Morgunblaðið - 17.05.1994, Qupperneq 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 17. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Lög um hönmmarvemd
Nýjung- í íslenskri
loggjof
Á UNDANFÖRNUM árum hafa
hugverkaréttindi fengið aukið
vægi í umræðu um iðnþróun og
viðskipti. Sífellt mikilvægara er að
vemda með einhveijum hætti hug-
verk, hvort sem það birtist í góðu
vörumerki, snjallri uppfinningu,
bókmenntum, tónverki eða fallegri
hönnun. Því harðari sem sam-
keppnin gerist á sviði vörufram-
leiðslu og þjónustu þeim mun meiri
hætta er á að þeir sem raunveru-
lega eiga hugmyndina að hinum
fjölbreytilegu framleiðsluafurðum
í nútíma iðnaðarsamfélagi, sjái
aðra hirða afraksturinn af eigin
sköpunarstarfí.
Hér á landi hefur verið reynt
að fylgjast með því sem verið hef-
ur að gerast á sviði hugverkarétt-
inda á alþjóðavettvangi. Við búum
við einkaleyfalöggjöf sem í flestu
er samræmd löggjöf annarra Evr-
ópuríkja og vörumerkjalög okkar,
sem eru frá 1968, hafa staðist
tímans tönn. Á einu sviði höfum
við þó til þessa verið verulegir eftir-
bátar annarra þjóða en það er á
sviði hönnunarverndar. Innan
skamms verður þó dregið úr þeirri
réttaróvissu sem verið hefur á
þessu sviði. Þann 21. maí nk.
munu taka gildi hér á landi lög
um hönnunarvernd, nr. 48/1993,
sem samþykkt voru á síðasta þingi.
Ennfremur hefur verið sett reglu-
gerð til fyllingar lögunum, nr.
178/1994.
íslensku lögin eiga ekki beina
fyrirmynd í erlendri löggjöf og eru
ýmis ákvæði þeirra nýmæli í lög-
gjöf á þessu sviði. Lögin þykja
nýstárleg í samanburði við erlenda
löggjöf. Gagnstætt því sem tíðkast
í mörgum ríkjum Evrópu er ekki
gert ráð fyrir efnislegri rannsókn
á umsóknum, þ.e. könnun á því
hvort hliðstæð hönnun sé þegar
til, áður en skráning þeirra fer
fram. Einnig eru okkar lög frá-
brugðin þeim erlendu lögum sem
fela einungis í sér óskráða vernd
án rannsóknar og líkjast því höf-
undalögum. Segja má að hér sé
farið bil beggja. Stefnt er að því
að móta skráningarkerfi sem er
bæði fljótvirkt og tiltölulega ódýrt.
Hér verður leitast
við að skýra frá helstu
grundvallaratriðum
laganna í fáum orðum.
Hugtakið hönnun
Hönnun er skil-
greind í 1. gr. laganna
þannig að hún merki
„útlit og gerð vöru eða
skreytingu hennar í
tví- eða þrívídd...“
Ekki er gerð nein
krafa um listrænt
gildi, né heldur er lagt
fagurfræðilegt mat á
hönnun. Hönnun sem
nýtur verndar laganna
getur því jöfnum
höndum haft notagildi eða listrænt
gildi og í mörgum tilvikum fer
þetta tvennt auðvitað saman.
Tækni eða virkni nýtur hins vegar
ekki verndar samkvæmt þessum
lögum. Vernd á þess konar nýjung
er unnt að fá á grundvelli einka-
leyfalaga.
Efnislegt skilyrði fyrir vernd
Aðeins sérstæð hönnun nýtur
vemdar samkvæmt hönnunarlög-
um. Tvenns konar kröfur eru gerð-
ar til hönnunar til þess að hún
geti talist sérstæð.
Annars vegar er sú krafa gerð
að hönnun hafi ekki komið fyrir
sjónir kunnáttumanna á viðkom-
andi sviði. Hins vegar að hönnun
sé að mati neytenda verulega frá-
brugðin hönnun sem þeir þegar
þekkja.
