Morgunblaðið - 22.01.1994, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. JANUAR 1994
33
miður alltof oft bæði ótímabært og
skyndilega. Og þannig var með Lilju
Kristjánsdóttur í Bæ, tengdamóður
mína, sem varð bráðkvödd í húsi
sínu 14. janúar sl. með ótrúlega lík-
um hætti og dauða manns hennar,
Halldórs Þórmundssonar, bar að
fyrir 24 árum síðan.
Lilja kom ung að Bæ, aðeins 18
ára. Kom hún eins og svilkonur
hennar í Bæ sem kaupakona til
Þórmundar Vigfússonar og gekk
skömmu síðar að eiga Halldór son
hans. Hófu þau búskap í Bæ 1948
og bjuggu alla tíð félagsbúi við
Ólaf bróður Halldórs og konu hans
Auði Þorbjarnardóttur. Þótti mörg-
um sá búskapur ganga með ólíkind-
um vel og undruðust hvernig þeir
bræður gátu verið sem einn maður.
Bú þeirra var lítið en afurðagott.
Hirtu þeir það af sérstakri natni
og framfleytti það tveimur nægju-
sömum heimilum.
Lilja brá búi fljótlega eftir að hún
missti mann sinn síðsumars 1969.
Syrgði hún mann sinn mjög enda
lést hann á góðum aldri frá ungri
dóttur og að ýmsu leyti erfiðum
aðstæðum á heimili. Þau eignuðust
þrjár dætur sem eru: Ólöf Helga,
búsett á Hellissandi, hún á fjögur
uppkomin börn; Þorbjörg, dvelur í
Reykjavík, og yngst er Sigrún, bú-
sett í Árnesi í Gnúpvetjahreppi og
á hún tvö ung börn. Lét hún sér
mjög umhugað um dætur sínar og
börn þeirra og var óþreytandi að
veíja þau ástúð og umhyggju.
Sakna þau nú ömmu sinnar sáran
að vonum.
Haustið 1970 réðst Lilja að mötu-
neyti Kleppjárnsreykjaskóla og
starfaði þar til dauðadags. Virðingu
sína og þakklæti fyrir trúmennsku
og ráðdeild sem einstök var sýnir
skólinn með því að standa fyrir erf-
isdrykkju við útför hennar.
Lilja var fædd í Dalsmynni í
Eyjahreppi 9. maí 1929. Hún var
Snæfellingur í húð og hár, dóttir
Kristjáns Jónssonar sem þar bjó,
en síðast var skattstjóri á Akra-
nesi, og konu hans Þorbjargar
Kjartansdóttur. Voru þau hjón bæði
vel gefnar og vel gerðar manneskj-
ur.
Lilja átti því ekki langt að sækja
þá kosti sem prýddu hana mest.
Hún var sögð fríð kona ung en það
sem mér þótti mest til um var að
hún var bráðgreind og sérlega
ánægjulegur viðmælandi um ótrú-
legustu hluti. Námsgáfur hafði hún
skarpar og þrátt fyrir stutta skóla-
göngu var hún víðlesin og ótrúlega
vel að sér, Hún hafði ákveðna lund
sem sumir kalla snæfellska. En
virðing hennar og tillitssemi við
aðra og umhverfi sitt leiddu hjá
öllum árekstrum. Hún var fremur
dul og fáskiptin en ævinlega hlý
og holl þeim sem áttu við hana
skipti. Hún kom sér alls staðar vel.
Flestir virtu hana mikils og mátu
sem kynntust henni og margir lof-
uðu enda lagði hún aldrei illt til
nokkurs manns og tók upp hanska
þar sem á hallaðist eða fór á hlið-
ina. Ungviði og þeir sem minna
máttu sín leituðu gjarnan skjóls og
skilnings hjá henni. Hún var
ábyrgðarfull og hafði gát og hemil
á þar sem farið var með gamanmál
eða ábyrgðarlítið tal.
Síðustu dægur hefur komið fram
að margir syrgja Lilju og enn fleiri
munu sakna hollvinar og mætrar
konu. Sjálfur sakna ég konu sem
mér fannst ævinlega gott að eiga
við orðræður og átti með margt
sameiginlegt um ævina og þáði vin-
áttu hennar og ráð og margvíslegan
stuðning og er fyrir það þakklátur.
Blessuð sé minning Lilju.
Ólafur Jens Sigurðsson.
Fregnin um lát Lilju var mikið
áfall fyrir okkur öll og eins og
málshátturinn segir: „Enginn veit
hvað átt hefur fyrr en misst hefur“.
