Morgunblaðið - 10.04.1994, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. APRIL 1994
KyiKMYNPIR/Sambíóin hafa tekið til sýninga myndina Heaven and Earth, þá síöustu í trílógíu
Olivers Stone um Víetnamstríðið. f myndinni er stríðinu lýst frá sjónarhóli víetnamskrar stúlku.
Víetnam,
séð úr austri
MEÐ Heaven and Earth gefur Oliver Stone Bandaríkja-
mönnum þriðja skammtinn af sektarkennd vegna Víet-
nam-stríðsins. í Platoon (1986) leit leikstjórinn, sem
barðist með bandaríska landgönguliðinu í Víetnam í
nær tvö ár, yfir sviðið frá eigin sjónarhóli, í Born on
the Fourth of July sagði hann sögu uppgjafahermanns-
ins Ron Kovacs, efnispilts sem snen frá Víetnam í
hjólastól. Að þessu sinni snýr hann sér hins vegar frá
innrásarliðinu og að þeim sem fyrir voru, Víetnöm-
unum, og reynir í leiðinni að gera nokkuð sem honum
hefur ekki tekist fram að þessu og það er að búa til
trúverðuga kvenhetju.
Steve Butler (Tommy Lee Jones) vill giftast austurlenskri konu og Le Ly verður
t’ins og jafnan í myndum
-■--4ínum skrifaði Stone
sjálfur handritið að Heaven
and Earth og byggir það á
tveimur bókum sem Le Ly
Hayslip hefur skrifað um
eigin ævi. Sögð er saga
stúlkunnar Phung Thy Le
Ly (Hiep Thi Le) sem fædd-
ist í friðsælu þorpi í Víetnam
á fimmta áratugnum þar
sem karlar, konur og börn
ræktuðu sín hrísgijón og
stunduðu tilbeiðslu við graf-
reit forfeðranna líkt og í
aldanna rás. Frá sjónarhóli
Le Ly er fylgst með því
hvernig ófriður við Frakka
og í kjölfar hans borgara-
styijöld kommúnista í norðri
og lýðveldissinna í suðri sem
Bandaríkin gerðust svo
þátttakendur í, umturnar
friðsælu samfélaginu.
Unglingurinn Le Ly
gengur í raðir Víetkong sem
njósnari og þjónar þar uns
hún er handtekin af lög-
reglu lýðveldissinnanna í
suðri. Eftir yfirheyrslur og
pyntingar er hún látin laus
en þá bíða hennar barsmíð-
ar, pyntingar og nauðganir
samhetjanna sem líta á
hana sem útsendara óvin-
anna. Við svo búið flýr Le
Ly átthagana ásamt móður
sinni (Joan Chen) og gerist
þjónustustúlka hjá auðug-
um ianda sínum. Sá barnar
hana og enn hrekst hún á
brott, nú til Da Nang þar
sem hún sest að hjá hórunni
systur sinni en sér sjálfri sér
og barninu farborða með
því að selja bandarískum
hermönnum sígarettur.
Systrunum lendir saman og
enn er Le Ly á götunni og
hefur ekki annað fyrir sig
að leggja en það sem aðrir
hafa fleygt á öskuhauga.
Úr rætist þegar hún fær
starf hjá Bandaríkjamönn-
um. þar kynnist hún Steve
Butler (Tommy Lee Jones),
blíðlyndum liðþjálfa í land-
gönguliðinu. „Eg vil giftast
austurlenskri konu,“ segir
Butler, Le Ly játast honum
og um það leyti sem Banda-
ríkjamenn eru að hverfa á
brott frá Víetnam flytur hún
til Bandaríkjanna með börn
sín, sem nú eru orðin tvö,
og sest að með Steve Butler
í San Diego í Kaiiforníu. Þar
bíða hennar allsnægtir en
einnig óvild og margs konar
hættur sem hún kann í
fyrstu ekki að varast og eig-
inmaðurinn reynist úlfur í
sauðargæru.
Le Ly Hayslip er í dag
auðug kona sem á fyrirtæki
vítt og breitt um Bandaríkin
og ver hluta tekna sinna til
að standa straum af hjálpar-
starfi i föðurlandi sínu. Hún
hefur skrifað tvær bækur
um ævi sína, í hinni fyrri
lýsir hún reynslu sinni af
ófriðinum en í þeirri síðari
dvöl sinni í Bandaríkjunum.
Handrit Stones er byggt á
bókunum í stærstum drátt-
um en persóna Steve Butl-
ers er sögð samansett úr
fjórum Bandaríkjamönnum
sem koma við sögu í ævi-
sögu Le Ly Hayslip.