Skráningaryfírvöldum er ekki
ætlað að ganga úr skugga um það
fyrir skráningu hvort hönnun sé
sérstæð. Könnun á því fer því að-
eins fram að annar aðili sem telur
sig eiga eldri rétt á sömu hönnun
höfði ógildingarmál.
Tvenns konar réttarvernd —
Óskráð eða skráð hönnun
Lögin bjóða upp á tvenns konar
réttarvernd. Annars vegar er hin
skráða vernd sem hefst þegar
umsækjandi leggur inn umsókn til
skráningaryfirvalda. Hins vegar
er óskráð vernd sem hefst þegar
hönnuður gerir hönnun sína opin-
bera.
Óskráð hönnunarvernd hefur
gildi í næstu tvö ár frá því að hönn-
uður gerir hönnun sína opinbera.
Ásta
Valdimarsdóttir
llilt þú slást í hópinn?
Okkur vantar sjálfboðaliða til margvíslegra
starfa fram að kjördegi og á kjördag 28. maí.
Komdu á næstu hverfaskrifstofu og
fáðu allar nánari upplýsingar.
Vesturgata 2
Símar: 18400* 18401 • 18402
Valhöll
Sími: 880903
Grensásvegur
Símar: 880905 «880906 »880907
^ Laugarnesvegur 52
^ Sími: 880908
Hraunbær 102b
Sími: 879991
Álfabakka 14a
Símar: 871992*871993*871994
Torgið
Sími: 879995
Óskráð vernd er tak-
markaðari en skráð að
því leyti að hún nær
einungis til eftirlík-
inga af hönnun.
Skráð vernd er
frekar hugsuð fyrir
hönnun sem er ætlað
að vera nokkurn tíma
á markaðinum. Skrán-
ingin gildir í fimm ár
frá umsóknardegi.
Unnt er að endurnýja
skráninguna á fimm
ára fresti allt að 25
árum.
I skráðri hönnunar-
vernd felst vernd gegn
því að aðrir nýti hönn-
un sem er eins eða mjög lík hinni
skráðu hönnun að mati notenda.
Meginreglan er sú að sá sem
leggur fyrstur inn umsókn öðlast
rétt til skráningar uns annað er
sannað. En skráningin getur verið
gerð ógild síðar í ógildingarmáli.
Griðtími
Með griðtíma í lögunum er átt
við nokkurs konar umhugsunar-
tíma fyrir hönnuði sem eru í vafa
um hvort þeir eigi að sækja um
skráningu eða ekki. í griðtíma felst
að hönnun getur verið talin sér-
stæð á umsóknardegi og því hæf
til skráningar á þeim tíma enda
þótt hún hafi áður verið birt al-
menningi.
Þegar hönnuður hefur birt al-
menningi hönnun sína hefur hann
í eitt ár möguleika á að velja hvort
hann muni kjósa óskráða vernd eða
hvort hann kýs að sækja um skrán-
ingu. Sæki hann ekki um skrán-
ingu innan árs frá því hönnunin
Hugverkaréttindi hafa
fengið aukið vægi, að
—
mati Astu Valdimars-
dóttur, sem hér fjallar
um ný lög um hönnun-
arvernd.
var opinberuð nýtur hann óskráðu
verndarinnar í eitt ár til viðbótar.
Mikilvægt er fyrir hönnuði og
framleiðendur að geta þannig próf-
að hönnun á markaðinum án þess
að eyðileggja nýnæmi eða sérstæði
hönnunar og möguleika til að fá
skráningu á hönnun sem fengið
hefur góðar undirtektir hjá neyt-
endum.
Skráningarkerfið - rannsókn
Eins og áður hefur komið fram
geta hönnuðir valið hvort þeir
sækja um skráningu á hönnun
sinni eða látið óskráða vernd
nægja.
