Morgunblaðið - 08.09.1994, Blaðsíða 32

1 32 FIMMTUDAGUR 8. SEPTEMBER 1994
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Framtíð úthafsveiða
/
UM ALLAN heim stefnir í átök
um veiðiréttindi á úthafínu, sem er
afleiðing aukinnar tækni við veiðar.
Japanir deila við Rússa um yfírráð
veiðiréttinda við Kúril-eyjar og
Kamtsjatka. Spánveijar og Portú-
galir deila við Frakka og Breta um
veiðiréttindi og veiðiaðferðir á tún-
físki í Atlantshafi, Nýfundnalend-
ingar veija veiðiréttindi sín á Stóra-
banka langt út fyrir 200 mílna land-
helgina, o.s.frv. Án efa mun átaka-
svæðum fjölga í fiskveiðum á næst-
unni, því að við erum aðeins að
byija á framtíðinni hvað úthafsveið-
ar varðar.
íslenzki úthafsveiðiflotinn
Norðmenn hafa byggt mest af
íslenzka úthafsveiðiflotanum og þar
af sennilega mest í skipasmíðastöð-
inni í Flekkefjord. Það er því dálítið
kúnstugt, þegar Norðmenn kalla
belgísk rafmagnsspil íslenzku tog-
aranna „leynivopn“ íslendinga.
Sjálfír hafa Norðmenn notað hæg-
geng vökvadrifín spil
og það er aðeins ný-
lega, að þeir hafa tekið
upp að setja hraðgeng
rafmagnsspil í sína tog-
ara. Þeim er þannig
ekki ókunnugt um bún-
að íslenzku skipanna,
þótt þeir segi annað.
Um islenzku úthafs-
togarana er það helzt
að segja, að þeir eru
að stærð og vélarafli
gerðir fýrir úthafsveið-
ar, en eru notaðir til
veiða innan 200 míln-
anna, þar sem þeir hafa
fengið mestan hluta
kvótanna. Þeir eru ekki útbúnir til
að nýta nema þriðjung aflans, eins
og verksmiðjutogarinn Siglir frá
Siglufirði sýndi strax í fyrstu veiði-
ferðinni, þegar sannaðist að 2A hlut-
ar aflans er úrgangur, sem hjá flest-
um öðrum skipum er rennt á færi-
bandi í hafíð. Þar liggur þessi úr-
gangur og rotnar, en
ýldan og fýlan fælir
allan físk burtu. í ár
er helzt að fínna þorsk
á grunnslóð, þar sem
þessi skip hafa ekki
fengið að veiða og hafa
því ekki skilið úrgang-
inn eftir á botninum.
Þessi úrgangur eykst
ár frá ári meðan þessi
sóðalegu vinnubrögð
eru látin viðgangast,
en rotnunin er hæg og
tekur mörg ár. Óstjóm-
in í fískveiðum er óveij-
andi, bæði á þessu sviði
sem öðrum, þótt út-
gerðir og stjómvöld sinni þessu
engu.
Ýldu-kenningin
íslendingar eiga nú talsvert á
annað hundrað úthafsveiðiskipa,
sem henta ekki til veiða innan fisk-
veiðilögsögunnar, þótt þau hafi flest
Önundur Ásgeirsson

Maestro Maestro Maestro
Heppnir Maestro-korthafar:
Á óperusýningu með
Kristjáni Jóhannssyni
í boði Maestro
Handhafar Maestro-debetkorta geta nú átt von á
óvæntum glaðningi - miða á óperusýningu með
meistaranum sjálfum, Kristjáni Jóhannssyni.
Um er að ræða 50 miða á sýningu Þjóðieikhússins
á Valdi örlaganna eftir Giuseppe Verdi þar sem
Kristján verður í aðalhlutverki.
Þann 15. september verður dregið úr nöfnum allra
þeirra sem hafa fengið sér Maestro debetkort frá
upphafi og fram að útdráttardegi og fær hver
vinningshafi tvo miða á viðkomandi sýningu.
D E B E T K O R T
MEISTARIÁ SÍNU SVIÐI!
Sæktu strax um MAESTRO debetkort í bankanum þínum eða sparisjóði.
Það er aðeins vika til stefiiu!
