Morgunblaðið - 08.09.1994, Blaðsíða 28
28 FIMMTUDAGUR 8. SEPTEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
H
JPtripraM&Ml
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð: 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 125 kr. eintakið.
SEXTÍU ÁRA SÓKN
í BARENTSHAF
VEIÐAR íslendinga í Barentshafi síðustu misseri hafa
hleypt illu blóði í frændur okkar Norðmenn. Þeir hafa
stór orð um að íslenzkir sjómenn virði ekki norsk boð né bönn
um veiðar á þessu hafsvæði; taki nánast afla þar ófrjálsri
hendi. Þeir staðhæfa meðal annars að íslendingar eigi ekki
hefðarrétt til veiða norður þar, en slíkan rétt tengja þeir veið-
um á svæðinu síðustu tíu árin, sem verður að teljast furðu
skammur tími í tengslum við „sögulegan rétt“.
íslendingar byggja ekki veiðar sínar í Barentshafi á hefðar-
rétti, enda viðurkenna þeir ekki slíkan rétt annarra á íslands-
miðum. Þeir telja sig vera að veiða á alþjóðlegu hafsvæði með
sama rétti og aðrir, sem þangað sækja afla. Þeir hafa jafn-
framt marglýst því yfir að þeir vilji semja um ábyrga heildar-
veiði á svæðinu, með og ásamt samningum milli þjóðanna um
önnur álitaefni, svo sem veiðar á karfa á Reykjaneshrygg,
veiðar úr norsk-íslenzka síldarstofninum, veiðar á loðnu og
veiðar á rækju á Dohrnbanka. Það vekur hins vegar furðu
þegar talað er um hefðarrétt að Norðmenn slá nánast þagnar-
striki yfir fyrri veiðar íslendinga í Barentshafi, sem staðið
hafa með hléum allar götur síðan 1930.
í Morgunblaðinu síðastliðinn sunnudag er ítarleg fréttaskýr-
ing um veiðar íslendinga á þessu umdeilda hafsvæði. Þar kem-
ur fram að íslendingar hófu þorskveiðar norður þar árið 1930,
sem stóðu með hléum í þrjá áratugi. Það voru stærstu togarar
íslendinga á þeim tíma, Hannes ráðherra og Garðar, sem hófu
þessar sögulegu veiðar, en fyrir voru bæði frönsk og rússnesk
veiðiskip á miðunum við Bjarnarey. A ofanverðum sjöunda
áratugnum tók síðan síldarflotinn upp þráðinn. Og árið 1975
sóttum við 25 þúsund tonn af ioðnu í Barentshafið. „Oftast
var veitt vestast í hafinu við Bjarnarey og Svalbarða," segir
í fréttaskýringu blaðsins, en „einhver skip voru þó á þeim slóð-
um sem í dag kailast Smugan og önnur fóru austar, jafnvel
svo langt að sást til Novaya Zemlya. Undantekningarlaust
fengu íslenskir sjómenn að draga fisl? úr sjó óáreittir, enda
var þetta löngu fyrir daga 200 mílna landhelginnar."
í fréttaskýringu blaðsins er saga íslenzkra veiða í Barents-
hafi rakin mun ítarlegar en hér er eftir haft. „Það hefur ein-
kennt sögu íslenzka fiskveiðiflotans á þessari öld,“ segir í niður-
stöðum frásagnarinnar, „að þegar illa hefur fiskast á heima-
miðum hefur alltaf verið sótt á fjarlæg mið.“ Þjóð, sem bygg-
ir atvinnu og afkomu á veiðum og vinnslu nytjafiska í jafn
ríkum mæli og við íslendingar, á vart annarra kosta völ þegar
heimamið bregðast. Það sem hefur breytzt er á hinn bóginn
það að nú er réttur okkar til veiða í Barentshafi dreginn í
efa. Við byggjum veiðisókn okkar á þessi norðlægu mið að
vísu ekki á hefðarrétti, heldur á sóknarrétti á alþjóðleg haf-
svæði. En Ijóst er engu að síður, hvað svo sem herskáustu
Norðmennirnir í þessum veiðiréttarmálum segja, að íslenzkir
sjómenn hafa með hléum sótt á þessi umdeildu norðlægu mið
í iiðlega sex áratugi!
Það hefur vafizt fyrir íslendingum, sem hafa ríkulegan
áhuga á norrænu samstarfi, að íslenzk fiskiskip eigi ekki, að
mati norskra stjórnvalda, að fá að sitja við sama veiðiborð á
þessu hafsvæði og ýmsar aðrar þjóðir, til að mynda Pólverjar.