Við komum í skólann á mánu-
dagsmorgni og þá fundum við fyrst
fyrir hve stórt hlutverk hún hafði
í skólanum. Hún var alltaf til stað-
ar og munum við sakna hennar
sárt.
10. bekkur veturinn ’93-’94
Kleppjárnsreykjaskóla,
Borgarfirði.
Þórdís Þorbjarnar
dóttir - Minning
Fædd 12. apríl 1916
Dáin 13. janúar 1994
Við andlát Þórdísar Þorbjarnar-
dóttur frá Neðranesi í Stafholts-
tungum leitar margt á hugann frá
liðinni tíð og meira en hálfrar aldr-
ar vináttu við hana og hennar fólk.
Þegar ævin lengist er það eitt af
lögmálum lífsins að fækkar í
frændgarði og vinir hverfa á braut;
söknuður býr um sig í huga þeirra
sem eftir eru, en eigi má sköpum
renna því eitt sinn skal hver deyja.
Þórdís hafði náð tæpum meðalaldri
íslenskra kvenna, sem mun sá
hæsti í heimi, en fyrir nokkru kom
brestur í heilsu hennar og varð
henni hvíldin nú líknsamleg.
Leiðir okkar lágu fyrst saman
er ég vorið 1928, rétt ófermd, fór
til sumardvalar á heimili foreldra
hennar. Þórdís var þá liðlega tvítug
og tókust með okkur góð kynni,
við urðum mátar og hélst svo æ
síðan. Ekki var það tilviljun að
mér var ætluð sveitadvöl hjá fjöl-
skyldunni í Neðranesi. Vinsamleg
samskipti höfðu verið milli þess
fólks og minna venslamanna og
má rekja þau aftur til ársins 1893
þegar ráðist var í að brúa Hvítá
við Kljáfoss. Til verka þar var
meðal annars fenginn steinsmiður
úr Reykjavík er lært hafði iðn sína
af dönskum smiðum þá Alþingis-
húsið reis. Má enn sjá skáhallt við
brúna, sem nú er á umræddum
stað, vel mótaða hleðslu úr til-
höggnu gijóti og eru það leifar
hins gamla verklags. Kynni tókust
milli aðkomumanna og búenda í
næsta nágrenni. Skipuðust mál svo
að steinsmiðurinn, Sigurður Frið-
riksson, réð Björgu dóttur sína í
kaupavinnu að Síðumúlaveggjum
og stálpaðan son sinn, Kristin, síð-
ar múrarameistara, sem núninga-
dreng á sama bæ en aðra dóttur,
Kristínu að nafni, til hjónanna á
Brúarreykjum, þeirra Sigríðar
Bjarnadóttur og Halldórs Jónsson-
ar. Tengslin er þarna mynduðust
við Brúarreykjafólkið hafa síðan
rakið sig fram á þennan dag og
mun nú fjórða eða fimmta kynslóð
koma til skjalanna; en þarna var
ég að koma inn í þá röð því yngsta
dóttirin frá Brúarreykjum var orð-
in húsfreyja í Neðranesi.
Fyrir kaupstaðarbarn var það
mikill viðburður að koma í sveit-
ina. Borgarfjarðarhérað var bú-
sældarlegt, víða reisuleg íbúðarhús
og trjágarður hjá, ræktuð tún og
engi afgirt, vegir allgóðir á þess
tíma mælikvarða og brúaðar flest-
ar ár þar sem lax gekk í torfum;
víða var hiti í jörðu. Neðranes
stendur á bökkum Þverár skammt
ofan við ármótin þar sem hún fell-
ur í Hvítá og á land að báðum
ánum. Þverá fellur þarna í stórum
bugðum milli grasigróinna vall-
lendisbakka, undirlendi er allnokk-
uð og víður fjallahringur. Eirík-
sjökull, Ok og Langjökull blasa
við, svo og Skarðsheiði og Hafnar-
Qall, vestur á Mýrum blámar fyrir
múlunum og í norðri gnæfir Baula
líkt og vættur yfir héraðinu. Á
þessum tíma lá leiðin heim að
Neðranesi um hlaðið á Hamraend-
um og niður á árbakkann; fylgst
var með mannaferðum frá bænum
og báti hrundið fram þegar gestur
var í sjónmáli, þurfti aldrei lengi
að bíða feijumanns. Á síðari tímum
er jörðin komin í akvegasamband
og þá farið hjá Kaðalstöðum og
Efranesi í endastöð á hlaðinu í
Neðranesi.
