Morgunblaðið - 28.06.1994, Blaðsíða 8

Morgunblaðið - 28.06.1994, Blaðsíða 8
8 ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚNÍ 1994 MORGUNBLAÐIÐ FRÉTTIR Með líftækni má auka vaxtarhraða fisks Á Háskóladögum í Perl- unni gat dr. Sigmund- ur Guðbjarnason um nokkur rannsóknar- verkefni sem hann segir að eigi að geta fært ís- lendingum efnahagsleg- an ávinning á næstu árum. DR. SIGMUNDUR Guðbjarnason, fyrrverandi háskólarektor, segist telja að innan fárra ára verði hægt að auka mikið vaxtarhraða fisks með aðferðum líftækninnar. Hann sagði að erlendis hafi ágæti þessara aðferða verið staðfest með rannsóknum á músum og nú séu að hefjast rannsóknir hér á landi sem miði að því að auka vaxtar- hraða fisks. Tæknin er til Sigmundur flutti um helgina erindi á Háskóladögum í Perlunni um vísindi og framtíð Íslands. Hann ijallaði þar um nokkur rann- sóknarsvið sem hann telur að muni færa okkur efnahagslegan ávinning á næstu árum. Sigmund- ur sagði í samtali við Morgunblað- ið að margir íslenskir vísindamenn séu að vinna að athyglisverðum verkefnum sem sum hver eigi eft- ir að hafa áhrif á lífskjör okkar á næstu áratugum. Hann sagði að það nægi fyrir menn að skoða rannsóknarskrá Háskóla íslands og yfirlit yfir þau rannsóknarverk- efni sem hlotið hafa styrk úr ís- lenskum rannsóknarsjóðum til að sannfærast um þetta. „Menn hafa komið fyrir forskrift af vaxtarhormóni fyrir rottur í músum og þær uxu og urðu miklu stærri en venjulegar mýs. Tæknin er því til staðar og nú á að fara að beita henni á físk. Sennilega eru þær rannsóknir hafnar erlendis. Nýlega var veitt fé til rannsókna á þessu úr rannsóknar- sjóði Rannsóknarráðs ríkisins og ég geri ráð fyrir að þær rannsókn- ir heijist á þessu ári,“ sagði Sigmundur. Áhrif hljóðbylgna á fisk í erindinu á Há- skóladögum fjallaði Sigmundur m.a. um möguleika sem notk- un hljóðbylgna gefur við að hafa áhrif á atferli dýra. Hér á landi er áhugi á að rannsaka hvort hægt sé að nota hljóðbylgjur til að hafa áhrif á atferli fiska. Nokkrir aðilar á Austfjörðum eru að fara af stað með tilraunir á þessu sviði eins og fram hefur komið í fjölmiðlum. „Ýmis dýr, t.d. hundar og leður- blökur, skynja hljóbylgjur sem hafa hærri tíðni en við getum greint. Hljóðbylgjur sem hafa lægri tíðni en við heyrum, svo- nefnd infra-hljóð, geta fiskar skynjað, einnig fuglar og ýmis dýr. Slikar lágtíðni hljóðbylgjur geta borist hundruð kílómetra og virðist þorskur skynja þessi hljóð. Fisktorfur gefa einnig frá sér slík lágtíðnihljóð og væri fróðlegt að vita hvemig hljóðin eru sem fylgja loðnu- eða síldar- göngum. Infra-hljómur hafsins gæti þannig gefið mikilvægar upp- lýsingar um fiskigöngur. Einnig væri gagnlegt að vita hvort þorsk- urinn eltir ioðnuna eftir infra- hljómi eða eftir ýmsum þeim efn- um sem loðnan gefur frá sér. Með rannsóknum á áhrifum hljóðbylgna á físka er leitað leiða til að lokka vissar físktegundir á hentuga veiðistaði eða fæla burt, t.d. frá inntaki orkumannvirkja. Infra-hljóð dofnar mjög hægt í vatni og getur borist mörg hundruð kíló- metra. Nánari þekk- ing á áhrifum mis- munandi lágtíðni- hljóðbylgna á þorsk- inn og aðra nytjafiska gæti skapað leiðir til að lokka fiskinn inn í hentuga firði til veiða eða