Morgunblaðið - 08.09.1994, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 8. SEPTEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Um hreina kyn-
þætti o g óhreina
Opið bréf til Magnúsar Þorsteinssonar
KÆRI Magnús!
Mig langar að leggja orð í belg í
þá umræðu sem þú hefur sett af
stað um kynþáttamál. Mörgum fínnst
að skoðanir eins og þínar ættu ekki
að fá að sjást eða heyrast, af því að
þær geta kynt undir fordómum og
vakið kynþáttahatur. En nú hafa þær
fengið að heyrast, og full ástæða er
því til að snúast við þeim á þann
hátt sem best hæfir: með rökræðu.
Þegar ég var búinn að semja þetta
bréf birtist orðsending til þín frá
starfsbróður mínum Gísla Gunnars-
syni. Ég tek undir hvert orð hans,
en af því að ég nálgast málið á dálít-
ið annan hátt, læt ég bréf mitt samt
fara.
Þú heldur því fram að þú sért
ekki kynþáttahatari og segir að
margir hafi sömu skoðanir og þú á
kynþáttamálum. Hvort tveggja má
sjálfsagt til sanns vegar færa. Á
ýmsum evrópumálum er talað um
rasisma, sem eiginlega þýðir kyn-
þáttahyggja, það að leggja áherslu
á mikilvægi kynþáttar, en það hefur
oft verið þýtt á íslensku sem kyn-
þáttahatur, og ekki alveg að tilefn-
islausu, því að kynþáttahyggja leiðir
einatt til haturs á öðrum kynþáttum.
Það er ekki langt síðan kynþátta-
hyggjan var tekin góð og gild af
fólki sem hreint ekki vildi láta kenna
sig við hatur á framandi kynþáttum.
Við sumar virðulegar háskólastofn-
anir á Norðurlöndum og víðar voru
á fyrri hluta þessarar aldar rann-
sóknarstofnanir sem fengust við kyn-
þáttarannsóknir og menn veltu fyrir
sér leiðum til að bæta kynstofna. Svo
kom Hitler og kom óorði á þetta allt
saman. En aftur og aftur hefur kyn-
þáttahyggja, og reyndar kynþátta-
hatur, því miður, látið á sér kræla í
Evrópu og víðar, og þú hefur kvatt
þér hljóðs um nauðsyn þess að vemda
hreinleika hins norræna kynstofns.
Mig langar þess vegna til þess að
rökræða við þig og skoðanabræður
þína um kynþáttahyggj-
una í allri vinsemd.
Mannkynið er allt af
einni rót — um það eru
Biblían og erfðafræðin
sammála — en fólk hef-
ur á löngum tíma
greinst eftir útliti og
menningu í ólíka kyn-
þætti sem svo eru
kallaðir, þótt erfitt sé,
og raunar ókleift, að
draga nokkur skýr
mörk milli einstakra
kynþátta. Sá sem ferð-
ast um Norðurlönd
kynni t.d. að verða í
mestu vandræðum að
skilgreina sérkenni nor-
ræna kynstofnsins. Nema auðvitað
að hann hafi fyrirfram ákveðið að
hverju hann er að gá (ljósu hári og
bláum augum t.d.) og taki ekki mark
á öðrum einstaklingum en þeim sem
samræmast þeirri ímynd. Samkvæmt
kynþáttahyggjunni ganga flokksein-
kenni að erfðum og þá ekki bara
ytra útlit, svo sem háralitur og húð-
litur, heldur einnig ýmis skapgerða-
reinkenni. Kynþáttahyggjumenn
gera sér grein fyrir því að kynþætt-
irnir eru í raun og veru blandaðir,
og þess vegna láta þeir sig dreyma
um að hreinrækta kynþætti, og þá
einkum sinn eigin, svo að eðliskostir
hans megi njóta sín sem best. Fyrir-
myndin er sótt til búfjárræktar. Hinu
halda kynþáttahyggjumenn ekki á
lofti að með hverri þjóð eða kyn-
þætti er mikill munur einstaklinga
að gáfum, skapgerð og hvers konar
atgervi, en engum vísindalegum
stoðum hefur tekist að renna undir
tilgátur um að einn kynþáttur sé
gáfaðri eða betur gerður en annar.