Flest ákvæði laganna snúa að
skráðu verndinni. Ferli umsóknar
um skráða hönnunarvernd er í
aðalatriðum þetta: Skriflegum
umsóknum er skilað inn til skrán-
ingaryfirvalda, sem er Einkaleyfa-
stofan. Fram fer könnun á því
hvort umsókn uppfyllir formskil-
yrði laganna. Fyrst og fremst er
kannað hvort hönnun sú sem sótt
er um fellur undir verndarsvið lag-
anna. Eiginleg samanburðarrann-
sókn, miðað við áður skráða hönn-
un, færi hins vegar ekki fram. Að
lokinni könnun skráningaryfir-
valda er hönnun skráð og skrán-
ingin staðfest með útgáfu sérstaks
vottorðs. Skráningin er síðan birt
almenningi í riti skráningaryfir-
valda.
Ógilding hönnunar
Eins og komið hefur fram er
ekki rannsakað hvort hönnun sé
sérstæð, áður en hún er skráð. Og
að sjálfsögðu er slíkt ekki gert
vegna óskráðrar verndar.
Telji sá er hagsmuna hefur að
gæta að hönnun bijóti á rétti sínum
getur sá hinn sami hins vegar far-
ið fram á ógildingu hönnunarinnar.
í lögunum eru tilgreindar þær
ástæður sem geta leitt til þess að
dómstólar ógildi hönnunarvernd,
hvort sem um er að ræða skráða
eða óskráða vernd. Ástæður þær
sem leitt geta til ógildingar eru t.d.
þær að hönnun sé ekki sérstæð,
hún bijóti gegn eldri hugverkarétt-
indum eða ekki sé um hönnun að
ræða samkvæmt skilningi laganna.
Skráningaryfírvöld geta á sama
grundvelli ógilt skráða hönnun. Það
er skilyrði að krafa um ógildingu
berist skráningaryfirvöldum innan
tveggja ára frá skráningardegi:
Ákvörðun skráningaryfirvalda í
ógildingarmáli er hægt að skjóta
til sérstakrar áfrýjunarnefndar.
Þeir sem krefjast ógildingar á
skráðri hönnun geta því leitað eftir
úrlausn á máli sínu hjá fjórum aðil-
um, þ.e. hjá skráningaryfirvöldum,
áfrýjunarnefnd, héraðsdómi og
Hæstarétti. Taka ber fram að aðil-
um er í sjálfsvald sett hvort þeir
bera mál sitt upp við skráningaryf-
irvöld eða leita beint til dómstóla.
Hér hefur hefur verið stiklað á
stóru varðandi meginatriði laga um
hönnunarvernd. Þeir sem hafa
áhuga á að kynna sér frekar efni
laganna eðá reglugerðar við þau
geta leitað upplýsinga hjá Einka-
leyfastofunni eða iðnaðarráðuneyt-
inu.
Höfundur er lögfræðingur.
Rétturinn til að rangfæra
Ég legg til, segir Krist-
ján Jóhann Jónsson,
að Eiríkur Jónsson út-
vegi sér siðareglur
blaðamanna, lesi þær
og tileinki sér.

- kjarni málsins!
í LOK apríl bar svo
við að sjónvarpsmað-
urinn Eiríkur Jónsson
á Stöð tvö sá ástæðu
til þess að fjalla um
mál rithöfunda en það
er ekki á hveijum degi
sem fjölmiðlarnir sýna
frumkvæði í j)á,veru.
Hann kallaði í viðtal
til sín rithöfundinn
Hilmar Jónsson sem
er í kostulegri herferð
gegn kommúnistum.
Hilmar lastaði nafn-
greint fólk og fyrir-
tæki meðan hann stóð
við í þætti Eiríks og
einstök atriði í þeim
málflutningi hans mun ég ekki
ræða, hvorki nú né síðar. í augum
þeirra sem til þekkja er það ekki
þess virði og að mínu mati er Hilm-
ar sjálfum sér verstur.
Hins vegar er það óhjákvæmi-
legt þegar menn koma fram í
sterkum íjölmiðlum að orð þeirra
hafi einhver áhrif.
