Morgunblaðið - 28.06.1994, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚNÍ1994
MORGUNBLAÐIÐ ~T

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð: 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstj'órn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasöiu 125 kr. eintakið.
HVAÐA ÞOGN?
Valgerður Bjarnadóttir, viðskiptafræðingur og starfs-
maður EFTA í Brussel, heldur því fram í grein hér í
blaðinu sl. laugardag, að á íslandi hafi ríkt þögn um sam-
band íslands við Evrópusænbandið. Hún segir m.a.: „Þögn-
in um hvernig sambandi íslands við Evrópusambandið verði
bezt hagað í framtíðinni er smám saman að rofna. Alþýðu-
flokkurinn hefur rofið samsæri stjórnmálaflokkanna og fjöl-
miðla um að þegja málið í hel ... Það er deginum ljósara,
að þögnin hefur verið sterkasta og áhrifamesta vopn and-
stæðinga þess, að íslendingar hyggi að aðild að Evrópusam-
bandinu. Það er undarlegt til þess að hugsa, að postular
þagnarinnar vilja annars margir hveijir kenna sig við þær
stjórnmálastefnur, sem meta frelsi til orð og æðis mest allra
gæða.“
Um hvaða þögn er Valgerður Bjarnadóttir að tala? Segja
má, að tengsl íslands við hina nýju Evrópu hafi stanzlaust
verið hér til umræðu sl. 3-4 ár. Á árunum 1989 og 1990
var töluvert rætt um, hvernig standa bæri að samningavið-
ræðum við Evrópusambandið og sýndist sitt hveijum. Frá
árinu 1991 snerust þessar umræður um Evrópska efnahags-
svæðið og fyrirkomulag þess. Eftir að þrjár Norðurlanda-
þjóðir sömdu um aðild að ESB hafa þessar umræður færzt
í nýjan farveg, þ.e. hvort aðild að Evrópusambandinu geti
komið til greina. Þegar horft er til baka til síðustu 3-4 ára
má segja, að þrjú mál hafi helzt verið á dagskrá hér á landi;
kreppan, kvótakerfið og tengsl okkar við Evrópusambandið.
Hér hefur engin þögn ríkt um þetta mál og þaðan af síður
nokkurt samsæri þagnarinnar. Þvert á móti hafa líflegar
umræður staðið yfir um þessi mikilvægu mál í nokkur ár.
Hvað veldur því að Valgerður Bjarnadóttir sakar stjórnmála-
menn og fjölmiðla um að reyna að þegja um málið, þegar
augljóslega er ekki fótur fyrir slíkum ásökunum?
Það er misskilningur hjá Valgerði Bjarnadóttur, að ein-
hveijir hafi haldið því fram, að „þetta mál sé ekki til um-
ræðu því stefna Evrópusambandsins í sjávarútvegsmálum
hæfi ekki íslendingum“. Hið rétta er, að því hefur verið
haldið fram, m.a. af Morgunblaðinu, að aðild að ESB komi
ekki til greina, að óbreyttri sjávarútvegsstefnu þess. Eitt
er að vera þeirrar skoðunar, annað að reyna að skapa þögn
um málið, sem enginn hefur gert. En væntanlega hafa
menn rétt til þess að hafa ofangreinda skoðun alveg með
sama hætti og Valgerður Bjarnadóttir er frjáls að því að
hafa sínar skoðanir á aðild Islands að ESB.
Valgerður Bjarnadóttir segir í grein sinni, að tveir íslenzk-
ir fræðimenn hafi komizt að þeirri niðurstöðu, að íslending-
ar gætu „að öllum Iíkindum" unað við sjávarútvegsstefn-
una, eins og hún er. Hún telur einnig, að við mundum „að
öllum líkindum" fá sjálfir þær heimildir, sem Brussel mundi
úthluta til veiða í íslenzkri fiskveiðilögsögu, ef við gerð-
umst aðilar og að við gætum „hugsanlega“ beitt fyrir okk-
ur lögmálinu um hagkvæmustu dreifingu valdsins. Það er
„hugsanlegt“, að þetta sé allt rétt hjá greinarhöfundi, en
kjarni málsins er hins vegar sá, að það er hvorki nóg fyrir
okkur íslendinga, að eitthvað sé „hugsanlegt" eða að ein-
hver markmið náist „að líkindum", þegar sjávarútvegurinn
er annars vegar. Við lifum á fiski fyrst og fremst og þess
vegna getum við engu hætt í þessum efnum. Við getum
t.d. ekki skrifað undir samninga af því tagi, sem Norðmenn
hafa gert við Evrópusambandið.