Eftir að Stone las fyrstu
bók Le Ly Hayslips setti
hann sig í samband við hana
og meðan seinni bókin var
í smíðum fór ásamt henni
til Víetnam að virða fyrir
sér söguslóðirnar. í fyrstu
var ætlunin að myndin yrði
tekin í Víetnam en af því
gat ekki orðið bæði vegna
dýrtíðar og lélegrar þjón-
ustu í landinu en ekki síður
vegna andstöðu og ritskoð-
unartilburða þarlendra. Því
varð að ráði að taka mynd-
ina í Tælandi. Þorpið, Ky
La, var þar reist frá grunni
í Phang-Na. Víetnömsk
Hollywood-þorp hafa jafnan
verið búin til úr bambuskof-
um einum saman en Stone
er gefinn fyrir raunsæi og
lét því reisa þar hús úr
múrsteinum og steinsteypu
og tekur byggingarlagið
mið af frönskum og evr-
ópskum arkitektúr til þess
að iíkt væri með sannfær-
andi hætti eftir húsakosti
venjulegs þorps í fyrrum
nýlendu Frakka. „Ky la er
ekki svo ólíkt hveiju öðru
sveitaþorpi í Frakklandi á
m'tjándi öldinni," segir
sviðsmyndahönnuðurinn
Victor Kempster. Ví-
etnömsku borgirnar Da
Nang og Saigon voru endur-
skapaðar í Bangkok og
Phuket í Tælandi.
Alls koma um 1.500 leik-
arar við sögu í myndinni og
víetnamska statista sótti
Oliver Stone meðal annars
í ■ flóttamannabúðir báta-
fólksins í Hong Kong. Boð
var látið út ganga í byggð-
um Víetnama í Bandaríkj-
unum og þar mættu 16 þús-
und manns í prufutökur, þar
á meðal þúsundir ungra
stúlkna sem vildu leika
söguhetjuna Le Ly.
Úr hópnum var valin 23
ára læknanemi, Hiep Thi
Le, sem aldrei áður hafði
fengist við leiklist. Hiep Thi
Le fæddist í Da Nang árið
1970 og ólst upp til níu ára
aldurs í hinu stp'ðshijáða
föðurlandi sínu. Árið 1979
kom móðir hennar telpunni
og sjö ára systur hennar
fyrir í bátskel ásamt 63
öðrum og síðan var látið úr
höfn og stefnan tekin á
Hong Kong. Eftir fjögun-a
vikna hrakningar á kæn-
unni var flóttafólkinu bjarg-
að um borð í skip og komið
til Hong Kong þar sem syst-
urnar hittu föður sinn og
bróður sem þar höfðu dvalið
um hríð. Innan árs fengu
feðginin landvistarleyfi í
Bandaríkjunum og settust
að í Oakland í Kaliforníu.
Fjölskyldan sameinaðist að
nýju árið 1981 þegar móðir
Hiep Thi Le kom til Banda-
ríkjanna árið 1981.
Með hlutverk Steve Butl-
er fer hins vegar stórleikar-
inn Tommy Lee Jones sem
fyrir hálfum mánuði hamp-
aði óskarsverðlaunum fyrir
besta leik í aukahlutverki í
The Fugitive. Tommy Lee
Jones hefur áður unnið með
Oliver Stone og var tilnefnd-
ur til óskarsverðlauna fyrir
aukahlutverk í JFK. Þessi
gæðaleikari stendur nú á
hátindi ferils síns. Síðasta
ár var honum gott því auk
Heaven and Earth og The
Fugitive bar hann úr auka-
hlutverki uppi með eftir-
minnilegum hætti spennu-
mynd vöðvafjallsins Stevens
Seagals, Under Siege, sem
er ekki eftirminnileg fyrir
annað en stórleik Tommy
Lee Jones.
Jones, sem er innfæddur
Texas-búi, sonur olíuleitar-
manns og var liðtækur fót-
boltamaður að amerískum
hætti, fékk styrk út á íþrótt
sína til að stunda nám við
Harvard-háskóla þaðan sem
hann lauk námi eftir að
hafa deilt herbergi um fjög-
urra ára skeið með A1 Gore
varaforseta Bandaríkjanna.
Tommy Lee sló í gegn þeg-
ar hann lék morðingjann
Gary Gilmore myndinni
Executioner’s Song og hef-
ur ávallt haft nóg að gera,
hefur leikið í 15 kvikmynd-
um, meðal stærstu mynda
hans er Coal Miner’s
Daughter. Þá minnast hans
sjálfsagt margir úr sjón-
varpsgerð leikritanna Cat
on a Hot Tin Roof og Ra-
inmaker þar sem hann var
sjálfum sér líkur og eftir-
minnilegur. Um þessar
mundir er verið að frumsýna
vestanhafs myndirnar The
Client og Blown Away þar
sem Tommy Lee Jones er
meðal leikara og í sumar
gefur að líta hann í mynd-
inni Natural Born Killers,
sem Oliver Stone hefur gert
í samvinnu við Quentin
Tarrantino, höfund Res-
ervoir Dogs.