Þórdís fæddist í Neðranesi 12.
apríl 1916, önnur í röðinni af þrem-
ur börnum hjónanna Þórdísar Hall-
dórsdóttur (1884-1976) og Þor-
bjarnar Sigurðssonar (1875-
1942). Elstur var Sigurður, fæddur
1915, og yngstur systkinanna
Halldór, fæddur 1921. Þórdís Hall-
dórsdóttir móðir þeirra var sem
fyrr er fram komið frá Brúarreykj-
um, yngst sex systkina; elstir voru
Jón og Bjarni er fórust í blóma
lífsins, báðir 1896, með báti sem
þeir reru á frá Akranesi. Kristrún
lærði karlmannafatasaum og
starfaði á klæðskeraverkstæði í
Reykjavík en lést þar á besta aldri,
Guðmundur var lærður smiður og
hann og systirin Guðrún, sem hvor-
ugt giftust, störfuðu í sínu heima-
héraði og voru seinustu æviárin
hjá systur sinni í Neðranesi.
Ættir hjónanna í Neðranesi,
Þórdísar Halldórsdóttur og Þor-
bjarnar, koma saman og voru þau
bæði komin af Halldóri Pálssyni
bónda og fræðimanni á Ásbjarnar-
stöðum. Faðir Þorbjarnar var Sig-
urður Þorsteinsson frá Glitstöðum,
en móðir hans, Þórdís, var dóttir
Þorbjarnar hins ríka Sigurðssonar
á Helgavatni í Þverárhlíð, lengra
fram ættaður frá Lundum í Staf-
holtstungum og er sá ættleggur
við þann bæ kenndur. Bjuggu for-
eldrar Þorbjarnar í Neðranesi fyrst
á Dýrastöðum í Norðurárdal en
síðar á Höll í Þverárhlíð og þar
lést faðir hans 1881. Þórdís móðir
hans flyst svo árið 1887 með síð-
ari manni sínum að Neðranesi og
búa afkomendur hennar þar enn.
Systkini Þorbjarnar í Neðranesi
voru Þorsteinn bóndi á Hamri í
Þverárhlíð, Margrét ljósmóðir, gift
Ólafi Guðmundssyni bónda á
Sámsstöðum í Hvítársíðu, Halldóra
ljósmóðir, gift Jóhanni Björnssyni
frá Svarfhóli hreppstjóra á Akra-
nesi, Ragnhildur, gift Jóni Sig-
mundssyni gullsmið í Reykjavík og
Sigríður er lærði suma og starfaði
við það í Borgarfirði og síðar í
Reykjavík. Síðari maður Þórdísar
eldri Þorbjarnardóttur var Þor-
steinn Eiríksson einnig af Lunda-
ætt og komust upp þrír synir
þeirra; Sigurður bóndi á Brúar-
reykjum, Eiríkur bóndi í Gerðum
í Garði og Ólafur verslunarmaður
í Sandgerði. Þorbörn Sigurðsson á
Helgavatni var talinn einn auðug-
asti bóndi í Borgarfirði í þann
mund er Þórdís dóttir hans giftist
1866 og hefur hann gert dóttur
sína vel úr garði í búskapinn sam-
anber kaupmálabréf þar um; einn-
ig bjó hann vel í haginn fyrir börn
sín, samtímis sátu þijú þeirra hlið
við hlið á góðbúum í Staflioltstung-
um: Ólafur á Kaðalstöðum, Ólöf á
Efranesi og Þórdís í Neðranesi.
Þórdís yngri Þorbjarnardóttir og
bræður hennar, Sigurður og Hall-
dór, ólust upp á foreldraheimilinu
í Neðranesi við gott atlæti og
umönnun. Með fjölskyldunni ríkti
eindrægni, iðjusemi var í heiðri
höfð og hófstilling á öllum sviðum.
Jörðin var að hætti tímans vel
húsuð og á heimilinu menningar-
bragur. Heimilisfaðirinn, Þorbjörn
Sigurðsson, hafði þann lífsstíl að
vera glaður og reifur hveija stund
og kunni þá list að halda öllu í
jafnvægi; gestakomur voru tíðar
og gestrisni mikil, öllum var vel
tekið og þeim lagt lið er þurfti.
Þorbjörn naut trausts sveitunga
sinna og starfaði að málefnum síns
sveitarfélags. Húsmóðirin, Þórdís
Halldórsdóttir, var grönn og bein-
vaxin, kvik á fæti og glöð í bragði,
jók hún oft gleði daglega lífsins
með því að syngja við störf sín og
kunni fjölda kvæða og lög við þau.
