Morgunblaðið - 10.06.1994, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 10. JÚNÍ 1994 27
I a r o r k a
þroska. Jóhann vill rekja það til
nokkurrar fækkunar í stofninum á
þessu árabili og meiri fæðufram-
boðs. Upp úr 1970 fór hins vegar
að slá á vaxtarhraðann.
Ekki er einhlítt hvað hvalimir
éta. T.d. étur hrefna bæði átu og
fiska og hnúfubakur er mikið á
loðnuslóð en stofn hans er ekki stór.
Langreyðarstofninn er hins vegar
stór stofn og hefur langmest að
segja í þessu samhengi því langreyð-
ur er talin éta um þriðjung þess, sem
hvalirnir, smáir og stórir, láta ofan
í sig.
Umhverfi, væntingar og síldin
Við ísland em skil kaldra og
heitra hafstrauma. Átök þeirra
stuðla að dreifingu súrefnis í djúp-
sjávarlög og flutningi næringarefna
í yfirborðslög. Þegar við bætist víð-
áttumikið landgrunn og geislar sólar
eru þetta ákjósanlegar aðstæður
fyrir lífið í sjónum. Sá fískur, sem
nú er í sjónum, segir Svend-Aage
Malmberg haffræðingur á Hafrann-
sóknastofnun, býr við mjög góð
vaxtarskilyrði. Það er hins vegar
alltaf óráðin gáta hvemig hrygning
og klak tekst til og góðæri er ekki
endilega ávísun á að það gangi vel.
Á sfldaráranum á sjöunda ára-
tugnum hafði verið góðæri frá árinu
1920. Vorið 1965 breyttist sjórinn
- fyrir Norðausturlandi, Austur-
íslandsstraumurinn, í pólstraum en
honum fylgir hafís og kaldur sjór.
Þetta hafði áhrif á göngu síldarinn-
ar. Hún vék undan þessum kalda
straum og hætti að ganga á norð-
urmið. Árið 1968 hætti hún líka að
veiðast undan Austurlandi. Svend-
Aage kennir annars vegar kalda
straumnum um hvarf síldarinnar,
sérstaklega þeim áhrifum hans að
átan minnkaði veralega. Hins vegar
kennir hann of mikilli sókn á miðin
um.
Frá lokum sjöunda áratugarins
hafa verið miklar sveiflur í hita sjáv-
arins. Nú standa vonir til að góðæri
sjávarins undanfarin ár haldist og
miklar væntingar eru um að sfldin
fari að ganga aftur frá Noregi til
Islands. Framtíðin er því björt hvað
varðar flestar tegundir aðrar en
þorskinn og væntingar miklar en eins
og Svend-Aage Malmberg bendir á
þá geta sviptingar enn orðið í haf-
imu. Þær verðum við að búa við.
Úrslitakeppni HM í knattspyrnu hefst 17. júní. Reiknað er með
að þriðjungur j arðarbúa fylgist með úrslitaleiknum í sjónvarpi
ber styrktaraðili" keppninnar. Samtals eru þetta
nálægt 12 milljörðum króna, sem hver einasta renn-
ur til FIFA. í næsta fiokki era átta fyrirtæki, svo-
kallaðir „samstarfsaðilar" sem greiða sjö milljónir
dala hvert, um 500 milljónir króna. Frá þeim átta
fyrirtækjum koma því í kassann um fjórir milljarð-
ar króna, og þær fær bandaríska skipulagsnefndin
í sinn hlut. Aðrar tekjur, sem era gríðarlegar, skipt-
ast jafnt milli FIFA og skipulagsnefndarinnar; til
dæmis er reiknað með um milljarði bandaríkjadala
í kassann vegna miðasölu, andvirði rúmlega 70
milljarða króna — en nú hafa um 95 af hundraði
allra miða á leiki keppninnar selst. Þá era eftir
alls kyns minjagripir, sem gefa hundrað milljóna
króna í aðra hönd og styrkir frá fyrirtækjum á!
þeim svæðum sem leikimir fara fram, en leikið er
í níu borgum. Því má ekki gleyma að kostnaður
hefur auðvitað verið gífurlegur við undirbúning
keppninnar, en skipuleggjendur búast engu að síður
við miklum hagnaði. Að sögn Alans Rothenbergs,
formanns skipulagsnefndar keppninnar í Bandaríkj-
unum, verður hagnaðurinn látinn renna til banda-
ríska knattspyrnusambandsins, sem hann er reynd-
ar einnig formaður fyrir, til uppbyggingar íþróttar-
innar í landinu.