eldis. Fjarðar- mynninu mætti síðan loka með fælandi stefnubundnum hljóð- bylgjum sem færu þvert fyrir fjarðar- mynnið,“ sagði Sig- mundur. Örverur sem éta mengun Það eru fleiri svið sem Sigmund- ur sagðist telja að íslendingar hafi möguleika'á að nýta sér til efnahagslegs ávinnings. í framtíð- inni eigi að vera hægt að vinna hollustuefni og lyf úr lífverum sjávar, bæði dýrum og jurtum. Hann sagði að með rannsóknum á lífríki landsins megi kanna hvort mismunandi fjallagróður og gras- lendi hafi áhrif á hollustugildi landbúnaðarafurða. Þá þekkingu mætti nýta tii að skapa íslenskum afurðum sérstöðu á erlendum mörkuðum sem ómenguðum holl- ustuvörum. Hann sagði einnig vert að auka rannsóknir á íslenskum Iækningajurtum með útflutning á heilsubót- arefnum í huga. Sigmundur sagði að menn muni örugglega halda áfram að leita leiða til að nýta enn frek- ar hitakærar örverur úr hverum landsins og kuldakærar örverur úr hafínu. Sigmundur sagði að sá möguleiki sé nálagt okkur í tíma að nota örverur sem -hreinsitæki til að éta og brjóta niður mengun- arefni, svo sem PCB, og einnig til að safna upp þungmálmamengun. Hann sagði að fyrsta lífveran sem einkaleyfí var veitt fyrir sé örvera eða baktería sem geti étið hráolíu. Dr. Sigmundur Guðbjarnason Hitakærar ör- verur sem hreinsitæki Gefur ráð um skynsamlega lyfjanotkun Eftirlit með lyfjaávísunum lækna mikilvægt Dr. Hugh McGavock Norður-írski læknir- inn Hugh McGavock hefur með ótvíræðum hætti fundið leið til að spara í heilbrigðiskerfi heima- lands síns. Hann hefur á síðastliðnum áratug fylgst með lyfjaávísunum heimil- islækna með það að mark- miði að finna leiðir fyrir lækna að nota ódýrari lyf og að kanna hvort læknar nota rétt lyf. Á N-írlandi hefur sparnaður vegna þessa starfs numið hátt á annan milljarð króna á síð- ustu þremur árum og gerir McGavock ráð fyrir að álíka mikið muni sparast á næsta ári. Andvirði sparn- aðarins er m.a. nýtt til þess að koma í veg fyrir að sjúkrahúsum sé lokað. Dr. Hugh MaGavock kom til ís- lands í síðustu viku í boði heilbrigð- isráðuneytisins í því skyni að kynna hugmyndir til sparnaðar í heilbrigðiskerfinu. — Hvers vegna telur þú nauð- synlegt að fylgjast með ávfsunar- venjum lækna og endurskoða þær? „Megin ástæðan er sú að nú- tímalyf eru mjög dýr. Ég tel því að læknar þurfi að fá gagnrýni á ávísunarvenjur sínar og fá góð ráð um hvað betur megi fara í þeim efnum. Takmark okkar er að benda læknum á möguleika til þess að vísa á ódýrari lyf, sé þess kostur. Einnig er reynt að gefa læknum næmari innsýn í lyfjafræðin. í mörgum tilvikum komumst við að því að læknar hafa ekki vísað á rétt lyf eða réttasta lyfið og gerum við þá tillögur til breytinga. Síðara markmiði okkar er erfíðara að ná, enda höfum við orðið vitni að stór- tækum framförum í lyfjafræðinni á síðustu árum.