Morgunblaðið - 28.10.1994, Page 22

22 FÖSTUDAGUR 28. OKTÓBER 1994
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
i vmninga
- rúmlega 2,5 milliónir raða hafa fengið vinning
í lottóinu síðan það tók til starfa órið 1986.
- 337 íslendingar hafa fengið milljón eða meira.
- fyrsti vinningur hefur hæstur orðið nærri
30 milljónir.
•
- hæsti vinningur sem einstaklingur hefur
hlotið er tæpar 16 milljónir.
- 40% af sölu hverrar viku fer til vinningshafa.
•
- fró upphafi hafa rúmir 2 milljarðar runnið til
öryrkja og íþrótta- og æskulíðsstarfs.
•
- fólk ó flestum aldri freistar gæfunnar.
- allir vinningar eru greiddir út í
beinhörðum peningum.
Vertu meb
- draumurinn gæti orbib
ab veruleika!
- landsleikurinn okkar
Rætur o g ris
raftónlistar
ErkiTíð, tónlistarhátíð þar sem tölvu- og raftón-
list verður í hávegum höfð, verður haldin í Reykja-
vík um helgina. Orri Páll Ormarsson kynnti sér
tilefnið o g dagskrána, auk þess að taka höfunda
tónverka og framkvæmdastjóra hátíðarinnar tali.
TÖLVU- og raftónlist verður í
brennidepli íslensks listalífs um helg-
ina. Tilefnið er tvíþætt; annars vegar
50 ára afmæli lýðveldisins og hins
vegar að saga raftónlistar er nánast
jafn gömul. Fyrir þessar sakir efna
ErkiTónlist sf., Tónlistardeild RÚV
og Tónskáldafélag íslands til hátíð-
ar, sem nefnist ErkiTíð, á efri hæð
Sólons Islandus sem tileinkuð er
þessari tegund tónlistar. 36 tónverk
eftir 14 íslensk tónskáld verða flutt
á sjö tónleikum frá föstudegi til
sunnudags. Níu verkanna verða
frumflutt.
Að sögn Kjartans Ólafssonar, tón-
skálds og framkvæmdastjóra hátíð-
arinnar, er upphaf raftónlistar miðað
við árið 1945 þegar tónlist sem
heimamenn nefndu
„Musique concrete"
kom fram á sjónar-
sviðið í París. ís-
lendingar hafi á
hinn bóginn ekki
kynnst þessu tján-
ingarformi að
nokkru ráði fyrr en
rúmum áratug síð-
ar. „Hátíðin mun
spanna sögu raf-
tónlistar allt frá
upphafi til dagsins
í dag,“ segir Kjart-
an en yngsta verkið
sem flutt verður er
um þriggja vikna
gamalt. Dagskráin
verður fjölbreytt því margar bylting-
arkenndar aðferðir í tölvu- og raftón-
list hafa komið fram á þessari hálfu
öld.
Kjartan fullyrðir að tölvan gegni
stóru hlutverki í starfi tónskálda í
dag og gildi þá einu hvort horft sé
til raftónlistar eða hefðbundnari tján-
ingarforma. Kjartan segir að mörg
tónskáld hafí verið varkár þegar þau
tóku tölvuna í sína þjónustu enda sé
slíkt eðlilegt þegar jafn róttæk tækni
sé annars vegar. Nú séu menn hins
vegar óðum famir að færa sig upp
á skaftið. „Raftónlist hefur lengi
verið hliðargrein hjá íslenskum tón-
skáldum en er í dag orðin aðalbú-
grein hjá mörgum. Tækin eru orðin
mun meðfærilegri þannig að menn
þurfa einungis að glíma við tónlistar-
leg vandamál í stað tæknivandamála
eins og í upphafi."
