Morgunblaðið - 10.04.1994, Side 10

10
MORGUN’BIAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. APRÍL 1994
Íslendingar standa fframmi fyrir þvi aó velja sér sess i breyttri heimsmynd. Helstu samstarfs-
riki okkar á alþjóóavettvangi stefna nú á aóild aó Evrópusambandinu.
eftir Guóno Einarsson
EVRÓPA er óðum að breytast og þær breyt-
ingar hafa óhjákvæmilega áhrif á líf okkar
íslendinga. Ef Noregur, Svíþjóð, Finnland og
Austurríki ganga í Evrópusambandið (ESB)
verða einungis íslendingar eftir til að standa
undir svonefndri EFTA-stoð EES samnings-
ins. Samherjar .okkar í alþjóðlegu samstarfi
til margra ára eru nú að takast á herðar nýj-
ar skuldbindingar sem breyta stöðu þeirra á
alþjóðavettvangi. Hvernig Islandi reiðir af í
breyttri Evrópu og hvaða áhrif aðild að ESB
hefði er verðugt umhugsunarefni.
Ríkisstjórnin hefur falið Háskóla
íslands að leggja mat á kosti og
galla aðildar okkar að Evrópúsam-
bandinu. Sú vinna er að fara í gang
en niðurstöðu er ekki að vænta fyrr
en í júní, enda málið bæði viðamikið
og flókið. Þótt fræðileg úttekt á
mögulegri aðild íslands að ESB liggi
ekki fyrii' má ætla að í meginatrið-
um yrði umsókn íslands meðhöndluð
með líkum hætti og umsóknir ann-
arra EFTA rikja.
Ljóst er að aðild að Evrópusam-
bandinu hefði bæði stjórnmálaleg
og efnahagsleg áhrif fyrir íslend-
inga. Ómögulegt er að segja með
nokkurri nákvæmni fyrir um hver
þau áhrif yrðu, nema að undan-
gengnum samningaviðræðum um
aðild að ESB. Slíkir samningar eru
sniðnir að sérkennum og aðstæðum
hverrar þjóðar sem sækir um aðild
og eru nýlegir aðildarsamningar
Norðmanna, Svía og Finna til marks
um það.
Ólikir hagsmunir EFTA
og ESB
Hagfræðideild Fríverslunar-
bandalags Evrópu (EFFA) gaf út
skýrslu haustið 1992 um efnahags-
leg rök fyrir aðild EFTA ríkja ann-
ars vegar að EES og hins vegar
ESB. Meginniðurstaða skýrslunnar
er sú að EFTA ríkin muni hagnast
á aðild að EES en hún breyti litlu
fyrir þau hvað varðar stjórnmálaleg
áhrif. Aðild að ESB mundi aftur á
móti veita EFTA ríkjum pólitísk
áhrif innan Evrópusambandsins,
þau yrðu beinir aðilar að ákvarðana-
tökunni, án þess að efnahagslegur
ágóði yrði mikið umfram það sem
fengist með EES aðild. Með aðild
að ESB tæki ísland þátt í ákvarð-
anatöku en yrði að sama skapi að
lúta þeim sameiginlegu ákvörðunum
sem teknar væru.
Áhugi ESB á aðild EFTA ríkj-
anna að EES mun fremur vera
stjórnmálalegur en efnahagslegur,
en áhugi ESB ríkja á fullri aðild
EFTA landanna að Evrópusam-
bandinu er fyrst og fremst talinn
efnahagslegur.
island eitt ó bóti?
Ef Norðurlöndin þijú og Austur-
ríki ganga í ESB verður EFTA hluti
Evrópska efnahagssvæðisins ekki
nema svipur hjá sjón frá því sem
nú er, því um leið og ríkin ganga í
ESB fara þau úr EFTA. Samkvæmt
EES samningnum er gert ráð fyrir
því að bæði EFTA og ESB hafi
stofnanir til að hafa eftirlit með
framkvæmd _EES samningsins. Það
er ljóst að ísland eitt hefur ekki
burði til að uppfylla þær kvaðir og
yrði að leita annarra leiða.
