Morgunblaðið - 28.06.1994, Blaðsíða 23
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚNÍ 1994 23
Sérfræðingur Clinton-stj órnarinnar kynnti sér
íslenska námslánakerfið
Kostimir eru
fleiri en gallamir
íjósa eftirmann
irfú
llum
Lubbers
irmann Delors
Ruud Lubbers fékk góðan stuðn-
ing á fundinum. Talið er ólíklegt
að Þjóðverjar muni styðja Lubbers
enda yrði slíkt túlkað sem sigur
fyrir John Major. Margir fjölmiðl-
ar í Evrópu hafa tekið undir sjón-
armið Johns Majors, að minnsta
kosti að hluta.
væri að Bretar myndu aldrei fallast
á Dehaene.
Viðbrögð annarra Evrópuríkja
voru hörð. Bretar voru sakaðir um
að hafa látið innanflokksmál í Bret-
landi spilla fyrir Evrópu og sumir
lýstu því yfir að framboð Dehaene
yrði keyrt í gegn hvað sem tautaði
og raulaði. Hann sjálfur gaf einnig
í skyn á fréttamannafundi
að hann teldi sig síður en
svo vera út úr myndinni.
Það voru ekki síst Þjóð-
verjar sem reiddust Major
en Kohl hafði persónulega
lagt mikla áherslu á kjör
Dehaenes. Utanríkisráðherra Italíu
sagði hins vegar gott að einhver
hefði minnt leiðtogana á mikilvægi
þess að hafa hugsjónir.
Margir fjölmiðlar í Evrópu tóku
líka undir sjónarmið Majors, að
minnsta kosti að hluta. Irísh Times
sagði að ekki ætti að gera of mikið
úr því að Bretar væru einangraðir
þar sem mörgum spurningum hefði
verið ósvarað varðandi Dehaene. Þá
sögðu nokkur þýsk blöð að Kohl
ætti hluta af sökinni, þar sem hann
liefði reynt að þvinga Dehaene upp
á önnur aðildarríki. Belgar voru samt
eins og gefur að skilja Bretum reiðir
og dálkahöfundur Le Soir spurði
hvort ekki væri réttast að múra upp
í Ermarsundsgöngin.
Þetta er ekki í fyrsta sinn sem
Bretar standa einir innan ESB en
þetta er í fyrsta skipti í áratug sem
þeir beita neitunarvaldi. En þrátt
fyrir öll stóru orðin í garð þeirra,
strax að fundinum loknum, er ólík-
legt að þetta muni hafa áhrif á stöðu
Breta til lengri tíma litið. Það er alls
ekkert einsdæmi að einstaka ríki láti
innanlandsmál ráða ferðinni í afstöðu
sinni til mála og er þess skemmst
að minnast er Frakkar höfðu nær
komið í veg fyrir GATT-samninga á
síðasta ári vegna hagsmuna franskra
bænda og franska kvikmyndaiðnað-
arins.
Leitin hafin
Þjóðveijar taka 1. júlí við foryst-
unni í ráðherraráðinu af Grikkjum
og boðuðu þeir strax til nýs leiðtoga-
fundar eftir rúmar tvær vikur. Um
helgina sögðu Kohl og Klaus Kinkel,
utanríkisráðherra Þýskalands, að
Þjóðveijar sæu enga ástæðu til að
leita að öðrum manni en Dehaene.
Það liggur samt fyrir að það verður
að gera, þó svo að nafni Dehaenes
verði formlega haldið á lofti enn um
sinn, þar sem engar líkur eru á að
Bretar breyti afstöðu sinni. Slíkt
væri einfaldlega pólitískt sjálfsmorð
fyrir Major. Norman Fowler, formað-
ur breska íhaldsflokksins, sagði í
sjónvarpsviðtali í gær að þau skilaboð
sem Bretar fengju nú frá þýskum
stjórnvöldum í Bonn væru annars
vegar að áfram yrði reynt að afla
Dehaene stuðnings en hins vegar að
Þjóðveijar væru famir að velta öðr-
um kostum fyrir sér.
En hvaða aðrir kostir eru í boði?