Kynþáttahyggja byggist alltaf í
raun á hugmyndum um að erfðaeig-
inleikar eins kynstofns séu betri en
annars og leiðir til að menn líta nið-
ur á þá sem þeir telja af óæðri eða
lakari kynþætti. Þaðan
er stutt yfír í hatur, ef
árekstrar verða. Andúð
á fólki sem er frábrugð-
ið því sem maður er
vanur að útliti og hátt-
um er afar rík í mann-
eskjunni. En þroskað
fólk reynir að sigrast á
þessari andúð eins og
myrkfælni og öðrum til-
fmningum sem ekki
eiga sér skynsamlegar
orsakir og geta leitt
menn til að gera alls
konar vitleysu.
Kynþáttahyggja get-
ur virst meinlaus og
jafnvel heillandi við
fyrstu sýn, en þegar farið er að
hyggja nánar að hvaða afleiðingar
það hefði að beita henni af fullri
samkvæmni, kemur annað í ljós.
Kynræktun eða kynhreinsun verður
ekki við komið nema einstaklingar
séu sviptir frelsi sem búfé, annað-
hvort með stjóm á makavali eða með
því að hindra ákveðna einstaklinga
í að eignast afkvæmi. Fátt þykja nú
orðið sjálfsagðari mannréttindi en
að einstaklingar fái að stofna til sam-
bands við hitt kynið og eignast af-
kvæmi, og okkur þykir nú líka sjálf-
sagt að fólk fái að velja sér maka
eftir eigin geðþótta, en sá geðþótti
gengur einatt þvert á kynþáttamörk-
in. Hreinræktun kynstofna, sem í
raun gæti ekki orðið annað en hrein-
ræktun ákveðinna útlitseiginleika,
er ekki annað en rugl og hugarórar
á okkar dögum, nema menn vilji taka
upp harðúðugt einræði yfir persónu-
legum málum. Hætt er líka við að
þolinmæði kynbótamanna muni fljótt
þijóta og gripið verði til þess ráðs
að flýta fyrir með brottrekstri fólks
frá eignum og óðulum, svo að ekki
sé minnst á hina endanlegu lausn
Hitlers gagnvart gyðingum.
Lýðræðis- og menningarhefð
Vésteinn Ólason
Vesturlanda er reist á þeirri dýr-
mætu hugmynd að hver og ein mann-
vera sé í raun óviðjafnanleg, eitthvað
einstakt. Fyrir kristnum mönnum
felst gildi einstaklingsins í ódauð-
legri sál, aðrir líta á þetta manngildi
sem sjálfgefna frumforsendu menn-
ingarinnar. Þess vegna á hver mann-
vera að fá að njóta lífs síns og þeirra
krafta sem í henni búa að svo miklu
leyti sem það er hægt án þess að
það komi niður á frelsi annarra. Af
þessu leiðir að allir einstaklingar eru
í raun jafnverðmætir, hvaða gáfur
sem þeir hafa hlotið í vöggugjöf og
hvernig sem þeir líta út. Við getum
ekki bent á einn flokk manna og
sagt að fólk úr þeim flokki sé göf-
ugra eða betra, verðmætara, en fólk
úr öðrum flokki. Við getum ekki
metið einstaklinginn eftir því hvaða
kynþætti við teljum að hann tilheyri.
