Morgunblaðið - 10.04.1994, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. APRIL 1994
MANUDIR
REYNA
ÁMAJOR
Eftir Ágúst Ásgeirsson
PÓLITÍSK framtíð Johns Majors forsætisráðherra
Bretlands hefur verið fréttaskýrendum hugleikið
viðfangsefni undanfarna daga. Frá því hann tók við
leiðtogahlutverki í íhaldsflokknum í nóvember 1990
hefur hann lent í mörgu pólitísku gjörningaveðrinu
en staðið hvert þeirra af sér. Eftirgjöf hans í deil-
unni um atkvæðavægi innan Evrópusambandsins
(ESB) fyrir tveimur vikum þykir þó hafa veikt stöðu
hans innan flokksins verulega. Talsverð óánægja
ríkir innan þingflokks íhaldsmanna með stefnu-
breytingu Majors og ríkja meiri efasemdir um foi
ystu hans en nokkru sinni frá því hann tók við leii
togahlutverki af Margaret Thatcher í nóvembe
1990. Þykir andrúmsloftið að undanförnu minn
óþyrmilega á aðdraganda leiðtogaskiptanna fyri
hálfu fjórða ári. Næstu mánuðir geta ráðið úrslitui
um það hvort Major leiði flokkinn öllu Iengur en t
haustsins. Komi til leiðtogaskipta þykja Michai
Heseltine viðskiptaráðherra eða Kenneth Clark
fjármálaráðherra líklegastir eftirmenn hans.
Samkvæmt skoðanakönnun
Sunday Times meðal þing-
manna íhaldsflokksins um
síðustu lielgi telja 41% þeiira að
hann leiði ekki flokkinn í þingkosn-
ingunum 1997. Óviss sögðust 19%
en 40% þingmanna hafa trú á Maj-
or. Hehningur aðspurðra þingmanna
í samskonar könnun Mail on Sunday
sagði, að -dagar Majors væru taldir
og honum bæri að draga sig í hlé.
Nánustu stuðningsmenn Johns
Majoi's innan stjórnar og utan hafa
undanfarna daga lýst stuðningi við
hann og þannig reynt að draga úr
óvissunni sem kom upp í framhaldi
af eftirgjöfinni í deilunni um at-
kvæðavægi innan ESB. Með þessu
hafa þeir freistað þess að beina at-
hyglinni frá pólitískum þrætum að
þeim góða árangri sem stjórn Majors
hefur náð í efnahagsmálum undan-
farin misseri. Sýnileg uppsveifla hef-
ur verið í bresku atvinnu- og efna-
hagslífi að undanförnu, efnahagsbat-
inn er hraðari í Bretlandi en nokkru
öðru Evrópuríki, atvinnuástandið
hefur lagast og verðbólga undir
skefjum.
Nú er þinghlé í Bretlandi og þing-
menn heimsækja þá gjarnan kjör-
dæmi sín og funda með stjórnum
flokksfélaga. Batt flokksforystan
vonir við að á slíkum fundum yrði
lagt að þingmönnum að hætta inn-
byrðis togstreitu en einbeita sér að
þeim árangri og umbótum sem
stjórnin ynni að á sviði efnahags-
mála, réttarfars og menntamála.
Flókinn vandi
Vandi Majors er margslunginn og
snýst ekki einungis um átök um
Evrópustefnuna sem þó hafa reynt
verulega á þolrif hans. í fyrrahaust
boðaði hann nýja stefnu í fjölskyldu-
málum pg endurskoðun réttarfars-
kerfis. Áherslan var á hin gömlu
gildi og ljölskylduna sem hornstein
samfélagsins. Boðskapnum var fagn-
að en ráðherrar og þingmenn íhalds-
flokksins hafa hins vegar verið betri
en enginn við að gera stefnuna ótrú-
verðuga og beinlínis grafa undan
henni því frá í haust hefur hvert
hneykslismálið, sem snúist hefur um
framhjáhald eða afbrigðilegt kynlíf
ráðherra eða háttsettra flokks-
manna, rekið annað. Ekki bætti úr
skák að Major þótti ekki taka rétt á
málum jafnvel þó honum hefði verið
kunnugt um þau áður en þau kom-
ust í hámæli.
Að undanfömu hefur hins vegar
þótt bera á nýjum stíl hjá Major.
Hefur ákveðinn og skýr málflutning-
ur verið rakinn til Sir Bemards Ing-
ham fyrrverandi ráðgjafa Thatcher.
Sótti Major í smiðju tii Sir Bernards
um ráð til að bæta ímynd sína og
flokksins. Þannig fögnuðu efasemd-
armenn Majors kröftugum yfirlýs-
ingum leiðtogans um að ekki kæmi
til greina að gefa neitt eftir í at-
kvæðadeilunni innan ESB; það væri
ófrávíkjanleg krafa Breta að ekki
yrði fjölgað atkvæðum sem þyrfti til
að koma í veg fyrir að lagabreyting-
ar næðu fram að ganga innan ESB.