Að vísu má ekki gleyma því að um þijátíu af hveijum hundr-
að Norðmönnum töldu í skoðanakönnun að íslendingar ættu
rétt til einhverra veiða á Svalbarðasvæðinu. En ríkisstjórn
norskra sósíaldemókrata og meirihluti Norðmanna í tilvitnaðri
skoðanakönnun hafa tekið afdráttarlausari afstöðu gegn veiði-
hagsmunum fámennustu sjálfstæðu Norðurlandaþjóðarinnar,
sem háðust er sjávarútvegi allra þjóða við Norður-Atlantshaf,
en eðlilegt verður að teljast, sérstaklega í ljósi þess að réttur
Norðmanna til yfirráða á þessu úthafi er vægt til orða tekið
umdeilanlegur — og alls ekki viðurkenndur.
Allar götur frá því ísland var numið frá Noregi fyrir meir
en ellefu öldum hafa Islendingar og Norðmenn ræktað sín í
milli frændsemi, menningarleg tengsl og vináttu. Það segir
sína sögu um þessi gamalgrónu tengsl þjóðanna, að íslenzkir
sagnaritarar skráðu fyrr á öldum Noregssögu af engu minni
alúð og vandvirkni en íslandssögu. Með sameiginlega sögu
að baklandi, í Ijósi norrænnar samvinnu á 20. öldinni og þeirr-
ar staðreyndar, að báðar þjóðirnar teljast í fremstu röð lýðræð-
isþjóða, ættu þær að geta sett niður deilur sín á milli við samn-
ingaborðið. Þær — sem og aðrar fiskveiðiþjóðir við Norður-Atl-
antshaf — þurfa að ná heildarsátt um ábyrga og skynsama
nýtingu nytjastofna sjávar á þessum svæðum, þ. á m. þorsks,
karfa, loðnu og síldar. í þeim efnum má hlutur Islendinga,
sem eiga nánast allt sitt undir sjávarútvegi komið, ekki eftir
liggja. Og sízt af öllu ættu Norðmenn að níðast á íslendingum
einum þjóða. Það er a.m.k. ekki þjóðareining um það í Noregi
— hvað sem Gro Harlem líður!
GRUNNSKÓLAR
Hver á að borga
aukinn kostnað?
Heildarkostnaður við grunn-
skólann var á árinu 1993
tæplega 9,9 milljarðar.
Hlutur ríkisins var rúm-
lega 5,2 milljarðar og
hlutur sveitarfélaga tæplega 4,7
milljarðar. Hlutur sveitarfélaganna
skiptist þannig að um 3,2 milljarðar
fóru í rekstur og 1,5 milljarður til
fjárfestinga. Nú er talað um að
sveitarfélögin taki við nær öllum
kostnaði við rekstur grunnskólans
eða sem nemur 4,9 milljörðum. Rík-
ið mun áfram sinna verkefnum sem
kosta rúmar 300 milljónir. Þeirra
stærst er rekstur Námsgagnastofn-
unar.
Þó að þessar tölur liggi á borðinu
eru menn ekki alveg sammála um
hvað rekstur grunnskólans kostar
eða öllu heldur hver kostnaðurinn
verður í framtíðinni. Það liggur fyrir
að ef öll ákvæði grunnskólalaga yrðu
látin koma til framkvæmda yrði
kostnaður við rekstur grunnskólans
um 400 milljónum hærri en hann er
í dag. Þá hefur ekki verið tekið tillit
til þess kostnaðar sem fylgir frum-
varpi til nýrra grunnskólalaga, en
frumvarpið verður lagt fram á Al-
þingi í haust.
Tilfærslunni fylgir hagræðing
Olafur G. Einarsson, menntamála-
ráðherra, sagði að taka yrði tillit til
nýrra grunnskólalaga þegar tekju-
stofnar yrðu fluttir til ______
sveitarfélaga í tengslum
við þetta mál. Hann sagð-
ist gera ráð fyrir að nokk-
ur hagræðing yrði af til-
færslunni og eðlilegt væri
Ólafur G. Einarsson, menntamálaráðherra, segist
ekki geta lofað því að undirbúningi að færslu grunn-
skólans til sveitarfélaganna verði lokið um næstu
áramót eins og kennarar og sveitarstjórnarmenn
vilja. Hann segir þó í samtali við Egil Ölafsson
að engin ástæða sé til að fresta málinu.
Kostnaður við
grunnskóiann
mun aukast
að sú hagræðing skiptist á milli rík-
is og sveitarfélaga. Hann vildi þó
e.kki nefna tölur í þessu sambandi.
Ólafur sagðist heldur ekki geta svar-
að því hvað sveitarfélögin fengju
marga milljarða við tilfærsluna, en
það væri alveg ljóst að það yrði að
taka tillit til framtíðarkostnaðar við
rekstur grunnskólans þegar dæmið
yrði gert upp. Það þyrfti að taka
tillit til nýrra laga og nýs kjarasamn-
ings við kennara.