Það er ósiðlegt og leiðir til ills. Kyn-
þáttahyggjan spillir okkur sjálfum
og menningu okkar. í nafni hennar
Biblían og erfðafræðin
eru sammála um að
mannkynið sé allt af
einni rót, segir
Vésteinn Ólason,
sem staðhæfir, að
kynþáttahyggja
spilli okkur sjálfum og
menningu okkar.
hafa menn unnið hryllileg grimmdar-
verk, sem mannkynið fær aldrei
bætt fyrir, og því miður gerist það
enn. Þýsku stúdentarnir sem sendu
þér línu um daginn vita þetta vegna
reynslu þjóðar sinnar, og af' því að
þeir vilja Islendingum vel vara þeir
við skoðunum sem oft heyrðust í
landi þeirra í upphafi aldar. Þá töldu
margir þær meinlausar og áhuga
verðar, enda var þeim sjálfsagt
stundum haldið fram án meðvitaðrar
haturstilfinningar. Við vitum hvernig
fór.
Ef þér finnst þetta tal um mann-
gildi nokkuð almennt, Magnús, og
ef til vill fremur ópersónulegt, ekki
í neinum tengslum við þínar skoðan-
ir og tilfinningar — þú vilt bara hafa
í kringum þig fólk af þínu eigin
sauðahúsi — þá skal ég nú setja
málið fram með persónulegu dæmi. ■
Fyrir tæpum aldarfjórðungi ættleidd-
um við hjónin sex mánaða gamla
stúlku frá Kóreu, og síðan hefur hún
verið íslendingur; dálítið frábrugðin
félögum sínum í útliti, en engum til
meins né ama; okkur og mörgum
öðrum ti! yndis og gleði. Nú er hún
búin að eignast lítinn dreng sem á
ljóshærðan íslenskan pabba. Þessi
drengur er af óhreinum kynþætti
samkvæmt þínum skoðunum, en lif-
andis ósköp fínnst okkur hann
hraustlegur og fallegur, og hrein-
ræktaður einstaklingur. Við getum
ekki fyrir okkar litla líf komið því inn
í hausinn á okkur að íslandi eða ís-
lensku þjóðinni hafi verið spillt með
einhveijum hætti, þótt þessir ein-
staklingar, sem ekki eru af „hreinum
norrænum kynstofni", hafi bæst í
hópinn. i
Hingað flytur líka fólk á fullorðins-
aldri úr ýmsum heimsálfum og af
ýmsum ástæðum. Ég hef verið svo
heppinn að hafa lítils háttar kynni
af nokkrum nýbúum frá Víetnam
sem komu hingað fyrir alllöngu.
Þetta fólk hefur með aðdáunarverð-
um dugnaði gerst nýtir íslenskir þjóð-
félagsþegnar. Ég gæti haldið lengi
áfram að telja upp nýbúa sem hafa
auðgað þjóðlíf okkar og menningu,
og ég tala ekki um hve mörg dæmi
væri hægt að taka um farsæla kyn-
blöndun hjá öðrum þjóðum. En ég
skal ekki lengja mál mitt með því.
Ég býst við að þú, og kannski
fleiri, spyiji nú hvort ég ætli að neita
því að margs konar vandamál hafi
fylgt innflutningi mikils mannfjölda
úr öðrum heimsálfum til Evrópu.
Nei, ég neita því ekki, en það hefur
ekkert með hreinleika kynþátta að
gera. Þau vandamál eiga sér efna-
hagslegar, félagslegar og menning-
arlegar ástæður. Ég veit því miður
ekki hvernig á að leysa allan þann
vanda sem stafar af örbirgð, ófrelsi
og misrétti í miklum hluta heimsins,
en ég held að meiri von sé til að við
finnum á honum einhveija réttláta
og mannúðlega lausn ef við höldum
fast við þá trú að mannkynið sé eitt
og hvert mannlíf óendanlega mikils
virði en með því að mikla fyrir okkur
mun kynþáttanna og byggja mann-
held skilrúm milli þjóða og einstak-
linga. |
Með kærri kveðju, Reykjavík, 2.
sept. 1994.
Höfundur er prófessor ííslenskum
bókmenntum.
Dýr eru ekki skyn-
lausar skepnur
lega og á sómasamleg-
an hátt, á dýrið að lifa.