Auðvitað hefur það verið ætlun
þáttagerðarmannsins, Eiríks, að
vera sérstakur og sniðugur og
taka viðtal við mann með ögrandi
skoðanir. Því er heldur ekki að
neita að skoðanir Hilmars eru
mjög sjaldgæfar og sérkennilegar
og þannig séð „gott efni“. Það
þætti líka óneitanlega saga til
næsta bæjar ef Rithöfundasam-
band íslands hefði dagað uppi í
kalda stríðinu, eins og Hilmar hélt
fram, og væri ekki á leiðinni út
úr þeim tíma.
Mér finnst full ástæða tii þess
að mótmæla rangfærslum þeirra
Eiríks og Hilmars um viðfangsefni
íslenskra rithöfunda. Það er meið-
andi og móðgandi, bæði fyrir ein-
staklinga og samtök, að láta ljúga
upp á sig skoðunum og bendla sig
við þvætting. Ég legg til að Eirík-
Kristján Jóhann
Jónsson
ur Jónsson útvegi sér
eintak af siðareglum
blaðamanna og lesi
það sem þar stendur
um álygar og rang-
færslur.
Þetta er ekki spurn-
ing um réttinn til þess
að segja skoðun sína,
heldur um réttinn sem
þáttagerðarmenn
taka sér til þess að
rangfæra. Skoðanir
Hilmars eru það árás-
argjarnar og stangast
svo margvíslega á við
veruleikann að enginn
heiðarlegur fjölmiðla-
maður hefði haft hann
einan til frásagnar. Það er sjálf-
sagt að hann fái að segja það sem
honum býr í bijósti en þegar
vammir og skammir eru bornar á
nafngreint fólk verður einhver sem
til þekkir að vera til andmæla. Því
var ekki að heilsa í umræddum
þætti. Þar með gerði Eiríkur orð
Hilmars að sínum og Stöðvar tvö.
Þess vegna var margnefnt viðtal
bein árás á samtök rithöfunda og
einstaklinga innan þeirra sam-
taka.
í viðtalsþætti Eiríks voru helstu
viðfangsefni íslenskra rithöfunda
gerð að aukaatriði en greinilega
gefið í skyn að Rithöfundasam-
bandið fengist einungis við flokka-
drætti og hagsmunapólitísk innan-
félagsátök. Auðvitað eru átök í
Rithöfundasambandinu en þau
snúast um flest annað en það sem
sagt var frá í þætti Eiríks.
Ágreiningur innan Rithöfunda-
sambandsins skiptir þar að auki
litlu máli, miðað við það sem rit-
höfundar geta sameinast um. Það
er fyrst og fremst áhuginn á því
að viðhalda bókmenntum í land-
inu; það er sú hugsjón að skapa
á íslenskri tungu.
Við það eru íslenskir rithöfund-
ar fjársveltari en höfundar ná-
grannaþjóðanna. íslensk stjórn-
völd skilja nauðsyn þjóðlegrar
menningar aðeins í hátíðaræðum.
Þau hafa ekki einu sinni viljað
styðja útgáfu íslenskra bókmennta
þó að sjálfsmynd okkar sé geymd
í þeim, öllu öðru framar.
Síðustu stjórnir Rithöfunda-
sambandsins hafa gert margt vel
og áreiðanlega viljað gera betur.
Það er líka margt sem þarf að
gera betur. Sjóndeildarhringurinn
þarf að víkka. Bækur og bóklestur
eru á undanhaldi í samfélagi okk-
ar og samtök rithöfunda þurfa að
ganga á einbeittari hátt inn í þann
slag. Það þarf að starfa að upp-
byggingu bókasafna með bóka-
safnsfólki, það þarf að ganga í lið
með barnaskólakennurum við að
koma börnum upp á lag með að
lesa og elska bækur, það þarf að
heimsækja hinn almenna lesanda
hvar sem hann er staddur og biðja
hann að ljá sér eyra.
Að þessu hefði mátt víkja
nokkrum orðum í sjónvarpsþætti
Eiríks og Hilmars. Hann gekk hins
vegar allur í hina áttina: Miðaði
að því að þrengja sjóndeildarhring-
inn, smækka baráttumálin og
stofna til illinda. Fyrir hvern er
það „gott efni“?
Höfundur er rithöfunduf.