Greinarhöfundur telur, að framtíðarsýn einhverra íslend-
inga sé sú, að ísland „verði verstöð norður í hafi“, en að
þeir Islendingar séu til, sem hafi aðra framtíðarsýn, sem
sé þá að hægt sé að renna fleiri stoðum undir íslenzkt at-
vinnulíf. En til þess að svo megi verða þurfi íslendingar
að hætta að „einblína" á fisk. Því miður er staðreyndin sú,
að í bráðum þrjátíu ár hefur verið unnið skipulega að því
að renna fleiri stoðum undir íslenzkt atvinnulíf. Við sömdum
við Svisslendinga um að byggja hér álver og höfum síðan
reynt að fá aðra til þess en ekki tekizt enn, þrjátíu árum
seinna. Við gengum í EFTA og töldum okkur trú um, að
sú aðild væri forsenda þess, að byggja hér upp öflugan
útflutningsiðnað. Þau áform hafa hrunið hvert á fætur öðru.
Við hófum loðdýrarækt til þess að skjóta fleiri stoðum und-
ir atvinnulífið, með alkunnum afleiðingum. Við hófum fisk-
eldi í sama skyni og töpuðum milljörðum.
Það þarf engan að undra þótt þessi þjóð „einblíni“ á fisk.
Hitt er svo annað mál, að á síðustu árum hefur orðið til hér
ný atvinnugrein, sem lofar góðu, sem er ferðamannaiðnað-
ur. Sennilega er það raunhæfasta leiðin, sem við höfum
komið auga á, til þess að auka fjölbreytni atvinnulífs okkar.
Leiðtogum Evrópusam-
bandsríkjanna tókst ekki
að ná samkomulagi um
eftirmann Jacques Del-
ors á fundi sínum á Korfú
vegna andstöðu Breta.
Steingrímur Sig-
urgeirsson íjallar um
hvers vegna þetta varð
niðurstaða fundarins,
hvert framhaldið verði
líklega og hvaða afleið-
ingar sú ákvörðun Johns
Majors, forsætisráðherra
Bretlands, að beita neit-
unarvaldi geti haft á
ESB-samstarfið og póli-
tíska stöðu Majors.
Evrópusambandið er í kreppu eftir að ekki tókst að ]
Jacques Delors á leiðtogafundinum á Kc
Major móti öl
AF
ERLENDUM
VETTVANGI
Korfú-fundurinn átti. að vera
sýning fyrir umheiminn en
endaði í upplausn. Allt, jafn-
vel samstarfssamningurinn
við Jeltsín Rússlandsforseta og aðild-
arsamningar fjögurra EFTA-ríkja,
féll í skuggann af þeirri ákvörðun
Johns Majors, forsætisráðherra Bret-
lands, að hafna Jean-Luc Dehaene
sem eftirmanni Jacques Delors, í
embætti forseta framkvæmdastjórn-
ar ESB. Breska stjómin sagði Deha-
ene ekki vera hæfasta manninn í
starfið en aðrar þjóðir sökuðu Major
um að hafa látið innanflokkshags-
muni breska íhaldsflokksins ráða
ákvörðun sinni en ekki hagsmuni
ESB. Ijóðveijar, sem taka við foryst-
unni í ráðherraráðinu nú um mánaða-
mótin, boðuðu þegar í stað til auka-
fundar leiðtoganna þann 15. júlí til
að gera út um málið. Enn á eftir að
koma í ljós hvaða menn
verða þá nefndir til sög-
unnar. Fyrstu viðbrögð
margra leiðtoga, áður en
mesta reiðin var runnin
af þeim, voru að lýsa því
yfir að Dehaene yrði
áfram í framboði og Bretaryrðu ein-
faldlega að kyngja honum. I gær var
hins vegar kominn meiri sáttatónn í
menn og ljóst að leitin að nýjum
frambjóðendum væri hafin.
Bretar hafa gert mikið úr því að
Dehaene var til skamms tíma alls
ekkert inni í myndinni. Talið var að
valið stæði á milli þeirra Ruud Lub-
bers, forsætisráðherra Hollands, og
Leons Brittans, sem situr í fram-
kvæmdastjórninni fyrir hönd Bret-
lands. Brittan var samt aldrei talinn
eiga raunhæfan möguleika. Delors
var sósíalisti frá stóru ESB-ríki
(Frakklandi) og samkvæmt ESB-
hefðum ætti hægrimaður frá litlu
ríki næst að gegna embættinu. Þar
að auki var of skammur tími liðinn
frá því að Breti var forseti fram-
kvæmdastjórnarinnar og einangrun
Breta innan ESB undanfarin áratug
jók ekki möguleika Brittans. Lubbers
var því talinn nokkuð öruggur með
embættið og þar að auki almennt
mjög hæfur til að gegna því.