Heimilið var vel búið og snyrti-
mennska og reglufesta í hvívetna;
búið var að sínu, gert vel við fólk
í mat og drykk og höfðinglegar
móttökur við gesti og á hátíðar-
stundum. Sé ég í hendi mér hversu
gott hefur verið að sækja þau hjón
heim, njóta risnu þeirra og vera
þátttakandi í fjölbreyttum sam-
ræðum um menn og málefni. Þor-
björn varð ekki langlífur en Þórdís
Halldórsdóttir náði hárri elli og er
ég lít nú yfir farinn veg er efst í
huga mér óbilandi tryggð hennar
og ræktarsemi við mig og fjöl-
skyldu mína.
Að loknu barnaskólanámi í sinni
heimabyggð fóru systkinin öll til
framhaldsnáms. Sigurður var á
gagnfræðaskóla í Reykjavík og
lauk þaðan prófí, starfaði hann
síðan á búi foreldra sinna og tók
við búinu í Neðranesi við lát föður
síns 1942. Eiginkona hans er Jór-
unn dóttir hjónanna Þorkötlu
Gísladóttur ljósmóður og Jóhanns
Símonarsonar er bjuggu á Litlu-
Fellsöxl í Skilamannahreppi. Jór-
unn hafði lært fatasaum og enn-
fremur garðyrkju og stundaði
hvort tveggja fyrir giftingu. Þeim
Sigurði varð fjögurra sona auðið
og komust tveir þeirra upp: Þor-
björn, f. 1947, og Þórir Gunnar,
f. 1949. Hafa þeir starfrækt að
mestu óslitið félagsbú í Neðranesi
ásamt móður sinni eftir lát Sigurð-
ar 1988. Halldór lauk námi við
lagadeild Háskóla íslands og hefur
starfað sem dómari, í fyrstu við
Sakadóm Reykjavíkur og síðar
Hæstarétt íslands, um skeið for-
seti réttarins. Hann er kvæntur
Hildi Solveigu dóttur hjónanna
Margrétar Árnadóttur frá Höfnum
á Skaga og Páls V. Bjarnasonar
sýslumanns í Stykkishólmi. Heim-
ili þeirra Halldórs og Hildar hefur
lengst staðið á Stýrimannastíg 6
hér í borg.
Þórdís Þorbjarnardóttir nam við
Héraðsskólann í Reykholti og lauk
þaðan prófi eftir tveggja vetra
nám. Starfaði hún um sinn á búi
foreldra sinna en með hléum þó
er hún dvalist í Reykjavík. Þar kom
að hún tók fast starf við sauma
og lengst á verkstæði Guðmundar
Guðmundssoanr dömuklæðskera í
Kirkjuhvoli. Margar vandaðar flík-
ur sérhannaðar og sniðnar og
saumaðar eftir máli fóru þar um-
hendur Þórdísar meðan hún vann
hjá hinum eftirsótta klæðskera;
liandbragð hennar var vandað og
eftir því leitað þegar vel skyldi
gera og mikið var í húfi. Árið 1950
giftist Þórdís eftirlifandi manni
sínum, Guðmundi, syni hjónanna
Pálmínu S. Guðmundsdóttur og
Hjartar Þorvarðarsonar sem
bjuggu á Litla-Felli í Borgar-
hreppi, en áttu ættir að rekja í
Dalasýslu. Heimili Guðmundar og
Þórdísar stóð í Reykjavík og lengst
að í Selvogsgrunn 29; hann sinnti
löggæslustörfum á yngri árum,
síðan framkvæmdastjórn og all-
mörg seinustu starfsár sín var
hann einn af bankastjórum Seðla-
banka íslands.
Þeim hjónum varð ekki barna
auðið en börn hændust mjög að
þeim og voru aufúsugestir hvort
sem var á heimili þeirra hér í borg
eða sumarhúsinu í landi Neðraness
suður á bökkum Hvítár á undur-
fögrum stað við svokallaða Hörðu-
hóla. Þar hafa þau stundað tijá-
rækt um allmörg ár og er nú vax-
inn þar víðáttumikill skógarlundur.
Þeim hjónum hefur fylgt hinn fyrri
háttur, hjá þeim hefur verið gest-
kvæmt enda þau gestrisin með
afbrigðum; heimili þeirra menning-
arlegt og friðsælt, líkast vin í anna-
sömum erli dagsins og mörgum
verið það eftirsóknarvert að setjast
inn til þeirra og eiga þar góða
stund yfir veitingum og innihalds-
ríkum samræðum. Á ég í sjóði
minningar um margar slíkar
stundir.
