað í hér-
aði og fyrir Hæstarétti að mati réttar-
eftir Björgólf
Guðmundsson -
Við eigum stórkostlega möguleika
í atvinnulífi borgarinnar ef rétt er
að staðið. Meðal stærstu vandamála
sem Reykvíkingar eru að fást við eru
atvinnuleysi, fátækt og vonleysi með-
al þúsunda samborgara okkar. Þetta
er óþolandi meðan tækifærin bíða.
Sjálfur hef ég sem athafnamaður hér
á landi og erlendis, reynslu sem
gæti komið borgarbúum að góðu
gagni í atvinnulífinu. Má ég hér í
skeytastíl benda á nokkur atriði:
Reykjavík er ekki lengur fyrir utan
heiminn. Með evrópska efnahags-
svæðinu er borgin orðin evrópsk borg
í orðsins fyllstu merkingu, með að-
gang að milljónamarkaði. í þessu
felast mikil tækifæri ef við berum
gæfu til að nýta okkur rétt.
Hinar nýju aðstæður kalla á alger-
lega ný vinnubrögð, en hvemig erum
við undirbúin?
Hvar liggur reynslan sem gæti
nýst í þessu sambandi? Við búum
yfir þekkingu og reynslu í iðandi
atvinnulífínu þegar f dag; ferðaiðn-
aði, innflutningsfyrirtækjum, í öllum
litlu fyrirtækjunum sem sinna marg-
víslegri framleiðslu og þjónustu við
útlönd. En þau vantar hvata til að
gera enn betur, til að láta fleiri njóta
þess sem þau eru að gera.
insBbrginni ber að leggja mikið af
mörkum til að laða erlend fyrirtæki
og fjárfesta til athafna hér á landi.
Stefndu krefjast þess að hinn áfrýj-
aði dómur verði staðfestur og þeim
dæmdur málskostnaður fyrir Hæsta-
rétti.
í 1. mgr. 1. gr. laga nr. 88/1992
um innflutning segir: „Innflutningur
á vöru og þjónustu til landsins skal
vera óheftur nema annað sé sérstak-
lega tekið fram í lögum eða milliríkja-
samningum sem ísland er aðili að.“
í athugasemd með greininni segir að
með henni sé innflutningsfrelsi lög-
fest. Síðan segir: „Lagt er til að ein-
ungis verði unnt að víkja frá megin-
reglunni um innflutningsfrelsi með
stoð í Jögum eða milliríkjasamningum
sem ísland er aðili að. Dæmi um
þetta eru ákvæði um innflutningstak-
markanir á búvöru og dýrum í lögum
nr. 46/1985, um framleiðslu, verð-
lagningu og sölu á búvörum, og í
lögum nr. 54/1990, um innflutning
dýra, svo og innflutningstakmarkanir
í lögum nr. 11/1928, um varnir gegn
því, að gin- og klaufaveiki og aðrir
alidýrasjúkdómar berist til landsins."
í ræðu viðskiptaráðherra þá er hann
mæti fyrir frumvarpi til þessara laga
á Alþingi kom fram að frumvarpið
væri í samræmi við ákvæði EES-
samningsins um frjáls viðskipti með
vöru og þjónustu.
Frumvarp að lögum um innflutning
var flutt samhliða frumvarpi um
gjaldeyrismál og voru frumvörpin
afgreidd samhliða frá Alþingi. Lögin
saman leystu af hólmi lög nr.
63/1979 um skipan gjaldeyris- og
viðskiptamála, en í þeim lögum var
bæði fjallað um gjaldeyrismál og inn-
flutningsmál, enda hafa gjaldeyris-
verslun og gjaldeyrishöft löngum ver-
ið nátengd innflutningsverslun og
innflutningshöftum. Samkvæmt 1.
gr. laga nr. 63/1979 var það megin-
regla að innflutningur á vörum skyldi
ekki háður leyfum, nema annað væri
ákveðið í sérstökum lögum eða í
reglugerðum eða auglýsingum, sem
settar væru með heimild í lögunum
sjálfum. Jafnframt var tekið fram í
2. gr. að viðskiptaráðuneytið skyldi
annast útgáfu leyfa til innflutnings
„ Við þurfum að þróa
markaðshugsun hjá
okkur.“
Með eftirgjöf á opinberum gjöldum
er til dæmis hægt að umbuna íslensk-
um fyrirtækjum sem hafa milligöngu
um starfsemi eða sölu sem fela í sér
ný störf fyrir Reykvíkinga.