Nefnd sem menntamálaráðherra
skipaði fyrir ári og hafði það verk-
efni að meta kostnað við flutning
grunnskólans leggur til að sveitarfé-
lögin fái aukna hlutdeild í stað-
greiðslunni sem nemur 2,2-2,4%.
Sveitarstjórnarmenn eru ekki fylli-
lega sammála um hvort þetta er
nóg. Ólafur G. sagði ekki óliklegt
að tekjur verði fluttar til sveitarfé-
laga í þrepum. Mörg sveitarfélög
ráði ekki við kostnað við einsetningu
grunnskólans og taka verði tillit til
þess.
Hver á að skattleggja?
Á landsþingi Sambands íslenskra
sveitarfélaga sem haldið var á Akur-
eyri'í siðustu viku heyrðust þær radd-
ir að sveitarstjórnarmenn ættu ekki
að vera að velta þessu máli fyrir sér
öllu lengur heldur taka við grunn-
skólanum eins og dæmið stæði í
dag. Sigurgeir Sigurðsson, bæjar-
stjóri á Seltjarnarnesi, sagði að ef
rekstur grunnskólans kallaði á meiri
fjármuni ættu sveitarstjórnarmenn
einfaldlega að hækka skatta í stað
þess að krefjast þess af ríkinu að
það hækkaði skattana fyrir þá.
Margir sveitarstjórnarmenn gagn-
rýndu þetta viðhorf harðlega og
bentu á að aðstæður sveitarfélag-
________ anna til að takast á við
þetta verkefni væru mis-
jafnar. Mörg sveitarfélög
hefðu þurft að leggja tugi
milljóna í atvinnulífíð. Sel-
“““ tjamarnes hefði ekki þurft
leggja krónu í atvinnulífið en
að
skólanna. Eins og nærri má geta er
kennurum umhugað um að halda
sínum réttindum þegar nýr aðili fer
að greiða þeim laun. Jafnframt hafa
þeir hug á að nota tækifærið og
krefjast hærri launa, en óánægja er
meðal kennara með launakjör sín.
Menntamálaráðherra hefur raunar
bent kennurum á að með þessari til-
færslu skapist aðstæður fyrir kenn-
ara til að bijótast út úr núverandi
launakerfi. Þetta gerði hann í viðtali
í Morgunblaðinu 10. apríl í vor.
Ólafur G. sagðist standa við þessa
yfirlýsingu, en hann sagðist ekki
vera sannfærður um að nýr kjara-
samningur þyrfti endilega að leiða
til þess að heildarlaunakostnaður
myndi aukast. Það þurfi að breyta
sjálfu kerfinu í þá veru að hætta að
greiða kennurum fyrir hvert viðvik,
heldur semja um föst laun. Þetta
muni m.a. leiða til þess að yfirvinna
kennara minnki. „Þegar um er að
ræða gjörbreytt fyrir- ___________
komulag á vinnutilhögun
þá viðurkennir auðvitað
viðsemjandinn að það verði
að bijóta upp samningana.
Eg hef sagt að kennarar
Staðai
félaga
mis
hefði fengið um 40 milljónir auka-
lega í tekjur með breytingu á tekju-
stofnalögum sem gerð var á síðasta
vetri.
Samband sveitarfélaga hefur
krafist þess að tekið verði tillit til
misjafnrar stöðu sveitarfélaga við
tilfærsluna. Fullur vilji er til þess hjá
ríkisvaldinu að verða við þessum
kröfum. Þegar liggja fyrir tillögur
um að hluti staðgreiðslunnar renni
í Jöfnunarsjóð sveitarfélaga og að
reglum um framlag úr sjóðnum verði
breytt.
eigi að notfæra sér þetta tækifæri
til þess að bijótast út úr þessu launa-
kerfi opinberra starfsmanna,“ sagði
Ólafur.
Eiríkur Jónsson, formaður KÍ,
sagði að vissulega væri hugur í kenn-
urum að knýja á um hærri laun í
þeim kjaraviðræðum sem framundan
væru. Hann sagði nauðsynlegt að
hefja samningavinnuna strax, en tók
jafnframt fram að ekki yrði hægt
að ljúka henni fyrr en ljóst væri
hvernig ný grunnskólalög litu út.
Fara kennarar á biðlaun?
Kennarar vilja hærri laun
Togstreitan milli ríkis og sveitar-
félaga um flutning grunnskólans til
sveitarfélaga snýst ekki síst um laun
kennara og annarra starfsmanna
Nefnd sem menntamálaráðherra
skipaði til að fjalla um lífeyrismál
og réttindamál kennara skilaði
skýrslu í vor, en efni hennar hefur
enn ekki verið gert opinbert. Eiríkur
sagði að þessi réttindamál kæmu til