Norðmenn eiga engan
sjálfstæðan rétt til
stjórnunar fískveiða á
Svalbarðasvæðinu um-
fram aðrar aðliggjandi
þjóðir, segir Onundur
Ásgeirsson, og stað-
hæfir, að samningar við
þá séu viðurkenning á
sjálftöku þeirra til
stjórnunar fískveiða á
svæðinu.
fengið þar kvóta. Afleiðingarnar eru
þegar komnar í ljós. Helztu hrygn-
ingarstöðvar þorsksins, sem eru eða
voru á hraunbotnum víða í kring
um landið, hafa verið sléttaðar út
af skipum með allt að 5.000 ha.
aðalvélum. Síðan er '* lk hlutum alls
aflans dreift yfir botninn og látinn
úldna þar. Hrygningaifiskurinn hef-
ir þegar flúið ýlduna, sem fylgt
hefír þessarri ráðsmennsku á öllum
beztu veiðislóðum landsins. Það er
óhjákvæmilegt að tekin verði upp
ný vinnubrögð. Væri öllum þessum
flota beint á úthafsveiðar myndu
þau fljótlega valda sama skaða þar
og gerst hefír innan fisk.veiðilögsög-
unnar. Úthafsveiðar eru íslending-
um nauðsyn ef þeir ætla áfram að
nýta þessi skip til veiða. Útgerðar-
menn ættu því að vera fyrstir manna
til viðurkenna nauðsyn skipulagn-
ingar úthafsveiða, því að þeir eiga
allt sitt undir því, að framhald geti
orðið á úthafsveiðunum. Það vantar
ekki frekari sannanir fyrir skemmd-
unum á fískislóðunum innan lögsög-
unnar og sama mun gerast við út-
hafsveiðamar. Það er þegar aug-
ljóst, að kvótar innan lögsögunnar
eru nú gagnslitlir fyrir þennan stóra
úthafsveiðiflota og það er því sjálf-
gert að hætta verður að úthluta
honum kvótum. Kvótakerfíð er í
raun sjálfdautt úr ýldu. Það er nógur
annar veiðifloti til til að ná heimiluð-
um afla með öðmm veiðarfærum án
þess að skemma umhverfi físksins.
Réttur til úthafsveiða
Frá lokum síðari heimsstyijaldar-
innar hafa íslendingar verið frum-
heijar í fiskveiðimálum og markað
stefnuna um fiskveiðireglur. Út-
færslur fískveiðilögsögunnar úr
þrem sjómílum í fjórar, með lokun
fjarða og flóa, síðan í 12 sjómílur,
þá f 50 mílur og að endingu í 200
mílur 1975, eftir að Hafréttarráð-
stefnan hafði fallist á röksemdir
íslendinga, var samfelld sigur-
ganga. Eftir það má segja að fisk-
veiðistefnan hafí farið út af sporinu.
I byijun áttunda áratugarins hefst
bygging skuttogara, sem beint var
að veiðum innan 200 mílnanna.
Samtímis hefst tímabil „einkavina-
væðingarstefnu" framsóknar-
manna, sem fólst í því að nýjum
skipum var úthlutað af ráðherrum
til gæðinga sinna. Sem dæmi um
þá ráðsmennsku er, að árið 1980
voru teknir í notkun 22 nýir skuttog-
arar, þar af fóru 18 til stuðningsliðs
framsóknarmanna, en 4 flutu með
til annarra, svona til að réttlæta
misgerðirnar. Framsóknarmenn
höfðu þá fundið upp þá snjöllu að-
ferð, að létta skuldabyrði útgerðar-
og vinnslufyrirtækja með því að
„afskrifa skuldirnar með gjaldþroti"
og gleyma þeim síðan. Þetta er það,
sem fyrrverandi forsætisráðherra
og núverandi seðlabankastjóri mælti
með, og sem sjóðir og bankar hafa
síðan mátt þola, en samfélagið borg-
ar.
Strax eftir ákvörðun Hafréttar-
ráðstefnunnar 1975 um almenna
200 mílna fiskveiðilögsögu fyrir all-
ar fiskveiðiþjóðir ákváðu Norðmenn
einhliða og heimildarlaust 1977 að
taka upp 200 mílna fískveiðilögsögu
á Svalbarðasvæðinu, sem innifelur
Bjarnarey og Jan Mayen, og Norð-
menn nefna nú ranglega „verndar-
svæði“ sitt. Það hafa aldrei verið
stundaðar neinar veiðar frá Sval-
barða og því verður ekki byggður
neinn veiðiréttur Norðmönnum til
handa á þeim forsendum. Fiskveiði-
lögsaga er því aðeins gild, að veiði
sé í raun stunduð frá viðkomandi
landi. Svo er ekki um Svalbarða og
ekki heldur um NA-Grænland. Þessi
landsvæði hafa því ekki fiskveiðilög-
sögu. Svalbarði er og verður alþjóð-
legt fiskveiðisvæði, en spurningin
er á hvem hátt á að stjórna þessu
svæði og hveijir eiga að fá rétt til
veiða þar.