Bæði smá og stór fyrirtæki í borg-
inni ættu að geta aflað sér slíkrar
umbunar án opinberrar forsjár með
því að sinna markaðsöflun, milli-
göngu um starfrækslu erlendra fyrir-
tækja hérlendis, verkefnum í ferða-
þjónustu, sölu til nýtingar á aðstöðu
sem hér er þegar fyrir hendi og
margt fleira. Hér má einnig vera
minnugur þess, að margt smátt ger-
ir eitt stórt.
Smásöludreifing á íslenskum vör-
um erlendis er' næsta verkefni sem
Reykvíkingar verða að vinda sér í.
Þetta krefst þekkingar og reynslu
sem hægt er að afla á skömmum
tíma með réttum aðferðum. Lykillinn
að þessu er í gegnum sölumennsku.
Okkur vantar fólk með raunverulega
reynslu og þekkingu til að nýta sókn-
arfærin að vinna ný lönd og ný störf.
Okkur vantar fólk sem kann að vinna
störfin sem verða til við breytingam-
ar, störfin við sölumennsku á mark-
aðnum sem nú er orðinn okkar. Við
þurfum að þjálfa sölumenn í Evrópu
með margvíslegum ráðum.
Við þurfum að þróa markaðshugs-
að því leyti sem hann væri þeim háð-
ur. Var hvorttveggja þetta efnislega
í samjræmi við ákvæði laga nr.
30/1960 um skipan innflutnings- og
gjaldeyrismála o.fl., er voru undanf-
ari laga nr. 63/1979 og komu á
umræddri meginreglu um innflutn-
ingsfrelsi.
Þeim vörum, sem háðar eru inn-
flutningsleyfi, hefur fækkað smátt
og smátt á undanförnum áratugum.
Innflutningshömlur hafa þó haldist á
fjölmörgum landbúnaðarvörum. Við-
skiptaráðuneytið hafði með heimild í
lögum nr. 63/1979 gefið út auglýs-
ingar um þær vörutcgundir sem ekki
mátti flytja inn óheft, síðast auglýs-
ingu nr. 313/1990 um innflutnings-
og gjaldeyrisleyfi. í þeirri auglýsingu
var fjöldi landbúnaðarvara sem skil-
greindar voru með vísan til flokkunar
í tollskrá. Á grundvelli 5. gr. laga
nr. 88/1992 um innflutning setti
ráðuneytið reglugerð nr. 415/1992.
Öllum landbúnaðarvörum var sleppt
í þessari nýju reglugerð.
Engar breytingar voru gerðar á
lögum nr. 46/1985 samfara þessum
ráðstöfunum. Vorið 1993 var lagt
fram á Alþingi stjórnarfrumvarp að
breytingu á þeim ákvæðum laganna,
er vörðuðu innflutning á landbúnað-
arvörum. Það frumvarp varð ekki
útrætt, áður en þinginu lauk, og náði
þannig ekki fram að ganga. A Al-
þingi því, er nú situr, var lagt fram
annað frumvarp um þessi efni, og
hefur lögunum verið breytt á grund-
velli þess með lögum nr. 126/1993.
Aðilar eru sammála um að inn-
flutningur á soðinni skinku og ham-
borgarhrygg hafi verið óheimill án
leyfis meðan lög nr. 63/1979 og aug-
lýsing nr. 313/1990 voru í gildi.
Áfrýjandi heldur því fram að við gild-
istöku laga nr. 88/1992 hafi innflutn-
ingur þessara vörutegunda orðið
frjáls því ekkert í lögum eða milli-
ríkjasamningum banni innflutning-
inn. Stefndu halda því aftur á móti
fram að í 41. gr. laga nr. 46/1985
um framleiðslu, verðlagningu og sölu
á búvörum, sem í gildi var þegar
Björgólfur Guðmundsson
un hjá okkur og þróa t.d. enn betur
þann matvælaiðnað sem er fyrir
hendi, með tilliti til þarfa kaupenda
erlendis. Ég vil einnig benda sérstak-
lega á þá möguleika sem felast í því
að efla fiskmarkaðinn í Reykjavík
með útflutning í huga. Ef til vill
verður öllum fiski landað á markaði
innan skamms og þaðan eigum við
sjálfir að hefja smásöludreifingu til
Évrópu. Enn fremur þurfum við, að
sjálfsögðu, að selja betur annað það
sem við bjóðum útlendingum s.s.
hugvit og þjónustu.