Með yfirlýsingunum þótti hann ekki
hafa lengur neitt svigrúm til að
bakka út úr málinu. Aðeins viku síð-
ar féllst stjórn hans á málamiðlun
sem var ekki endilega slæm því Bret-
ar geta fagnað sigri þar sem þeir
beittu sér öðrum fremur fyrir stækk-
un ESB, sem á eftir að koma bresku
atvinnulífi vel. Verst fyrir Majoi og
flokkinn er hins vegar að málið fékk
á sig þá mynd, öðru fremur vegna
yfirlýsinga hans sjálfs, að um hreina
og klára eftirgjöf hafi verið að ræða.
Af þeim sökum kom fram sú krafa
á þingi, að hann viki fyrir öðrum
manni og er það í fyrsta sinn í 30
ár, að slík krafa kemur fram á þingi
frá samflokksmanni forsætisráð-
herra.
Hindranir á veginum
John Major þarf að yfirstíga
nokkrar pólitískar hindranir á næstu
vikum og má'nuðum til þess að halda
velli. Sú fyrsta eru sveitarstjórnar-
kosningar 5. maí. Fögnuður íhalds-
manna verður tæpast mikill að þeim
loknum ef marka má skoðanakann-
anir. Reyndar bætir Verkamanna-
flokkurinn tæpast við sig mörgum
fulltrúum þrátt fyrir góða stöðu í
skoðanakönnunum því flokkurinn
vann mörgsæti í kosningunum 1990,
sem tæpast hefðu fallið honum í
skaut hefðu kringumstæður verið
aðrar þegar kosningarnar fóru fram.
Vinsældir Margaret Thatcher voru
aldrei minni og deilur um umdeildan
nefskatt stjórnarinnar stóðu sem
hæst. Af þessum sökum er talið að
áfallið verði ekki ýkja mikið.
Næsta hindrun eru aukakosningar
í Eastleigh, sem ekki hafa verið tíma-
settar, en þriðja hindrunin, og sú sem
kann að verða afdrifaríkust fyrir
Major, eru kosningar til Evrópu-
þingsins 9. júní. Verða það fyrstu
Evrópuþingskosningarnar frá 1989,
en þær mörkuðu á sínum tíma upp-
hafið að endalokum valdaferils
Thatcher. Ætlunin er að Major fleng-
ist um landið til að styðja frambjóð-
endur íhaldsflokksins og verði þann-
ig mun sýnilegri í kosningabarátt-
unni en Thatcher, sem lét þær nán-
ast afskiptalausar á sínum tíma. Með
þessu tekur Major reyndar áhættu,
því gjaldi flokkurinn afhroð verður
auðveldara að kenna honum um úr-
slitin. Hlutu íhaldsmenn 32% at-
kvæða 1989 og nýlegar skoðana-
kannanir benda til, að hann fái ein-
ungis 28% nú.
Ný gildra á þingi
Tvennar atkvæðagreiðslur sem
varða ESB og kunna að reyna á
Major eiga eftir að fara fram í þing-
inu. Önnur um aukin fjárframlög til
Evrópusambandsins og hin um
stækkun ESB. í þeirri fyrri má
reyndar vænta stuðnings stjórnar-
andstöðunnar, frá Fijálslynda
flokknum og Verkamannaflokknum.
Líkur eru hins vegar taldar á því,
að Verkamannaflokkurinn greiði at-
kvæði gegn stækkuninni, fái flokkur-
inn ekki fyrirheit frá stjórninni um
að Bretar skuldbindi sig til að hlíta
félagsmálakafla Maastricht-sáttmál-
ans. Það gæti komið Major í mikla
klípu, ekki minni en þegar Maastric-
ht-samningurinn kom til atkvæða í
þinginu sl. haust, vegna andstöðu
fjölmargra eigin þingmanna við ESB.
Mikið veltur á framvindunni í vor
og sumar, hvort komi til uppgjörs
innan Ihaldsflokksins um leiðtoga-
hlutverkið í haust. Þrír til fjórir þing-
menn hafa lýst því yfir að und-
anfömu, innan þings og utan, að
dagar Majors séu taldir; útilokað sé
að hann geti leitt flokkinn til sigurs
í kosningum. Samkvæmt reglum
verða 10% þingmanna flokksins, 34
þingmenn, að fara skriflega fram á
nýtt leiðtogakjör í þingflokknum inn-
_an 14 daga frá þingsetningarræðu
drottningar. Sú skylda hvíiir á Sir
Marcus Fox, formanni 1922-nefnd-
arinnar, að halda leyndu hveijir þing-
mennirnir eru þar til formlegt mót-
framboð við Major er komið fram. Á
því stigi ber mótframbjóðanda að til-
kynna opinberlega hveijir stuðnings-
menn hans eru.