Bylting lyá írum
Við þetta má bæta að knattspymusambönd þjóff*
anna 24, sem taka þátt í úrslitakeppninni, eru a.m.k.
all flest með samninga við fjölda styrktaraðila, sem
gefa fúlgur fjár í aðra hönd. Þá fær hver þátttöku-
þjóð um 110 milljónir króna frá FIFA fyrir að vera
með. Peningarnir era hugsaðir sem styrkir vegna
undirbúnings og annars kostnaðar vegna þátttöku.
Leikmenn njóta góðs af öllu saman og era vel laun-
aðir meðan á keppninni; greiðslur til þeirra era
mismunandi eftir löndum, allir ættu a.m.k. að eiga
fyrir salti í grautinn eftir að heim kemur, en upp-
hæðirnar fara eftir árangri.
Gott dæmi um knattspyrnusamband, þar sem
starfsemin hefur gjörbreyst á fáeinum áram, er hið
írska. Á sjöunda áratugnum var landslið írlands
slakt og starfsemi á vegum sambandsins lítil sem
engin. Starfsmaður hljóp á ferðaskrifstofu í næstu
götu, þegar hann þurfti að senda telex til FIFA
eða Evrópusambandsins, UEFA, því slíkt tæki
ekki til hjá sambandinu. Nú er öldin önnur; liðið
hefur náð mjög góðum árangri síðustu ár, komst
í úrslitakeppni Evrópumótsins í Þýskalandi 1988,
heimsmeistaramótsins á Ítalíu 1990 og er eitt
breskra liða með á HM í Bandaríkjunum. Enda eru
umskiptin algjör; veltan skiptir hundruðum milljóna
króna á ári og félögin á Irlandi hafa notið góðs
af því. Fyrir fáeinum árum voru ekki flóðljós við
einn einasta völl í landinu en nú hefur slíkum bún-
aði verið komið upp við völl hvers einasta 1. deild-
ar liðs. Ástæðan: knattspyrnusambandið lagði pen-
inga tilþess verkefnis eftir gífurlegan hagnað vegna
HM á Italíu.
Vinsældir
Heimsmeistarakeppnin í knattspymu er lang vin-
sælasta sjónvarpsefni sem boðið er upp á í heimin-
um. 652 milljónir manna horfðu á úrslitaleik HM
í Mexíkó 1986 í sjónvarpi og samanlagt 13,5 millj-
arður á leiki keppninnar. I síðustu keppni, 1990,
voru samsvarandi tölur nærri einn og hálfur millj-
arður og 26,7 milljarðar. Til samanburðar má geta
þess að áætlað er að nærri helmingi færri, 15 millj-
arðar, hafí horft á sjónvarpsútsendingar frá
Ólympíuleikunum í Barcelona 1992. Nú er gert ráð
fyrir að um 2 milljarðar manna horfi á úrslitaleik-
inn 17. júlí næstkomandi — um þriðjungur íbúa
jarðarinnar — og alls um 40 milljarðar samanlagt
á leiki keppninnar; sjö sinnum fjöldi jarðarbúa.
Þjóðfélagið nýtur góðs af
heimsmeistarakeppninni
Að endingu má svo geta þess að skv. könnun
tveggja prófessora við Suður-Kaliforhíu háskóla er
búist við að ferðamenn sem koma til Bandaríkjanna
vegna heimsmeistarakeppninnar eyði fjóram millj-
örðum dala, sem jafngildir um 285 milljörðum
króna. Áðurnefndur Rothenberg lagði áherslu á að
þessi tala væri ekki til komin með því að reikna
með margfeldiáhrifum, „eins og hagfræðingar leyfa
sér oft að gera, heldur er hér um að ræða bein-
harða peninga" sem koma inn í þjóðfélagið vegna
keppninnar.
Úrslitakeppni heimsmeistara-
mótsins í knattspymu er stærsta
íþróttahátíð sem haldin er og vin-
sælasta sjónvarpsefni sem boðið
er upp á. Skapti Hallgrímsson
bregður hér upp mynd af því, og
hve gífurlegir fjármunir eru í spil-
inu í tengslum við HM.