Þetta er liður í áætlun um að út-
rýma atvinnuleysi í Reykjavík og
blása til nýrrar sóknar samfara tæki-
færum sem opnast hafa. Plássins
vegna verð ég að láta þetta nægja
að sinni.
Höfundur er í prófkjöri fyrir
Sjálfstædisfiokkinn vegna
borgarstjórnarkosninga í
Reykjavík.
ágreiningur reis með aðilum, felist
sjálfstætt bann eða takmörkun á all-
an innflutning landbúnaðarvara án
leyfís. Áfrýjandi heldur því fram að
þessari grein sé einungis ætlað að
ná til þeirra landbúnaðarvara sem
bannað er að flytja inn samkvæmt
öðrum lagaheimildum og varði grein-
in skyldu til að leita álits Framleiðslu-
ráðs, áður en þær landbúnaðarafurð-
ir eru fluttar inn. Lög nr. 46/1985
hafa verið endurútgefin sem lög nr.
99/1993 eftir að áorðnar breytingar
hafa verið felldar inn í meginmál
þeirra. Svarar 52. gr. nýju laganna
til 41. gr. eldri laga og er samhljóða
henni. Greinin hljóðar svo:
„Áður en ákvarðanir eru teknar
um inn- og útflutning landbúnaðar-
vara skulu aðilar, sem með þau mál
fara, leita álits og tillagna Fram-
leiðsluráðs landbúnaðarins.
Innflutningur landbúnaðarvara
skal því aðeins leyfður að Fram-
leiðsluráð staðfesti að innlend fram-
Ieiðsla fullnægi ekki neysluþörfinni."
í greinargerð með 41. gr. laga nr.
46/1985 sagði að 1. mgr. ákvæðisins
væri í samræmi við ákvæði 3. mgr.
3. gr. fyrri laga um sama efni nr.
95/1981, en samkvæmt fyrri málslið
þess ákvæðis áttu þeir sem ákvarðan-
ir tækju um inn- og útflutning land-
búnaðarafurða, svo sem kjöts, mjólk-
ur, mjólkurvara, garðávaxta og gróð-
urhúsaframleiðslu, að leita áður álits
Framleiðsluráðs. Verður að líta svo
á að hér sé átt við stjórnvaldsákvarð-
anir. Ber því að skilja ákvæði 1.
mgr. 41. gr. laga nr. 46/1985, sbr.
nú 52. gr. laga nr. 99/1993, þannig
að í því felist að stjórnvöld, sem þess-
ar ákvarðanir ber undir samkvæmt
lagafyrirmælum, skuli leita álits ráðs-
ins áður en innflutningur er ráðinn á
landbúnaðarvörum sem háðar eru
innflutningsleyfum. Er það í sam-
ræmi við orðalag og tilurð málsgrein-
arinnar að verið sé að tryggja að
álits Framleiðsluráðs sé leitað áður
en hlutaðeigandi stjórnvöld taka
þessar ákvarðanir.
Með 2. mgr. 41. gr. var breytt
ákvæði í síðari málslið 3. mgr. 3. gr.
laga nr. 95/1981 sem mælti fyrir um
það að þess skyldi jafnan gætt að
innflutningur færi því aðeins fram
að innlend framleiðsla fullnægði ekki
neysluþörfinni. í greinargerð með 2.