“ — Hvemig er þetta eftirlit með heimilisiæknum framkvæmt? „Við höfum útbúið sérstakan lyfjalista, eins konar áttavita lækna (corapass), sem er úr- vinnsluforrit. Það skoðar alla út- gefna lyfseðla á ákveðnu tímabili og vinnur upplýsingar upp úr þeim. Við förum síðan yfir upplýsingarn- ar og gerum tillögur um hvað betur mætti fara, t.a.m. hvaða sam- heitalyf hgfði mátt nota, sem eru jafn- framt ódýrari. Á sex mánaða fresti heim- sækjum við læknana og gerum grein fyrir athugasemdum okkár. Við verðum að hafa það í huga að hlutskipti þeirra sem gera at- hugasemdir við lyijaávísanir reyndra lækna og heimsækja þá síðan er sérlega erfitt. Þeir eru að dæma hæfa kollega sína og þurfa að vera mjög vandvirkir og kurteis- ir. Ef þetta er aftur á móti vel gert, höfum við séð af reynslu okkar að læknarnir sjálfir gera sér grein fyrir að þeir geti gert betur og þurfí að breyta ávísunarvenjum sínum. Þeir sem heimsækja lækn- ana og ráðleggja þeim eru allir fyrrverandi heimilislæknar. Þeir hafa ennfremur hlotið sérstaka þjálfun sem m.a. lýtur að því að viða að sér þekkingu um ný lyf og lyfjameðferðir. Ég hef oft líkt starfí mínu og aðstoðarmanna minna við starf siglingafræðings. Hans hlutverk er að stýra skipi sínu heilu í höfn og á sama hátt reynum við að leið- beina læknum þannig að þeir kom- ist á rétta braut, að þeir vísi á rétt lyf og jafnframt ódýr. Eins og siglingafræðingar vita þá þýðir ► DR. HUGH McGavock er fæddur á Norður-írlandi árið 1939. Hann lagði stund á lækn- isfræði og að loknu doktorsnámi gerðist hann heimilislæknir í heimalandi sínu. Fyrir fjórtán árum varð hann að hætta störf- um af heilsufarsástæðum, en því fór fjarri að hann hafi hætt af- skiptum af fræðigrein sinni. Hann helgar nú líf sitt rann- sóknum á ávísunarvenjum heim- ilislækna og hefur ásamt aðstoð- arfólki sínu með skipulögðum hætti veitt heilbrigðisyfirvöld- um og læknum ráðgjöf um skyn- samlega lyfjanotkun. Hann hef- ur skrifað fjölda greina um rannsóknir sínar og hefur haft áhrif á sljórn lyfjamála á Bret- landseyjum og víðar. ekki að fara stystu leið að mark- miði sínu. Þess vegna hef ég alltaf lagj; áherslu á að fóma ekki gæðum einungis til að ná fram sparnaði." — Er þetta eftirlit auðveit í framkvæmd? „Já. Lyfjalistinn er algjörlega tölvuvæddur eins og fram hefur komið og aðeins einn starfsmann þarf til að vinna við forritið. Á móti kemur að lið sérfræðinga þarf til að fara yfír upplýsingam- ar, en athugasemdir og tillögur eru samdar fyrir sérhvern Iista.“ — Kannt þú að nefna dæmi um lyf sem læknar hafa á einhvern hátt misnotað eða of- notað á N-írlandi? „Ég hef sérstaklega orðið var við að tvenns konar lyf hafí verið misnotuð. Annars vegar tel ég það mikla sóun og í sumum tilvikum hættulegt að nota magasárslyf á þann hátt sem margir gera í heimalandi mínu. Lyfið hefur t.a.m. reynst hylja krabbamein. í annan stað hafa sýklalyf verið of- notuð að mínu mati, en þau geta í vissum tilvikum aukið hættu á að sjúkdómur taki sig upp.“ — Geta íslendingar tekið upp sams konar eftirlits- og ráðgjaf- arkerfi? „Þið getið vissulega gert það. íslensk heilbrigðisyfirvöld verða þó að taka ákvörðun um það hvort slíkt komi til greinat. Ég get sagt það eitt að kerfið er auðvelt í upp- setningu og það gæti hentað vel í ykkar landi. Eg tel það mjög mikil- vægt að íslenskir læknar séu til- búnir að taka gagnrýni og góðum ráðum varðandi lyfjaávísanir sínar. Læknar verða sjálfír að hafa frum- kvæði að því að koma á úrbótum í lyfjaávísanakerfínu, þær þurfa ekki að eiga uppruna sinn hjá ríkis- valdinu. Sparnaður N-lra á annan milljarð króna

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.