Gunnar Helgi Kristinsson, dósent
í stjórnmálafræði _við Háskóla ís-
lands, telur að ef ísland verður eitt
eftir í EES geti staða okkar orðið
erfið. „Við yrðum að hlíta veigamikl-
um ákvörðunum ESB án þess að
hafa mikil áhrif þar á. Það yrði ein-
kennileg staða fyrir fullvalda ríki.“
Gunnar Helgi segir að með aðild
að ESB gætum við haft áhrif á
ákvarðanir sem snertu okkur, en
þær ákvarðanir yrðu einnig meira
bindandi. Til að öðlast þetta áhrifa-
vald yrðum við að framselja löggjaf-
arvald og ýmislegt annað vald.
Höfundur fyrrnefndrar skýrslu
hagfræðideildar EFTA, prófessor
Richard E. Baldwin, telur að EFTA
ríkjunum gangi það helst til með
aðild að ESB að hafa áhrif á fram-
tíðarstefnumótun í Evrópu. í EES
eigi ríkin um fátt annað að velja
en taka þegjandi við ákvörðunum
framkvæmdastjórnarinnar í Bruss-
el, jafnt þótt ákvarðanir hennar
geti haft afdrifarík áhrif á atvinnu-
vegi EES ríkja.
Sumir óttast að ef Norðurlöndin,
önnur en ísland, ganga í ESB ein-
angrist Ísland á alþjóðavettvangi.
Þessi lönd hafa verið á meðal okkar
helstu bandamanna á alþjóðlegum
vettvangi svo sem innan Sameinuðu
þjóðanna, GATT og Atlantshafs-
bandalagsins. ísland hefur notið
samstarfs við þessar þjóðir við ýmsa
undirbúningsvinnu að stefnumótun.
Nú munu þessar þjóðir mæta til
leiks undir merkjum ESB og við
ekki njóta samstarfs við þær á sama
hátt og áður.
Margur er knór
Þær mótbárur hafa verið hafðar
að vægi EFTA ríkjanna verði lítið
innan ESB vegna smæðar þeirra
og fámennis. Prófessorinn andmælir
þeirri staðhæfingu á grundvelli við-
tekinna sanninda hagfræðinnar -
að skipulögð vinnubrögð séu mik-
ilvægari en aflsmunir, eða með öðr-
um orðum að margur sé knár þótt
hann sé smár. Hann bendir í því
sambandi á að þrýstihópar hafa oft
og einatt mikil áhrif á stefnumótun,
þótt þeir séu fulltrúar minnihluta-
hópa. Svo dæmi séu tekin þá megi
það vel teljast líklegt að þrátt fyrir
fámenni muni Norðmenn hafa áhrif
á fiskveiðistefnu og olíuvinnslu
ESB, Svíar á bílaframleiðslu og
Finnar á timburiðnað, í krafti sér-
þekkingar og sterkrar markaðshlut-
deildar á þessum sviðum.
Hver er munurinn?
í skýrslu EFTA er munurinn á
aðild að EES og ESB skilgreindur
í sex höfuðatriðum sem lúta að fjár-
hagslegum og stjórnmálalegum
þáttum. Þau eru aðildargreiðslur og
styrkir, landbúnaðarstefna ESB,
aðild að tollabandalaginu, sam-
keppnisstefna ESB, þátttaka í Efna-
hags- og myntbandalaginu (EMU)
og að breytingarnar sem verða við
inngöngu í ESB verða að öllum lík-
indum til frambúðar.
Reikna má með tvenns konar
efnahagslegum áhrifum í EFTA
löndunum af aðild að ESB, eftir því
hvort litið er á ríkisfjármálin eða
viðskiptalífið almennt. Öll teikn
benda til þess að EFTA ríkin leggi
meiri fjármuni til Evrópusambands-
ins en þau þiggja í styrkjum. Árin
1991 og 1992 námu greiðslur aðild-
arlanda EB til sameiginlegra sjóða
að meðaltali um 1,1% af landsfram-
leiðslu. Helstu tekjustofnar ESB eru
hlutdeild í virðisaukasköttum aðild-
arríkja, tollar og gjöld af landbún-
aðarframleiðslu. EFTA ríkin eru
yfir meðallagi ESB ríkja hvað varð-
ar landsframleiðslu á íbúa. Talið er
að hrein framlög EFT'A ríkjanna til
sjóða ESB verði 20 til 30 falt hærri
kvolina
sema