mgr. 41. gr. var meðal annars sagt:
„I 2. mgr. er nýmæli, en Framleiðslu-
ráði er skv. gildandi lögum aðeins
ætlaður umsagnarréttur um innflutn-
ing landbúanðarvara og tekið fram
að þess skuli jafnan gætt að innflutn-
ingur á landbúnaðarvörum fari því
aðeins fram að innlend framleiðsla
fullnægi ekki neysluþörfinni. Hér er
hins vegar sett sú regla að innflutn-
ingur landbúnaðarvara skuli því að-
eins leyfður að Framleiðsluráð stað-
festi að innlend framleiðsla fullnægi
ekki neysluþörfinni vegna viðkom-
andi landbúnaðarvöru. Framleiðslu-
ráði er því veittur réttur til að stöðva
innflutning þeirra landbúnaðarvara
sem bannað er að flytja inn skv. öðr-
um lögum nema að fengnu leyfí ein-
hverra opinberra aðila.“ Síðar í grein-
argerðinni er hnykkt á þessu og sagt:
„Akvæðum þessarar greinar er ekki
ætlað að fjölga eða fækka þeim vöru-
tegundum sem bannað er að flytja
til landsins án sérstaks leyfís, heldur
tekur regla 2. mgr. 41. gr. aðeins til
þeirra landbúnaðarvara sem skv. öðr-
um lögum, þ.e. oftast vegna heil-
brigðisástæðna, er bannað að flytja
til landsins án leyfís. Þessi regla kem-
ur til viðbótar slíkum ákvæðum. Það
ræðst því af skýringu á þeim laga-
ákvæðum, hvað af búvörum skv.
þessu frv. falla undir hugtakið land-
búnaðarvara í greininni.“
Líta verður á ákvæði 2. mgr. 41.
gr. laga nr. 46/1985 í ljósi þess hvar
henni er komið fyrir í löggjöfínni og
að á þeim tíma er hún var í lög leidd
var innflutningur landbúnaðarvara
takmarkaður í ýmsum lagaákvæðum,
þ. á m. með reglugerðum og auglýs-
ingum settum með heimild í lögum
nr. 63/1979. Af þessu leiðir að 2.
mgr. 41. gr. verður ekki skilin öðru
vísi en svo, að þar sé vísað til 1.
mgr. greinarinnar og átt sé við þær
vörur sem nauðsynlegt er að leita
umsagnar um. A þessi skilningur
ekki aðeins stoð í greinargerð með
ákvæðinu, heldur og í texta laga-
greinarinnar sjálfrar, meðal annars
vegna orðanna „því aðeins leyfður",
sem fela í sér skírskotun til leyfis-
bundins innflutnings og sett voru í
stað orðanna „fari því aðeins fram“
í fyrri lögum.
Af framan sögðu leiðir að 41. gr.
laga nr. 46/1985, sbr. nú 52. gr. laga
nr. 99/1993, verður ekki skilin svo
að í greininni felist sjálfstæð tak-
mörkun á innflutningi landbúnaðar-
vara, heldur sé þar verið að tryggja
Hamingjuósk-
ir til listvina
í tilefni málverkasýningar
Magnúsar Kjartanssonar
eftir Knút Bruun
Ef í hug okkar koma orð eins
og gleði eða hugtakið að hafa
gaman af einhveiju hlýtur að
vakna sú spurning hversu sjald-
gæft það er nú til dags að við
lendum í slíkum uppákomum.
í ríku neyslusamfélagi okkar
þar sem allt snýst um að eign-
ast dýra og mikla hluti og veifa
hástemmdum skoðunum fram-
an í þjóðina með aðstoð fjöl-
miðla hverfa inn í skuggann
gleði og gaman.
í hverri viku allan ársins
hring skella yfir áhorfendur
margar sýningar, fáeinar góðar
en margar eðli máls samkvæmt
ekki verðar stórra verðlauna.
Því vekur það mikla undrun
og fullnægju að standa allt í
einu innandyra á Kjarvalsstöð-
um, horfa ótruflaður á mynd-
verk Magnúsar Kjartanssonar
og finna hinn sjaldgæfa hrísling
sem aðeins frábært myndverk
flytur skilningarvitunum gegn-
um augað.
I kringum þessa sýningu er
allt hljóðlátt og kurteist í fullu
samræmi við framkomu og
flakk þessa ágæta listamanns
í lífinu. Verkin eru hins vegar
gædd slíkri kyngi að lengra
verður varla komist.
Óþarft er að óska listamann-
inum til hamingju því það gerir
enginn betur en hans eigin
málverk.
Hins vegar er full ástæða til
þess að fagna með íslenskum
listvinum.
Hægt, markvisst og hljóðlega
hefur meistaramálari fikrað sig
fram á sviðið.
Höfundur er
hæstaréttarlögmadur.
Ný tækifæri til
atvinnu fyrir alla