I þessu tilfelli var
þáttur fréttamanna öm-
urlegur og næstum
óskiljanlegur. Hefðu
þeir birt fréttina með
það í huga að hún hafði
verið til þess fallin að
slíkir atburðir gerðust
ekki oftar, hefði um-
fjöllunin hugsanlega átt
rétt á sér, en það var
nú öðru nær. Það var
ekki annað að sjá og
heyra, en þetta skyldu
böm taka sér til eftir-
breytni.
Nú er það svo að
Grétar Eiríksson
sleðum og murka úr
honum lífið með því að
aka yfir hann. Þá hljóp
önnur hetjan með það í
blöðin að honum hefði
tekist með hjálp nokk-
urra manna að króa af
mink í húsakrók, þar
sem hann vann á dýrinu
með skóflu. Báðum
þessum afrekum var vel
lýst í blöðunum á sínum
tíma með viðeigandi
ljósmyndum.
Eitt sinn var ég gest-
ur á sveitabæ, þar sem
fenginn hafði verið op-
inber minkabani til að
vinna greni. Um kvöld-
FÖSTUDAGINNN 19. ágúst sl.
birtist í DV stórfrétt (að mati blaða-
manns) á öftustu síðu blaðsins ásamt
stórri mynd af tveim drengum. Frétt-
in flallaði um hvemig drengimir, sem
báðir eru 7 ára, fóru að því að murka
lífið úr mink, er þeir rákust á í fjör-
unni í Hafnarfirði, þar sem þeir voru
að leik.
Fréttamönnum Stöðvar 2 þótti að
slíkt afrek hefði þarna verið unnið
að þeir gátu ekki látið sitt eftir liggja,
svo haft var viðtal við drengina í
aðalfréttatíma stöðvarinnar á laug-
ardag, þar sem afrekið var mun bet-
ur tíundað en hjá DV.
Nú er það svo að það þykir ekki
til afreka eða eftirbreytni meðal
sæmilega siðaðs fólks að murka lífið
úr dýrum með margs konar and-
styggilegheitum.
I þessu tilfelli er ekki við drengina
að sakast, þama vora óvitar á ferð
og eru þeim því fyrirgefin þessi mi-
stök í von um að slíkt hendi þá aldr-
ei aftur.
En það eru viðbrögð fullorðna
fólksins sem vekja undrun mína og
margra annarra sem ég hefi heyrt
tjá sig um fréttina. Maður hlýtur að
spyija sig hver eða hveijir eru svo
dómgreindarlausir að bera þetta í
blöð og sjónvarpsstöð, (varla hafa
drengirnir gert það) í stað þess að
benda þeim á að þarna hafi verið
framin verknaður sem ber að varast.
Sé ekki hægt að aflífa dýr snögg-
sumir era haldnir næstum sjúklegri
löngun til að fá af sér birta mynd í
blöðunum, svo ekki sé talað um að
koma fram í sjónvarpi. Frétt þessi
getur því hugsanlega orðið til þess
að einfaldar sálir fari að reyna að
leika þetta eftir í von um frægð.
Þetta er svo sem ekki í fyrsta
skipti sem fréttamenn falla í þá
gryfju að telja níðingsverk sem fram-
in eru á svokölluðum meindýrum til
afreka og hetjudáða. Er þá skemmst
að minnast á drápið á ísbirninum á
sl. ári.
Fyrir nokkrum árum var frétt í
einu dagblaðanna þess efnis að
nokkrir menn hefðu unnið sér til
„hetjudáðar" að elta uppi ref á vél-
ið, er við nutum gestrisni hjónanna,
skýrði minkabaninn frá því að annar
fullorðni minkurinn hefði sloppið úr
grenimT, áður en hann gat unnið öll
dýrin. Hann sá hvar minkurinn faldi
sig í gijóturð sem hann réði ekki við
að umtuma og gat heldur ekki kom-
ið við byssu. Hann kastaði því bens-
ínsprengju inn í urðina og lýsti því
svo fyrir okkur hvernig dýrið hljóp
logandi hárlaust úr grjótinu. Þegar
ég kvaddi hjónin á bænum sagði
húsmóðirin við mig: „Þessi maður
skal aldrei framar koma undir þak
í mínum húsum." Tók bóndinn undir
orð hennar og ítrekaði að því mætti
treysta. Ég hef grun um að þau
hafi gert minkabananum það vel ljóst
Hafið ávallt í huga að
dýr eru ekki skynlausar
skepnur, segir Grétar
Eiríksson, og hvetur
unglinga til að umgang-
ast þau með varfæmi
o g velvilja.
að nærvera hans yrði aldrei óskað
aftur.