Andstaða við Lubbers
Smám saman varð aftur á móti
ljóst að Frakkar og Þjóðveijar voru
ekki sáttir við Lubbers og fór þá
nafn Dehaenes að heyrast nefnt. Á
fundi í borginni Mulhouse fyrr í
mánuðinum ákváðu þeir Kohl og
Francois Mitterrand Frakklandsfor-
seti svo loks að styðja framboð Belg-
ans. Þetta olli miklum pirringi hjá
mörgum öðrum ESB-ríkjum sem
töldu það yfirgang af hálfu Frakka
og Þjóðvetja að ákveða þetta mál
upp á eigin spýtur án samráðs við
aðra. Munu Spánveijar, Portúgalar
og ítalir hafa verið mjög reiðir vegna
þessa að ekki var minnst á Hollend-
inga sem talið höfðu að framboð
Lubbers nyti stuðnings Frakka og
Þjóðveija.
Það var líka strax ljóst að Bretar
myndu eiga mjög erfitt með að sætta
sig við Dehaene og John Major seg-
ist ítrekað hafa greint belgíska for-
sætisráðherranum frá því á undan-
förnum vikum að hann gæti ekki
stutt hann til starfans.
Major var í erfiðri stöðu. íhalds-
flokkurinn hlaut hrikalega
útreið í Evrópukosningun-
um í byijun júní og lengi
hafa verið uppi vangavelt-
ur um hvort Major yrði
hrakinn úr leiðtogaemb-
ætti flokksins. Hörðustu
andstæðingar Majors innan íhalds-
flokksins koma úr röðum Evrópuand-
stæðinga og hefur hann gert ítrekað-
ar tilraunir til þess að undanförnu
að koma til móts við sjónarmið þeirra.
Er þess skemmst að minnast þeg-
ar Bretar (ásamt Spánveijum) neit-
uðu á leiðtogafundinum í Aþenu í
mars að fallast á breyttar reglur um
atkvæðagreiðslur innan ESB, sem
áttu að gilda til bráðabirgða fram til
ársins 1996. Bretar urðu að lokum
að gefa eftir og þótti uppákoman hin
mesta auðmýking fyrir Major.
Það lá fyrir áður en Korfúfundur-
inn hófst að erfitt yrði að ná sam-
komulagi um nýjan forseta fram-
kvæmdastjórnarinnar. Engar skýrar
reglur eru til um hvernig kjör hans
Kohl Dehaene
Tekist á um eft
Helmut Kohl lagði persónulega
mikla áherslu á kjör Jean-Luc
Dehaenes. Dehaene hefur sjálfur
gefið í skyn á fréttamannafundi
að hann teldi sig síður en svo út
úr myndinni í baráttunni um sæti
Jacques Delors, forseta fram-
kvæmdastjórnar ESB.
eigi að fara fram umfram það að
„almenn samstaða" eigi að ríkja um
þann sem fyrir valinu verður. Málið
var rætt í kvöldverðarboði á föstudag
og var þar ákveðið að leiðtogamir
myndu rita nöfn þess sem þeir vildu
helst sjá kjörinn á miða og að auki
eitt nafn til vara. í ljós kom að átta
leiðtogar veittu Dehaene atkvæði sitt
en þrír (Holland, Ítalía og Spánn)
Lubbers. Þá kusu Bretar Leon Britt-
an. Sex veittu hins vegar Lubbers
atkvæði sem næst besta kost.
Óformlegar umræður héldu áfram
fram eftir nóttu og lýstu fulltrúar
Spánar og Ítalíu því þá yfir við Grikki
(sem stýrðu fundinum) að þeir væru
reiðubúnir að fallast á Dehaene.
Bretar einir eftir
Um morguninn funduðu forsætis-
ráðherrar Bretlands, Hollands, Ítalíu
og Spánar og kom þá í ljós að Lub-
bers var ekki reiðubúinn að halda
slagnum áfram og að hann hugðist
enn fremur ekki heldur beita neitun-
arvaldi gegn Dehaene. Bretar stóðu
því einir eftir í andstöðu sinni við
Belgann.
Þegar leiðtogafundurinn hófst á
ný greindi Major hinum evrópsku
starfsbræðrum sínum frá því að hann
teldi ekki æskilegt að rætt yrði frek-
ar á fundinum um forseta fram-
kvæmdastjórnarinnar þar sem ljóst
Bretar beittu
neitunarvaldi
árið 1984