Kjartan bendir ennfremur á, að
hagur raf- og tölvutónlistar hafi
vænkast mjög síðasta kastið og nú
sé svo komið að litið sé á hana sem
sjálfsagðan hlut. „íslendingar eru
mjög opnir gagnvart nýjungum og
virðist þessi tónlist því eiga greiðan
aðgang að hlustendum hér á landi.“
Varð að fara eigin leiðjr
Magnúsi Blöndal Jóhannssyni,
tónskáldi, verður skipað í öndvegi á
hátíðinni enda er hann ekki einungis
kunnur innan lands sem utan fyrir
raftónverk sín heldur jafnframt
brautryðjandi á sviði raf- og tölvu-
tónlistar á íslandi. Meðal annars
verður frumflutt eftir hann glænýtt
verk.
Magnús komst í kynni við raftón-
list á ofanverðum sjötta áratugnum.
Kynntist hann þessu nýstárlega tján-
ingarformi í tónlist í Vesturheimi hjá
kunningja sínum, Edgar Vares og
gerðist sporgöngumaður hans. Vares
þessi var einn helsti frumkvöðull raf-
tónlistar í Bandaríkjunum en þar
lagði íslendingurinn ungi stund á
hefðbundið tónlistarnám fyrr á ára-
tugnum. Magnús hafði þó lokið námi
þegar raftónlistin tók að ryðja sér
til rúms þar vestra. „Ég hafði tak-
mörkuð kynni af raftónlist ytra og
varð því að fara eigin leiðir,“ segir
Magnús og lætur hugann reika til
áranna í kringum 1960 þegar hann
lagði fyrst til atlögu við raftónlist.
„Það voru engar tölvur til á þeim
tíma þannig að ég varð að notast
við hugmyndaflugið, límbandið og
skærin. Skilyrðin voru mjög erfíð;
það var eiginlega ekki hægt að gera
þetta." Magnús starfaði á Ríkisút-
varpinu á þessum tíma og fékk
afnot af úrvinnsluherbergi
nokkru þar á bæ til að stunda til-
raunir í skjóli nætur. Afrakstur
þeirra tilrauna var fyrsta íslenska
raftónverkið sem bar nafnið „Sam-
stirni". „Þessi tónlist mætti engum
skilningi í fyrstu," segir tónskáldið.
„Fólk hafði ekkert til að tengja hana
við og fyrir vikið var umfjöllun gagn-
rýnenda fjandsamleg; „Samstirni"
var tætt niður." Ekki voru þó allir á
sama máli því hinn heimskunni þýski
tónlistarmaður Karl-Heinz Stock-
hausen komst síðar yfir verkið,
hreifst af því, tók það upp á sína
arma og notaði meðal annars í
kennslu.
Þáttur Surtseyjargossins
Surtseyjargosið olli straumhvörf-
um í umfjöllun um raftónlist hér á
landi eða öllu heldur kvikmyndin
„Surtur fer sunnan“ sem Ósvaldur
Knudsen gerði um náttúruhamfar-
irnar árið 1965. Tónlistin í myndinni
var óhefðbundin en hnitmiðuð með
tilliti til aðstæðna. Höfundur hennar
var Magnús Blöndal Jóhannsson.
„Ég samdi tónlistina með náttúru-
hamfarirnar í huga og skyndilega
gat fólk tengt hana við eitthvað,
bæði hljóðrænt og myndrænt."
Myndin verður sýnd á hátíðinni um
helgina.
Að mati Magnúsar hefur orðið
bylting í raftónlist á þeim áratugum
sem liðnir eru frá því að hann hafði
fyrst kynni af þessu tjáningarformi.
„Þróunin hefur verið geysilega hröð
og vinnubrögðin breyst eftir því.
Tónsköpunin verður reyndar alltaf
söm við sig en það er miklu auðveld-
ara að framkvæma hlutina í dag
enda möguleikarnir miklu fleiri."
Magnús horfir sérstaklega til tölva
í þessu samhengi.
Magnús lagði litla rækt við raf-
tónlist á árunum 1976-91. Síðustu
ár hefur hann þó helgað sig raf- og
tölvutónverkum . „Aðstæður eru allt
aðrar í dag. Þessi tónlist mætir miklu
meiri skilningi." Magnús horfir því
björtum augum til framtíðarinnar
enda fær hann ekki annað séð en
að frjór jarðvegur hafi myndast fyrir
raftónlist hér á landi. „Hátíðin bend-
ir til þess að mikið af hæfíleikafólki
sé að fást við raftónlist í dag. Það
er engin lognmolla."