Samtímis því að íslendingar halda þjóðhátíð
sína, eftir nákvæmlega viku, hefst önnur
hátíð vestur í Bandaríkjunum, og stendur
í heilan mánuð: Úrslitakeppni heimsmeist-
aramótsins í knattspyrnu.
Hvort sem menn hafa gaman
af íþróttinni eða ekki komast
þeir varla hjá því að verða
illþyrmilega varir við þessa
þjóðhátíð knattspyrnumanna
næsta mánuðinn, því sjón-
varpsstöðvar vítt og breitt
um heiminn bjóða upp á leiki
frá keppninni í beinni út-
sendingu dag eftir dag og
aðrir fjölmiðlar láta sitt
væntanlega ekki eftir liggja. Leikirnir verða 52,
þannig að þeir hörðustu, sem horfa á þá alla, eiga
framundan setu í 4.680 mínútur við sjónvarpsskjá-
inn; þijá sólarhringa og íjórðungi betur.
Síðasta keppni, á Ítalíu 1990, olli talsverðum
vonbrigðum, svo ekki sé meira sagt, þannig að hinn
almenni knattspymuunnandi hefur varla setið sem
fastast við skjáinn og fylgst með hveijum einasta
leik. Algengt var að lið lékju af mikilli varkárni og
áhersla væri lögð á vamarleikinn.
Fengju áhorfendur að ráða liti dæmið auðvitað
þveröfugt út; hraður og skemmtilegur sóknarleikur
sæti í fyrirrúmi og boðið upp á mörg mörk. Þetta
vita forystumenn alþjóða knattspyrnusambandsins
mæta vel, og hafa lýst því yfír að þó knattspyrnan
sé vinsælasta íþróttagrein í heiminum sé ekki sjálf-
gefíð að hún verði það um aldur og ævi. Stöðugt
er því unnið að því að viðhalda vinsældunum, og
fyrir þessa úrslitakeppni var t.d. ákveðið að breyta
reglunum í þá veru að veita þrjú stig fyrir sigur í
riðlakeppninni, eins og tíðkast t.d. í deildarkeppn-
inni hér á landi, í stað tveggja áður. Með þessu er
vonast til að lið leggi meiri áherslu á sóknarleikinn
en áður.
Skemmtun
Knattspyrnan í dag — eins og algengt er með
íþróttir — gengur í raun út á tvennt: að skemmta
fólki og að græða peninga. Bandaríkjamenn og
alþjóða knattspyrnusambandið (FIFA) hagnast
gríðarlega á keppninni að þessu sinni, svo og þátt-
tökuþjóðimar 24. Skulu hér nefnd nokkur dæmi
þar um.
Sjónvarpsstöðvar slást iðulega um sýningarrétt
frá stórmótum í íþróttum, svo sem Ólympíuleikum
og úrslitakeppni HM í knattspymu. í Bandaríkjun-
um er helst keppst við að næla í sýningarréttinn
af „stóra greinunum" þar í landi; amerískum fót-
bolta, hafnabolta, íshokkí og körfubolta. Knatt-
spyman telst ekki til þeirra stóru, fjarri því, en
ÁBC keypti einkaréttinn til sýninga frá HM þar í
landi, og greiddi 11 milljónir bandaríkjadala fyrir.
Það jafngildir um 780 milljónum króna. ABC sýnir
reyndar ekki nema 11 leiki í beinni útsendingu, en
sjónvarpsrásin ESPN, sem er í eigu ABC, býður
upp á 41 leik, þar af 33 í beinni útsendingu. Sjón-
varpsstöðvar í öðrum heimsálfum greiða svo einnig
sérstaklega fyrir sýningarrétt frá keppninni á við-
komandi svæðum.
Miííjarðar
Styrktar- og samstarfsaðilar FIFA og skipulags-
nefndar keppninnar í Bandaríkjunum era margir.
„Stórum" styrktaraðilum er skipt niður í þijá flokka.
FIFA samdi við 11 fyrirtæki, sem greiða andvirði
rúmlega milljarðs króna hveit, fyrir að vera „opin-
vvorldCup
USA94

MILLJARÐAR
INU