Morgunblaðið - 22.11.1994, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 22. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
4

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
N ORSK-ISLENZKI
SÍLDARSTOFNINN
LÍFSKJÖR landsmanna og þjóðartekjur hafa löngum
ráðizt af sjávarafla og verðr sjávarvöru á erlendum
mörkuðum. Þegar norsk-íslenzki síldarstofninn gaf sem
mest í þjóðarbúið námu síldarafurðir rúmlega þriðjungi
af verðmæti vöruútflutnings okkar. Það er því rétt mat
þegar Gunnar Flóvenz, stjórnarformaður Síldarútvegs-
nefndar, heldur því fram í viðtali við Morgunbiaðið sl.
sunnudag, að hrun norsk-íslenzka síldarstofnsins í lok
sjöunda áratugarins hafi verið eitt mesta efnahagsáfall
íslendinga á þessari öld.
En hver var ástæðan fyrir nær algjöru hruni þessa
fyrrum stærsta síldarstofns heims? Þeirri spurningu svar-
aði Gunnar Flóvenz svo í tilvitnuðu viðtali:
„Ég hygg að flestir, sem til þessara mála þekkja, viður-
kenni að helzta ástæðan fyrir hruni stofnsins hafi verið
hinar gegndarlausu veiðar Norðmanna á ungsíldinni á
uppeldisstöðvunum við Norður-Noreg þannig að um eðli-
lega endurnýjun stofnsins gat ekki orðið að ræða.“
Árið 1978 voru fiskifræðingar almennt sammála um
að stöðva yrði þessar veiðar með öllu, ef koma ætti í
veg fyrir útrýmingu stofnsins. Þrátt fyrir þessar fiski-
fræðilegu viðvaranir létu norsk stjórnvöld undan þrýst-
ingi þarlendrar útgerðar og leyfðu áframhaldandi veið-
ar, að vísu takmarkaðar. I þessu sambandi verður og
að hafa í huga að kvótamörk voru ekki virt næstu ár á
undan, samanber „svörtu síldina“ svokölluðu, sem hvergi
kom fram á aflaskýrslum.
Gunnar Flóvenz vakti á þessum árum ítrekað athygli
á nauðsyn þess að bregðast skjótt við hrunhættu norsk-
íslenzka síldarstofnsins. í sama streng tók Jakob Jakobs-
son, fiskifræðingur, sem manna bezt þekkir lifnaðar-
hætti norsk-íslenzku síldarinnar. Og Matthías Bjarnason,
þá ráðherra sjávarútvegsmála, sendi Eyvind Bolle, þáver-
andi sjávarútvegsráðherra Noregs, bréf í marzmánuði
1977, þar sem lýst er þungum áhyggjum yfir fyrirhuguð-
um veiðum Norðmanna. Matthías gagnrýnir og í viðtali
við Morgunblaðið í ágúst 1980 stóraukna sókn Norð-
manna í hrygnandi síld út af Mæri í marz- og aprílmánuð-
um á árabilinu 1964 til 1967. „Þá fór floti þeirra um
eins og eyðandi eldur, þrátt fyrir harðorð mótmæli
Rússa,“ segir hann, „ausið var upp tveggja og þriggja
ára síld, en kynþroska dvaldi þessi stofn aðeins tvo
mánuði [á ári] í hrygningu við Noreg. . .“
Norðmenn tóku seint og um síðir við sér að því er
varðar norsk-íslenzku síldina. Stofninn hefur og farið
ört vaxandi síðustu árin. Hrygningarstofninn er nú talinn
vera um þrjár milljónir tonna, fimm til sex sinnum stærri
en hrygningarstofn íslenzku sumargotssíldarinnar. Með
hagstæðum sjávarskilyrðum má reikna með áframhald-
andi vexti hans. Þá er líklegt að stofninn taki upp fyrri
hætti um ætisleit á íslandsmið, sem þegar eru vísbending-
ar um, en fyrir hrunið mikla í lok sjöunda áratugarins
hélt norsk-íslenzki síldarstofninn sig í 7-8 mánuði af
árinu á hafsvæðum norður og austur af íslandi, en var
aðeins í um tvo mánuði við Noreg, þar sem hann hrygndi.
Það hlýtur að koma að því að gengið verði frá sam-
komulagi þjóðanna um nýtingu norsk-íslenzka síldar-
stofnSins. Það væri og í samræmi við samkomulag ís-
lands og Noregs um fiskveiði og landgrunnsmál frá 1980.
Þar er m.a. lögð áherzla á samkomulag þjóða um vernd-
un og nýtingu flökkustofna, en til þeirra verður að telja
bæði loðnu og síld. Að því hníga og bæði fiskifræðileg
rök og hagsmunir viðkomandi þjóða. í slíku samkomu-
lagi er hins vegar ekki einhlítt, eins og Gunnar Flóvenz
bendir á, að miða við aflakvóta eingöngu, enda fráleitt
að rányrkja á ungsíld, sem leiddi til hruns stofnsins,
verði metin til kvótaauka. Þvert á móti væri æskilegt
að banna veiðar á ungsíldinni. Einnig verður að taka
tillit til þess við hugsanlega aflaúthlutun,'segir Gunnar
Flóvenz, „hve langan tíma árs hrygningarstofninn hélt
sig innan við núverandi mörk fiskveiðilögsögu viðkom-
andi landa þegar stofninn var í eðlilegu ástandi fyrir
hrunið mikla,“ sem og „hversu efnahagur íslands er
háður fiskveiðum,“ eins og það er orðað í áðurnefndum
samningi frá 1980.