Stjórnun fiskveiða á úthafinu
Aðgerðir Norðmanna gegn veið-
um íslendinga, bæði í Smugunni og
Svalbarða, hafa sannfært íslend-
inga um að taka verður upp alþjóð-
lega stjómun á öllum veiðum á út-
hafínu. Það er ekki hægt að treysta
því að ein þjóð gæti hlutleysis í
stjómun einstakra veiðisvæða á út-
hafínu, eins og Norðmenn hafa
sannað með einhliða aðgerðum og
reglugerð þeirra nú. Því getur ráð-
stefna Sameinuðu þjóðanna um
stjórnun fískveiða á úthafínu, sem
nú situr í New York, varla komist
að annarri niðurstöðu en þeirri, að
það verði að skipa fjölþjóðlegar
stjómir til slíkrar stjómunar. Jafn-
framt má ætla, að veiðisvæðum utan
200 mílnanna verði skipt milli að-
liggjandi þjóða og því ætti að stjórna
veiðum á Svalbarðasvæðinu og
Smugunni á þann hátt. Samningar
íslendinga við Norðmenn ganga því
í þveröfuga átt og væru viðurkenn-
ing íslendinga á rétti Norðmanna
til stjórnunar á veiðunum. Norð-
menn hafa þegar sannað, með því
að úthluta „kvótum" til Póllands og
EB-landanna, og útiloka íslendinga
frá öllum veiðum með einhliða reglu-
gerð, að þeir eru ekki færir um að
taka að sér slíka stjórnun og því
verður að fara dómstólaleiðina eða
leita til ákvörðunar Sameinuðu þjóð-
anna um veiðarnar við Svalbarða.
Norðmenn segjast byggja sjálf-
tekna stjómun sína á „vemdarsvæð-
inu“ við Svalbarða á sögulegum
rétti, nánar til tekið tíu árum frá
1967 til 1977, þegar einhliða út-
færsla þeirra átti sér stað. Þetta
sannar aðeins heimildarleysi þeirra
til útfærslunnar, því að engin ein
þjóð getur áunnið sér slíkan sögu-
legan rétt á 10 ámm. Slíkur sögu-
legur réttur er alls ekki til. Ný
stjórnun á fískveiðiheimildum verð-
ur ekki sett nema með alþjóðlegum
reglum. Noregur hefir engan sérrétt
í þeim málum.
Þegar Norðmenn gerðu kröfu til
„yfírráða" yfir Svalbarðasvæðinu
eftir fyrri heimsstyijöldina gerðu
þeir jafnframt kröfu til yfírráða yfir
NA-Grænlandi, sem þeim var synjað
um enda höfðu þeir aldrei nýtt það
land. Hins vegar fengu þeir stjóm-
sýslulegan umráðarétt yfir Sval-
barðasvæðinu, sem sömuleiðis var
„einskismannsland", a.m.k. að því
er varðaði fískveiðar. Enn er engin
útgerð stunduð frá Svalbarðasvæð-
inu né frá NA-Grænlandi og það
getur ekki verið nein landhelgi þar
sem engin útgerð er til staðar. Þess
vegna er allt Svalbarðasvæðið opið
haf og veiðar á svæðinu öllu hljóta
því að teljast fískveiðisvæði þeirra
landa er að því liggja eða umlykja
það. Þessi lönd eru: Rússland, Noreg-
ur, Færeyjar og ísland. NÁ-Græn-
land telst ekki með, því að þaðan
em engar fískveiðar stundaðar.
Eðlilegasta leiðin fyrir íslendinga
væri að leita aðstoðar Sameinuðu
þjóðanna um þessa úrlausn deilunn-
ar við Noreg og myndi eflaust vera
fljótvirkara en að reka það fyrir
alþjóðlegum dómstóli, enda myndi
slíkur dómstóll væntanlega aðeins
geta kveðið upp dóm í samræmi við
alþjóðlegar reglur, sem settar væm
af SÞ. Fram til þess tíma, að hafizt
verður handa um stjórnmálalegar
aðgerðir, er nauðsynlegt að íslenzk-
ur veiðifloti haldi áfram veiðum á
öllu Svalbarðasvæðinu, þar með tal-
ið í Smugunni, sem er hluti þess.
Framtíð allra úthafsveiða frá íslandi
veltur á því, að áfram sé haldið að
veiða á Svalbarðasvæðinu. Undan-
sláttur leiðir til ófarnaðar.
Höfundur er fyrrverandi forstjóri
OLÍS.