Heil bygging undir tölvuna
Annar brautryðjandi í raftónlist á
Islandi er Þorkell Sigurbjömsson,
tónskáld. Hann hafði haft veður af
nýstárlegu tjáningarformi í tónlist
áður en hann hélt til náms í Illinois
í Bandaríkjunum undir lok sjötta
áratugarins en kynntist því ekki af
eigin raun fyrr en í háskólanum þar
vestra. „Háskólinn í Iliinois var einn
sá fyrsti sem bauð upp á raftónlist
sem fag,“ segir Þorkell sem lét ekki
segja sér það tvisvar heldur skráði
sig í námskeiðið. Um tveggja ára
s'keið tók hann síðan þátt í spenn-
andi tilraunum á sviði raftónlistar
innan veggja skólans. „Háskólinn
átti tölvu - sem var sjaldgæft á
þeim tíma - en hún var afar ómeð-
færiieg og lagði undir sig heila bygg-
ingu. Kennari minn nýtti sér hana
engu að síður til að gera alvöru úr
því að nota tölvutækni til að kalla
fram tónlist. Það var eins og nýr
heimur lykist upp.“
Þorkell segir að
tónlistarmenn hafi
verið að leita hóf-
anna JL- þessum
árum. „Raftónlist
varð ekki á al-
manna vitorði fyrr
en árið 1958 þegar
Phillips-fyrirtækið
stóð fyrir því að
raftónlist var flutt
án milligöngu tón-
listarmanna á
heimssýningunni í
Brussel." Að sögn
Þorkels voru sárafá
tæki til á sokka-
bandsárum raftón-
listar sem beinlínis
voru framleidd í þeim tilgangi að
stuðla að tónlistarsköpun. Fyrir vikið
hafi raftónsmíðar verið tímafrekar
og krafíst mikillar klippivinnu.
Að sögn Þorkels var það forvitnin
sem knúði hann til að kanna mögu-
leikana sem raftónlistin hafði upp á
að bjóða. „Ég vildi kynnast þessum
heimi en þetta var bara eitt áhuga-
svið hjá mér.“ Þegar tónskáldið sneri
heim { upphafí sjöunda áratugarins
voru skilyrðin til að fást við raftón-
list á íslandi ekki upp á marga físka.
„Maður hefði þurft að vera með ann-
an fótinn í útlöndum hefði maður
ætlað að sinna þessu af einhveiju
viti. Það var því eiginlega sjálfgefið
að þetta yrði bara „innan sviga“ hjá
mér.“ Þorkell spreytti sig þó á raftón-
smíðum á sjöunda áratugnum önd-
verðum. „Ef tekið er mið af tækn-
inni í dag voru þessi verk afar frum-
stæð.“
Úreltist á þremur árum
Tækninni hefur fleygt fram frá
þvi að Þorkell og Magnús komust
fyrst í kynni við raftónlist fyrir meira
en þremur áratugum síðan. „Tölvur
og tæki eru orðin miklu meðfæri-
legri og vinalegri í dag,“ segir Þor-
kell. „Eg var töluvert viðloðandi raf-
tónlist á áttunda áratugnum og á
þeim tíma tók því ekki að setja upp
fullkomið hljóðver hér á landi því það
hefði úrelst á þremur árum. Það
hentaði íslenskum tónskáldum því
miklu betur að reyna fyrir sér þar
sem tæknin var best á hveijum tíma
erlendis.“
„Þessar öru tækniframfarir bjóða
svo sannarlega upp á spennandi
möguleika í raftónlist í framtíðinni,"
segir Þorkell. „Tölvur eru orðnar al-
menningseign og því byija fáir á
grunni núorðið. Þó koma alltaf fram
sérvitringar sem finna nýjar leiðir
og gera um leið allt annað úrelt.
Eina þankastrikið sem hægt er að
setja í þessu sambandi er við iðnað-
inn sjálfan; því voldugri sem hann
verður því meiri áhrif hefur hann.“