Heseltine gengur afftur
Komi til leiðtogaskipta þykja
Michael Heseltine viðskiptaráðherra
og Kenneth Clarke fjármálaráðherra
líklegastir eftirmenn. Vonarstjarna
hægrisinna, Michael Portillo, þykir
ekki nógu reynslumikill, en hann
stendur á fertugu.
Hann þykir hins
vegar ótvírætt
foringjaefni síðar
meir.
Heseltine er 61
árs og þykir hafa
mörg pólitísk líf.
Hann hefur setið
á þingi frá 1966
og tók sæti í stjórn
Thatcher, sem
komst til valda
1979. Hann var
mun meiri Evr-
ópusinni en hún
og varð ágreining-
ur þeirra á endan-
um til þess, að hann sagði af sér og
strunsaði úr stjórninni með látum.
Hann lagði síðar til atlögu gegn
Thatcher, sem leiddi til þess að Maj-
or tók við leiðtogastarfinu af henni.
Heseltine var afskrifaður eftir að
hann fékk hjartaáfall í fyrra en er
skyndilega á allra vörum. Jafnvel
þeir sem aldrei sögðust myndu fyrir-
gefa honum aðförina að Thatcher
líta hann öðrum augum nú. Stjórn-
málaskýréndur telja Heseltine hafa
styrk til að leiða íhaldsflokkinn til
sigurs í næstu kosningum, en mis-
jafnt er hvernig þeir meta stöðu hans
innan þingflokksins. Sumir segja
hann höfða betur til hægrimannanna
en Clarke, þeir telji hann brúa best
bilið þar til tímabært verður að ota
Portillo fram. Aðrir fréttaskýrendur
segja, að í augum fjölda hægrimanna
í þingliðinu sé Heseltine alltof sósíal-
ískur og um of gefinn fyrir ríkisaf-
skipti.
Clarke heffur kosti
Kenneth Clarke þykir hófsatnur
og hafa kosti tiþað bera til þess að
sópa fylgi að íhaldsflokknum, en
Major gerði hann að fjármálaráð-
herra sínum í maí í fyrra. Stjarna
Clarke hefur þó eitthvað hnigið að
undanförnu, þar sem hann þykir
ekki hafa sýnt næga leikni í deilum
við stjómarandstöðuna um skatta-
hækkanir, sem komu til fram-
kvæmda í vikunni. Kæmi honum
betur, að leiðtogaskipti færu ekki
fram í haust, ekki fyrr en efnahags-
bati væri orðinn mun sýnilegri.
Clarke lýsti vilja ti! að taka við af
Major í viðtali við BBC um síðustu
helgi, en þó fyrst „þégar hann lætur
af störfum af eigin vilja og hefur
leitt okkur i gegnum nokkra kosn-
ingasigra", eins og hann komst að
orði.
Á yfirborðinu virðist Michael He-
seltine heldur ekki búast við leiðtoga-
skiptum í bráð. Hefur hann og kom-
ið Major óspart til varnar í viðtölum
að undanförnu. „Eg sé ekki að leið-
togastaðan verði laus í bráð. Eg held
að hann leiði íhaldsflokkinn í næstu
þingkosningum og þingmeirihlutinn
stækki þá,“ sagði Heseltine.
Major þrautseigur
John Major hefur sýnt það og
sannað, að hann er þrautseigari en
margir vilja vera láta. Og hann er
hvergi banginn því í viðtölum við fjöl-
miðla á páskadag, sagðist hann ætla
að halda sínu striki þrátt fyrir gagn-
rýni á forystu hans. „Aðfinnslurnar
hafa ekki stöðvað mig undanfarin tvö
ár og gagnrýnin verður ekki til að
stöðva mig nú. Stjórnmálin eru
vægðarlaus, en trúi maður á eitthvað
verður maður að vera undir það bú-
inn að vera rakkaður niður öðru
hveiju,“ sagði forsætisráðherrann.
Og þeir eru til sem segja að hann
gæti allt eins átt eftir að koma öllum
á óvart og treysta sig í sessi sem
flokksleiðtogi, auka trúverðugleika
sinn í augum þjóðarinnar og endur-
heimta eitthvað af fylgi íhaldsflokks-
ins. Samkvæmt skoðanakönnunum
um páskaleytið naut íhaldsflokkur-
inn aðeins fylgis 28% kjósenda með-
an 49% sögðust styðja Verkamanna-
flokkinn ef kosið væri nú. Sömuleið-
is töldu aðeins 20% Breta Major valda
hiutverki sínu sem forsætisráðherra
og flokksleiðtogi.
Michael Hesell-
ine biAur þess
fyrir utan emb-
ættisbústaó
breska forsaet-
isráóherrans ■
Downing-stræti
10, aó rikis-
stjórnarfundur
hef jist. Mestar
likur eru taldar
á, aó hann taki
vió húsbónda-
starfi þar komi
til leiótoga-
skipta hjá
íhaldsflokkn-
um.