Lubbers fékk góðan stuðning á fund-
inum en talið er ólíktegt að Þjóðveij-
ar muni styðja hann, þar sem slíkt
yrði túlkað sem breskur sigur. írinn
Peter Sutherland, framkvæmdastjóri
GATT, hefur einnig oft verið nefndur
sem tilvalin málamiðlunarframbjóð-
andi. Hann nýtur hins vegar ekki
stuðnings írsku stjórnarinnar þar
sem hann hefur tvívegis gegnt emb-
ættum fyrir Fine Gail-flokkinn, þegar
hann var í stjórn. Albert Reynolds,
forsætisráðherra írlands, er hins veg-
ar úr flokknum Fianna Fail. Færi
Sutherland inn í framkvæmdastjórn-
ina yrði einnig núverandi fulltrúi Ira
þar, Padraig Flynn, að víkja en hann
er náinn stuðningsmaður Reynolds.
Þeim möguleika hefur verið velt upp
að Silvio Berlusconi, forsætisráð-
herra Ítalíu, myndi bera upp nafn
Sutherlands en hann er mikill aðdá-
andi Sutherlands. Þá er hins vegar
talið að Frakkar myndu beita neitun-
arvaldi en þeir hafa borið því við að
Sutherland hafi eitt sinn kallað þá
„móðursjúka" er GATT-viðræðurnar
stóðu sem hæst.
Þá virðist vera til óþijótandi forði
af fyrrverandi forsætisráðherrum
Belgíu og hafa þeir Wilfried Martens
og Leo Tindemans helst verið taldir
koma til greina. Þeir eru þó um flest
mjög líkir Dehaene í stjórnmálum.
Til einskis?
Í evrópskum fjölmiðlum í gær var
fleiri nöfnum velt upp sem líklegum.
Má þar nefna Uffe Ellemann Jensen,
fyrrum utanríkisráðherra Danmerk-
ur, Giuliano Amato, fyrrum forsætis-
ráðherra Ítalíu, Renato Ruggiero,
fyrrum viðskiptaráðherra Belgíu og
Etienne Davignon, sem eitt sinn sat
í framkvæmdastjórninni
fyrir Belga.
Það verður þó ekki fyrr
en um miðjan júlí sem í
ljós kemur hvort að Major
hafi haft erindi sem erfiði.
Síðast þegar Bretar beittu
neitunarvaldi sínu innan ESB var
árið 1984 og var það einmitt við kjör
forseta framkvæmdastjórnarinnar.
Neitaði Margaret Thatcher að fallast
á frambjóðanda Frakka, Claude
Cheysson. Málamiðlunarframbjóð-
andinn þá hét Jacques Delors sem
ríkisstjórnir Bretlands hafa fundið
allt til forráttu undanfarin tíu ár.
Ef nú næst málamiðlun um mann
sem Bretar geta sætt sig við er hugs-
anlegt að það muni styrkja Major í
sessi sem leiðtoga íhaldsflokksins.
Ef útkoman verður hins vegar ein-
hvers konar Delors II eða þá að
Delors sitji áfram í ár (líkt og lagt
hefur verið til) er óvíst hvort að upp-
reisn hans á Korfú verði honum til
framdráttar til lengri tíma litið.
Elizabeth Hicks er vara-
deildarforseti nemenda-
skráningar og námsað-
stoðar við Harvard-
háskóla í Bandaríkjun-
um. Hún dvaldist hér á
landi til að skiptast á
upplýsingum við starfs-
menn Lánasjóðs ís-
lenskra námsmanna.
Pétur H. Blöndal ræddi
við hana.
Heimsókn Elizabeth Hicks
hingað til lands er sprottin
af heimsókn Ólafs G. Einars-
sonar menntamálaráðherra
til Harvardháskóla þar sem honum
var boðið að halda fyrirlestur. Ólafur
G. Einarsson skipaði nýlega vinnuhóp
sem ætlað er að afla upplýsinga um
námsaðstoð erlendis og þær upplýs-
ingar sem Hicks veitti starfsmönnum
Lánasjóðsins koma því í góðar þarf-
ir. Lárus Jónsson framkvæmdastjóri
Lánasjóðs íslenskra námsmanna
sagði að heimsóknin hefði verið afar
gagnleg og að hann vonaðist eftir
áframhaldandi samstarfi á þessu
sviði.