Með hlutverk móður Le
Ly fer Joan Chen, kínverska
kvikmyndastjaman sem
flutti til Bandaríkjanna og
hefur þar m.a. leikið í mynda-
flokki Davids Lynch, Twin
Peaks, og í mynd Bertoluccis
um Síðasta keisarann.
Fyrir stríð var friðsælt á ökrunum í Víetnam.
Landgönguliði gegn almenningsáliti
liver Stone fæddist í
New York-borg árið
1946, sonur bandarísks of-
ursta og franskrar eigin-
konu hans. Pilturinn fetaði
í fótspor föður síns, gekk í
herinn og barðist með land-
gönguliði Bandaríkjanna í
Víetnam í tæp tvö ár, helm-
ingi lengur en honum var
skylt. Hann sneri heim og
lauk -prófi frá kvikmynda-
skóla New York-háskóla.
Um dvöl sína í Víetnam
íjallaði Stone fyrst í mynd-
inni Platoon_ árð 1986 og
hlaut þá Óskarsverðlaun
leikstjóra og einnig fyrir
bestu mynd. Platoon veitti
sektarkennd Olivers Stones
ekki næga útrás og að með-
taldri Born on the Fourth
of July er Heaven and Earth
þriðja myndin þar sem stríð-
ið verður honum að umíjöll-
unarefni. Oliver Stone er
óefað í hópi umdeildustu
kvikmyndagerðarmanna
Bandaríkjanna og auk Víet-
nam-trílógíunnar hafa
myndir eins og Salvador
(1986) um stefnu Banda-
ríkjanna í Suður-Ameríku
og JFK um morðið á John
F. Kennedy vakið hörð við-
brögð landa hans.
Oliver Stone ritar ávallt
sjálfur handrit mynda sinna
enda var það handritsgerð
sem opnaði honum leið að
kvikmyndagerð. Hann átti
fyrst þátt í gerð kvikmyndar
þegar handrit hans eftir
bókinni Midnight Express
var fest á filmu með Brad
Davis í aðalhlutverki. Oliver
Stone skrifaði einnig hand-
ritið að mynd Brian De
Palma, Scarface, þar sem
A1 Pacino var í aðalhlutverki
og einnig átti hann handrit
myndarinnar Year of the
Dragon.
Hann leikstýrði fyrst þeg-
ar Salvador var gerð árið
1986 og sama ár gerði hann
Platoon. Sú hlaut Óskars-
verðlaunin eins og fyrr
sagði og eftir þessr frum-
raunir hafa verk Olivers
Stones jafnan verið milli
tanna fólks.
I myndinni Wall Street
(1987) fór Oliver Stone
óblíðum höndum um brask-
ara verðbrefamarkaðarins
sem þá áttu gósentíð og
höfðu skammtímagróða ein-
an að leiðarljósi. Talk Radio
(1988) fór ekki hátt en síðan
kom Born on the Fourth of
July (1990), þá The Doors
(1991) sem endurvakti vin-
sældir Jim Morrison og
hljómsveitar hans The Do-
ors. Sama ár gerði Oliver
Stone JFK og tók þá upp á
arma sína samsæriskenn-
ingar lögfræðingsins Garri-
sons í því skyni að sanna
að Warren-nefndin sem
rannsakaði morðið á
Kennedy hefði haft á röngu
að standa og að Lee Harvey
Oswald hefði ekki borið einn
ábyrgð á dauða forsetans.
Sú mynd blés nýjum eld-
móði í umræður um það sí-
viðkvæma mál vestan hafs
og endurvakti þann dýrðar-
ljóma sem ímynd Kennedys
er gjarnan sveipuð en fáir
sem kynnt höfðu sér málið
létu sannfærast af innblá-
sinni frásögn Stones. Eftir
JFK hafði Stone hægt um
sig í leikstjórninni þar til
Heaven and Earth leit dags-
ins Ijós (1993).
Auk leikstjórnar og hand-
ritsgerðar hefur Oliver
Stone látið að sér kveða sem
framleiðandi kvikmynda.
Hann framleiddi Reversal
of Fortune (1990) þar sem
Jeremy Irons lék Klaus von
Bulow sem sakaður var um
að reyna að drepa konu
sína. Einnig framleiddi hann
m.a. Blue Steel (1990) So-
uth Central) 1992), The Joy
Luck Club (1993), sem nú
er verið að sýna hérlendis.