Nú era sumir þeirrar hyggju að
þar sem minkur og refur séu skaðleg
meindýr, séu þeir réttdræpir. Á því
geta menn haft ýmsar skoðanir, en
það breytir ekki því að það er ekki
sama hvernig farið er að. Við skulum
hafa í huga að dýrið er aðeins mein-
dýr þegar hagsmunir dýrs og manns
fara ekki saman. Þá skal dýrið víkja.
Nú er það afstætt hvað er meindýr
og hvenær dýr verður meindýr. Það
sem að okkar hyggju er meindýr í
dag, getur orðið nytjadýr á morgun,
og öfugt eins og dæmin sanna. Mink-
ur og refur era t.d. hin mestu nytja-
dýr réttu megin við girðinguna og
er þá refsivert að gera þeim mein.
Æðarfuglinn varð snögglega hið
mesta illfygli í Norður-Noregi fyrir
nokkrum áram, þegar það borgaði
sig betur fyrir æðarbændur að rækta
krækling (en hann er aðalfæða æðar-
fuglsins), en að gera út á dúninn.
Fóra bændur fram á það við norska
stórþingið, að veittur yrði fjárhags-
styrkur til fækkunar æðarfugls.
Það era jarðir hér á landi, þar sem
svartbakur og hettumávur teljast til
hinna mestu nytjafugla. Það hefur
sagt mér glöggur maður, að svart-
baks- eða hettumávspar gefi jafn
mikið af sér og æðarpar, sé það rétt
nýtt til eggjátöku. Sé jörðin við fjörð
er hugsanlegt að hinum megin við
fjörðinn sé æðarvarp. Þannig fara I
hagsmunir tveggja bænda illþyrmis-
lega að rekast á. Við skulum því
fara varlega í að fullyrða nokkuð um '
hvað er meindýr eða illfygli.
í umfjöllun Stöðvar 2 um atburð
þann, er varð upphaf þessa bréfs,
hjó ég eftir því að fréttamaðurinn
gat þess að drengirnir hefðu sýnt
áhuga á náttúrufræði og sýndi hann
nokkrar myndir af flugum, öðram
skordýram sem þeir höfðu safnað,
því til áréttingar og endaði svo frétt-
ina með því að líkja þeim við David i
Attenborough. Það væri óskandi að
drengirnir og sem flestir aðrir tækju I
Attenborough sér til fyrirmyndar og
eftirbreytni. Þá myndu slíkir atburð-
ir, sem fréttin lýsti, ekki gerast oft-
ar. Því ekkert er Attenborough fjær
en slíkur verknaður.
Að lokum vil ég senda drengunum
mínar bestu kvðjur með ósk um að
þeir fari alltaf varlega í umgengni
sinni við dýr. Hafí ávallt í huga, að
dýr era ekki skynlausar skepnur eins i
og sumir halda. Þau vita sínu viti.
Að síðustu vil ég vekja athygli á I
ágætri grein eftir Pál Bergþórsson
veðurfræðing, Dauðaleikur, sem birt-
ist í Lesbók Morgunblaðsins þann
20. ágúst sl.
P.s. Síðan þessi grein var skrifuð
og send Morgunblaðinu birtist 6.
sept. sl. hjá sama blaði frétt frá
Eyja- og Miklaholtshreppi um að
varaoddvitinn hefði unnið þá hetju-
dáð að aka yfir tvær tófur viljandi.
Já, miklir menn erum við, Hrólfur
minn.
Höfundur er tæknifræðingur.