Hefurðu kynnt þér íslenska náms-
lánakerfið vel?
Á þeim skamma tíma sem ég hef
dvalið á íslandi hef ég aukið þekk-
ingu mína á íslenska námslánakerf-
inu til muna. Það munu sjálfsagt
vakna spurningar þegar ég byija að
vinna úr lærdómi mínum, en ég von-
ast til að geta skrifað grein um ís-
lenska námslánakerfið fljótlega eftir
að ég sný heim til Bandaríkjanna.
Þá mun ég bera hana undir félaga
mína hjá íslenska lánasjóðnum og
síðan vonast ég til að fá birtingu á
henni í kjölfarið á því.
Þegar Bill Clinton vann forseta-
kosningarnar í Bandaríkjunum vann
ég í nefnd sem hafði það hlutverk
að undirbúa menntamálaráðuneytið
undir ný vinnubrögð og nýjar áhersl-
ur. Ég kom sérstaklega að þeim
þætti er varðar breytingar á banda-
ríska námsaðstoðarkerfinu og hef því
mikinn áhuga á því að kynna mér
fyrirkomulag annarra landa í öllu því
sem lýtur að námsaðstoð.
Hvað finnst þér um íslenska
námslánakerfið? Hverjir eru að þín-
um dómi helstu kostir þess oggallar?
Ég hef fundið fleiri kosti heldur
en galla. Það sem mér fellur sérstak-
lega vel í geð er að námsmennirnir
eru sjálfir ábyrgir fyrir námsframmi-
stöðu sinni. Það kerfi er enn ekki við
lýði í Bandaríkjunum og er fyrst
núna að skjóta upp kollinum þar.
Eg tel afar mikilvægt að þeir náms-
menn sem þiggja námslán séu skyld-
aðir til að uppfylla ákveðnar lág-
marksnámskröfur.
Mér finnst áhugavert að afborgan-
ir af námslánum séu tekjutengdar.
Þegar kemur að skuldadögum þurfa
lánþegar aðeins að greiða vissa pró-
sentu af tekjum sínum í afborganir
og er upphæðin fundin í gegnum
skattframtal. Það er góð regla að
taka tillit til tekna við afborganir á
námslánunum. Það gerir kerfið mjög
skilvirkt. Síðast en ekki síst er vel
til fundið að fólki sé gert kleift að
borga i gegnum bankakerfið. Hægt
er að endurgreiða lánin til bankanna
sem sjá um að koma fjármununum
til lánastofnunarinnar.
En hefurðu ekki fundið neina galla
á núgildandi kerfi?
Jú, vissulega hef ég fundið galla
líka, t.d. er engum styrkjum til að
dreifa. Hér á landi er styrkurinn
óbeinn í formi niðurgreiðslu vaxta á
námslánum. í Bandaríkjunum er boð-
ið upp á styrkjakerfi. Að auki er
boðið upp á þriðju leiðina sem liggur
í gegnum vinnumarkaðinn. Vinnu-
veitendum er boðin greiðsla, sem er
ætlað að hvetja þá til að ráða náms-
menn í vinnu. Þetta fer þannig fram
að vinnuveitendur greiða aðeins 25%
af launum þeirra, en ríkið 75%.
Einkafyrirtækjum stendur þetta þó
ekki til boða nema í undantekningart-
ilvikum. Þannig veita bæði styrkirnir
og atvinnumöguleikarnir námsmönn-
um tækifæri til að fjármagna skóla-
göngu sína. Eitt af vandamálunum
sem blasa við hjá okkur er hinsvegar
það að styrkirnir eru skornir niður
við trog á hveiju ári og eftir fáein
ár gæti það sama verið uppi á ten-
ingnum í Bandaríkjunum og hér, -
engir styrkir í boði. Ég vona þó að
einhveijir fjármunir verði áfram
lagðir til atvinnuskapandi verkefna
fyrir námsmenn.
Eru fleiri breytingar í vændum á
bandaríska námsaðstoðarkerfinu fyr-
ir tilstuðlan Biils Clintons forseta?