VÍSINDI
EIRÍKUR Steingrímsson
erfðafræðingur við Rann-
sóknar- og þróunarstofn-
un bandarísku krabba-
meinsstofnunarinnar í Fredrick í
Maryland-fylki og samstarfsmenn
hans hafa undanfarin ár unnið að
rannsóknum á erfðavísi í músum
sem hefur áhrif á þroskun augna
og myndun litarfruma. Nýlega var
sýnt fram á að stökkbreytingar í
sama erfðavísi í mönnum valda svo-
nefndum Waardenburg 2 sjúkdómi
(WS2) en hann lýsir sér sem skort-
ur á litarefni í hári og augum auk
heyrnarleysis á öðru eða báðum
eyrum.
Greint er frá niðurstöðum þess-
Mikilvægnr
áfangií
rannsókn
ara rannsókna í nóvemberheftum
tímaritanna Nature Genetics og
Genes and Development. Fyrr-
nefnda tímaritið vekur einnig at-
hygli á mikilvægi rannsóknanna í
erfðaefnis
sérstakri fréttaskýringu.
Auk Eiríks unnu að rannsóknun-
um erfðafræðingar við Texas-
háskóla, Rockefeller-háskóla í New
York, læknadeild Harvard-háskóla
og rannsóknarstofur heilbrigðis-
stofnunar Bandaríkjanna í Beth-
esda, Maryland-fylki.
Mýs auðvelda rannsóknir
Samstarfsmönnum Eiríks tókst á
síðasta ári að eina'ngra stökkbreyt-
ingu í erfðavísi sem vitað er að
velður litarbreytingu, heyrnarleysi
og vanþroskun augna í músum.
Vitað er um sambærilegan erfðavísi
í mönnum. Uppgötvunin auðveldar
því rannsóknir á sjúkdómum af
völdum stökkbreytinga í þessum
erfðavísi.
Kosturinn við að nota mýs er að
hreinrækta má músastofninn og
ganga úr skugga um að stökkbreyt-
ingar í erfðaefni þeirra séu ekki
venjulegur breytileiki milli stofna.
Við rannsóknir á mönnum eru þess-
ir kostir ekki fyrir hendi, nema til
séu stórar fjölskyldur með mörgum
sjúkum og heilbrigðum einstakling-
um. -------
Rannsóknir á erfðaefni
músa hafa aukist hratt á
undanförnum árum.
Maðurinn og músin eru
mjög skyld og flestir
erfðavísar sem einangr-
Eiríkur Steingrímsson erfðafræð-
ingur og samstarfsmenn hans á
rannsóknarstofnun í Bandaríkjun-
um hafa fundið tengsl milli erfða-
visis í musum og monnum sem
hefur áhrif á heyrn, háralit og
augu. Erlend vísindarit fjalla um
rannsóknirnar í þessum mánuði.
Benedikt Stefánsson fréttaritari
Morgunblaðsins í Japan ræddi við
Eirík Steingrímsson.
Eiríkur
Steingrímsson
Erfðavísir,
sem veldur
Waardenburg
2 sjúkdómi
aðir hafa verið í annarri tegundinni
hafa fundist í hinni.
Rannsóknarstofur um allan heim,
sem fást við erfðafræðirannsóknir
á músum, a!a músastofna. í hvert
skipti sem afbrigðilegar mýs finnast
er athugað hvort eiginleikinn erfist,
sem merkir að um stökkbreytingu
sé að ræða í erfðaefni dýrsins. Ef
eiginleikinn þykir áhugaverður
hefst kapphlaup um að einangra
stökkbreytta erfðavísinn en þannig
fást mikilvægar upplýsingar um
hvernig viðkomandi eiginleika er
stjórnað í frumunni. Þegar erfðavís-
irinn finnst er leitað að stökkbreyt-
ingunni sjálfri en hún gefur mikil-
vægar upplýsingar um það hvernig
prótínið starfar.
________ Gefur alveg nýjar
upplýsingar
Erfðavísirinn sem - Ei-
ríkur og samstarfsmenn
hans hafa einangrað leið-
ir til myndunar stjórnp-
rótíns, sem er í flokki
svonefndra DNA-bindiprótína.
Hlutverk þeirra er að bindast stýri-
svæðum annarra erfðavísa á erfða-
efninu og stjórna því hvenær þeir
eru virkir og hvenær ekki. Þessi
erfðavísir er sá eini í þessari fjöl-
skyldu sem tengist mörgum mis-
munandi stökkbreytingum þar sem
virkni prótínsins í þroskun lífver-
unnar er þekkt.
„Upplýsingar um stökkbreyting-
ar eru ómetanlegar, þar sem þær
segja til um hvaða tilgangi prótínið
gegnir í lífverunni. Einnig segja þær
til um hvernig prótínið starfar,“
segir Eiríkur í samtali við Morgun-
blaðið. „Áður höfðu menn byggt
vitneskju sína um stjórnprótín þessi
að mestu leyti á niðurstöðum til-
rauna sem gerðar voru í tilrauna-
glasi eða þegar unnið var —------——
með einstakar frumur.
Vitneskjan var tiltölulega
mikil og góð en jafnast
ekki á við það að hafa
upplýsingar um hegðun
prótínsins í lífverunni
sjálfri.“
Áfan<
skýraI
stjórni
í lífvi
Mikilvægur áfangi
í grein um rannsóknir í tímaritinu
Genes and Development er borin
saman virkni prótínsins í lifandi
dýri og við aðstæður í tilrauna-
glasi. Niðurstöður Eiríks og sam-
starfsmanna hans sýna að stökk-
breytt afbrigði prótínsins hegðar sér
gjarnan á annan hátt í lifandi dýri
en búast mætti við af rannsóknum
í tilraunaglasi. „Þegar við höfðum