Okkur Þórdísi var það ætíð
ánægja að deila geði og gerðum (
margt saman sem skemmtun var
að; fundum við meira að segja upp
á því að fara í kaupavinnu saman
sumarið 1946 og dvöldumst á Fossi
á Síðu hjá stórbændum þar og
skylduliði þeirra, miklu ágætisfólki
sem naut afbragðs kunnáttu Þór-
dísar við sveitastörfin en keypti
líklega köttinn í sekknum varðandi
mína heyskaparvinnu. Rifjuðum
við oft upp atburði frá því sumri
og komum aldrei fyrir okkur öðru
veðurlagi en sólskini og blíðu og
stoltum og fjörugum gæðingum
sem við fengum til útreiða um
helgar. Átti ég hauk í horni þetta
sumar þar sem Þórdís var með
ráðgjöf og kunnáttu — og hefur
sú verið reynd mín öll ár síðan.
Fyrir ekki löngu sátum við á
tali og ræddum ýmislegt nýtt og
gamalt. Heilsa hennar var orðin
afar tæp og lét hún hugann reika
til baka og mælti eitthvað á þá
leið: Að árin hefðu verið góð og
skemmtileg. Tók hún þá meðal
annars til þau ár sem maður henn-
ar starfaði við Seðlabankann og
fór þá tíðum að hinni konunglegu
myntsláttu í Enlgandi þegar slegn-
ir voru íslenskir peningar. Þórdís
fylgdi honum jafnan á þeim ferðum
og féll henni vel i Lundúnaborg,
að fara sinna ferða í borginni,
koma á söfn og sýningar og anda
að sér mannlífinu, sækja leikhúsin
og tónleikana.
Þórdís var í meðallagi að hæð
og samsvaraði sér vel, fríð sýnum
og hélt sér vel uns veikindi og
vanlíðan buguðu lífsþrótt hennar.
Hún var vönduð til orðs og æðis
og mátti treysta henni í hvívetna,
frábitin sýndarmennsku og valdi
sér hljóðlátu leiðina í lífinu. I minn-
ingu ömmu hennar og alnöfnu er
lést í Neðranesi árið 1927 var rit-
að: Hún var kona heil í lund. Þau
orð vil ég gera að mínum og heim-
færa á vinkonu mína Þórdísi yngri
Þorbjarnardóttur frá Neðranesi;
það er fjársjóður sem mölur og ryð
fá ekki grandað að kynnast fólki
á borð við hana. Hvíli hún í friði
— samúð mín og minna er hjá
hennar nánustu.
Björg Einarsdóttir.
í dag, föstudaginn 21. janúar,
fer fram útför Þórdísar Þorbjörns-
dóttur, eiginkonu Guðmundar
Hjartarsonar fýrrum bankastjóra.
Nokkur kveðjuorð viljum við Fjóla
senda við útför hennar með innilegu
þakklæti fýrir trygga og góða vin-
áttu við okkur.
Þegar við, sem undir þessar línur
skrifum, fluttum að mestu dvalar-
heimili okkar til Reykjavíkur,
kynntumst við fyrst náið þeim Þór-
dísi og Guðmundi. Þau urðu okkar
beztu vinir og gott samband varð
á milli heimila okkar.
Þórdís var mjög sérstök kona.
Hún var hógvær og lét heldur lítið
á sér bera. En hlýhugur hennar
leyndi sér ekki og trygglyndi í öllum
greinum þegar til hennar var leitað.
Við hjónin áttum margar
ánægjustundir á heimili þeirra Þór-
dísar og Guðmundar, og skipti þá
ekki máli hvort við komum til þeirra
á Selvogsgrunni í Reykjavík, eða í
vinalegan bústað þeirra í Borgar-
firði.
Þórdís var ættuð frá Neðra-Nesi
í Stafholtstungum í Mýrasýslu.
Tengsl hennar við sveitina og það
fólk sem býr í sveitum landsins kom
oft og vel fram. Hún fann til með
því fólki og skyldi kjör. þess og
aðstöðu. Þegar um þau mál var
talað kom skýrt fram trygglyndi
hennar og ræktarsemi við æsku-
stöðvarnar.
Vegna mikils samstarfs okkar
Guðmundar þar sem lejðir okkar
lágu saman í stjórnmáfum og á
mörgum öðrum sviðum, varð kynn-
ing okkar Fjólu við Þórdísi miklu
meiri en annars hefði orðið.
Við Fjóla minnumst Þórdísar sem
mætrar konu og góðs vinar. Með
þakklæti í huga kveðjum við haria
hinstu kveðju um leið og við vottum
vini okkar Guðmundi og öllum að-
standendum Þórdísar samúð okkar.
Lúðvík Jósepsson og Fjóla
Steinsdóttir.