Eitt af kosningaloforðum Clintons
var að hann myndi búa til námslána-
kerfi sem gerði börnum, eða foreldr-
um þeirra, kleift að fjár-
magna skólagönguna
með lánum. Ætlunin er
að hrinda þessu í fram-
kvæmd og því munu
fylgja nýjar leiðir til að
endurgreiða lánin þar
sem skuldunautum verður boðin
vinna í stað þess að þurfa að greiða
þau til baka. Á næsta ári mun Clint-
on líklega reyna að samræma náms-
aðstoðarkerfið í Bandaríkjunum sem
skiptist niður í ótal deildir og er svo
flókið að ómögulegt er að henda reið-
ur á því. Námsaðstoðarkerfið hefur
þó þegar gengið í gegnum miklar
breytingar, því árið 1993 stokkaði
Clinton upp námsaðstoðarkerfið á
svipaðan hátt og þið Islendingar
gerðuð árið 1992. Það var mikill sig-
ur fyrir hann að ná þeim breytingum
í gegn.
Ég á enn eftir að nefna breytingar
sem ganga í gildi eftir fáeinar vikur.
Hingað til hefur einkageirinn útveg-
að námsmönnum lánsfé til að fjár-
magna skólagöngu sína en við kom-
umst að því að það er ódýrara fyrir
Bandaríkjastjórn að ganga sjálf í að
útvega lánsféð. Ríkissjóður hefur
greitt bönkunum fé til að hvetja þá
til að veita námslán, en með þessum
aðgerðum fellur sá kostnaðarliður
niður. Við munum því uppskera nýtt
námslánakerfi með færri milliliðum
og aukinni skilvirkni. Fjármagnið
sem sparast mun renna til náms-
manna sjálfra og létta undir með
þeim fjárhagslega. Með þessum að-
gerðum munu lánsvextir til náms-
manna lækka úr 9% í 8,25% og kostn-
aður við skólagöngu þeirra náms-
manna sem þiggja námslán minnka.
...og eykst fjárlagahalli ríkisins að
sama skapi?
Nei, þessar aðgerðir miða að ríkis-
sparnaði. Það er þó auðvitað um-
deilt. Við sem settum upp kerfið segj-
um að það muni spara ríkinu pen-
inga, en talsmenn bankanna halda
því fram að kostnaðurinn við námsl-
ánakerfið muni aukast því að ekki
sé hægt að gera ráð fyrir jafn mik-
illi skilvirkni hjá ríkisvaldinu og í
einkageiranum.
Hvaða möguleika eiga íslenskir
námsmenn sem hyggja á nám í
Bandaríkjunum á styrkjum?
Það veltur á því hvaða nám þeir
ætla sér í og hvar þeir hyggjast
stunda það. Ég myndi ráðleggja þeim
að hafa samband við viðkomandi
skólastofnun og kynna sér námsað-
stoðarkerfið þar fyrir erlenda nem-
endur. Ég er nýbúin að eiga viðræð-
ur við starfsmenn Lánasjóðsins og
mikið af upplýsingum um þetta liggja
á lausu, bæði lestrarefni og síðan
má fá upplýsingar í gegn-
um Internet. Ég ætla sjálf
að reyna að safna saman
upplýsingum fyrir Lána-
sjóðinn, hvar helst sé ráð-
legt fyrir námsmenn að
bera niður sem sækjast
eftir námsaðstoð í Bandaríkjunum.
Hvað er næst á döfinni hjá þér þegar
þú snýrð aftur til Bandaríkjanna?
Ég mun reyna að sinna starfi mínu
hjá Harvardháskóla af bestu getu.
Síðan hef ég verið skipuð í ellefu
manna ráðgjafarnefnd fyrir Banda-
ríkjaþing hvað varðar fjárhagslega
námsaðstoð í Bandaríkjunum. Þar
mun ég af fremsta megni reyna að
finna fleiri leiðir til að einfalda og
samræma námsaðstoðarkerfið sem
er orðið alltof ruglingslegt og þungt
í vöfum. Aðalatriðið er að ryðja öllum
hindrunum úr vegi, fyrir þá sem
byggja á háskólanám og að hafa
námsaðstoðarkerfið hvetjandi, því
auðvitað er æskilegt að sem flestir
leiti á vit æðri menntunar.
Major
Belgar og
Þjóðverjar
mjög reiðir
Afiar upplýs-
inga fyrir LÍN í
Bandaríkjunum
r