Morgunblaðið - 01.03.1995, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 1. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Umbúðir
heimsins
HÖNNUN
Gallcrí Úmbra
ÖSKJUR
GRÍMA EIK
KÁRADÓTTIR
Opið þriðjud.-laugard. kl. 13-18
og sunnud. kl. 14-18 til 8. mars.
Aðgangur ókeypis.
UMBÚÐIR af öllu tagi eru í
hugum flestra auðvirðileg einnota
fyrirbrigði, öðru fremur til trafala
í hinu daglega lífí; þær skulu rifn-
ar af innihaldinu og þeim síðan
fleygt. Ógnvænlegur hluti alls
þess sorps sem maðurinn dreifír
í kringum sig er af þessu tagi,
og virðist ekkert lát á hvemig það
eykst og margfaldast.
En það má nálgast umbúðir
frá öðru sjónarhorni, og líta á
þær sem varanlegan hlut, sem
getur bæði verið nýtilegur og
fagur í senn. Með slíku viðmóti
má sporna við ruslinu, og um
leið leggja nokkuð til að bæta
mannlegt umhverfí.
Þetta er sú nálgun sem blasir
við á þessari litlu sýningu. Gríma
Eik Káradóttir útskrifaðist frá
textíldeild Myndlista- og hand-
íðaskóla íslands 1990, þar sem
hún hefur augljóslega tileinkað
sér virðingu fyrir ólíkum efnum
og möguleikum þeirra, því hér
kemur ýmislegt á óvart.
í fyrsta lagi er það viðfangs-
efnið, en Gríma Eik sýnir hér
eingöngu öskjur af öllum stærð-
um og gerðum. Fæstir myndu
hugsa til þessa einfalda kring-
lótta forms sem vettvangs list-
rænna tilburða, en listasagan er
samt sneisafull af dæmum um
að góð hönnun nytjahluta hefur
farið saman við aðra framþróun
í listinni, og nægir að nefna leir-
listina og stílbreytingar hús-
gagna í því sambandi. Askjan er
því engu síðra verkefni en t.d.
stóllinn, og hin „endanlega"
hönnun verður seint fundin.
í öðru lagi er það efniviðurinn
sem listakonan velur sér, en allar
öskjurnar eru úr pappa. Þetta
forgengilega efni sýnir hér á sér
óvænta hlið; það er hart og þétt
viðkomu, líkt og tré, og geislar
af öryggi hins sterka og varan-
lega. Það er aðeins við mjög ná-
kvæma skoðun að hið sanna
kemur í ljós.
Loks er að nefna úrvinnsluna.
Gríma Eik hefur litað öskjurnar
í fjölbreyttum en mildum litum
Gríma Eik
öskjur
og gengið frá lokum með mis-
munandi hætti. Með uppsetning-
unni er loks lögð áhersla á að
hinar mismunandi stærðir af
öskjum geta þjónað ólíkum hlut-
verkum, allt eftir þeim leyndar-
dómum sem fólk kýs að fela þeim
að varðveita.
Með vissum hætti má líta á
þessar öskjur sem höggmyndir,
þar sem sjálfstæð úrvinnsla og
samsvörun við hið næsta fara
saman. Hönnunarhugtakið
stendur þeim þó nær, einkum
þegar notagildið er haft í huga;
þessir gripir eru ekki aðeins ætl-
aðir til skrauts, heldur geta þeir
gegnt fjölbreyttu og um leið
leyndu hlutverki hirslunnar, sem
geymir dulúð tilverunnar.
Umbúðir heimsins þurfa þann-
ig ekki að vera forgengilegur
fjandi umhverfisins, sem við er-
um í stöðugum vandræðum með
að koma frá okkur með sóma-
samlegum hætti, heldur geta þær
verið sjálfsagður hluti þess sem
okkur er kært í lífinu.
Þessi fyrsta sýning ungrar lis-
takonu er fersk og hlýleg og
byggir á skemmtilegri nálgun við
viðfangsefnið, sem vonandi á eft-
ir að fylgja henni í framtíðinni í
öðrum listrænum verkefnum.
Eiríkur Þorláksson
Eilífðin
BðKMENNTIR
Skáldsaga
MEÐ HÆGÐ
Höfundur: Milan Kundera. Þýð-
andi: Friðrik Rafnsson. Prentun:
Prentsmiðjan Oddi. Útgefandi: Mál
ogmenning 1995.133 síður.
Verð kr. 1.780.
ÞAR SEM sögumaður situr við
stýrið og ekur eftir þjóðveginum, þar
sem öllum liggur á, á leið í höll sem
hann ætlar að dvelja í næsta einn og
hálfan sólarhringinn, rifjast upp fyrir
honum saga sem skrifuð var á 18.
öld, um aðalskonu og ungan riddara
sem óku um þennan sama veg í átt
að þessari sömu höll. Bara á minni
hraða.
I þessari nýjustu skáldsögu sinni,
sem kom út samtímis á íslandi og í
Frakklandi, fjallar Kundera um tím-
ann og hraðann í ótrúlegu samsafni
af skemmtisögum og nánast kjafta-
sögum. Og sögumaðurinn hans sér í
gegnum holt og hæðir; sest bara nið-
ur, horfír á atburði sem hafa átt sér
stað og tengjast höllinni meira og
minna; augnablik sem annaðhvort
hafa gert menn að hetjum eða hund-
ingjum. Hann horfir á það hvemig
þráin eftir frægð og athygli leiðir
menn út á hæpnar brautir og teflir á
móti sögu af mönnum sem hafa leynst
á bak við dulnefni en tíminn ákveðið
að svipta hulunni af þeim. Augna-
bliksfrægð í fjölmiðlaheimi nútímans
er skammvinn og kallar á mikla út-
sjónarsemi þess einstaklings sem
hennar krefst; hann verður að dansa
eftir lögmálum miðlanna til að frægð-
arsól hans rísi sem snöggvast, til
þess eins að hníga með sama hraða.
I þeim heimi gerist allt hratt. En hrað-
inn er andstæða tímans, athyglin
andstæða ódauðleikans. Aðeins
tíminn getur gert menn ódauðlega,
sama hversu mikið þeir þrá frægðina.
Athyglin og hraðinn eru aðeins þrö-
skuldar sem menn hnjóta um, á þann
hátt að allir taka eftir því og halda
að það sé frægð. Þannig er þvi farið
með menningarvitann Berck og þing-
manninn Duberques, sem eru í harðri
samkeppni við að búa til „sensasjón-
ir“ í kringum sjálfa sig, fá athygli
myndavélarinnar í nokkur augnablik
á stangli og eru vægast sagt hlægileg-
ir í viðleitni sinni. Hlægilegir, athygl-
issjúkir, ófijálsir og valdalausir; ekk-
ert nema sýniþörfm, því eins og sögu-
maður segir, þá er frægðin „búin að
tæta í sig hvem einasta snefíl af frelsi
hans og hann veit það vel; nú á tím-
um geta-aðeins fullkomlega skynlaus-
ir menn sóst eftir því að drattast með
skaftpotta frægðarinnar glamrandi á
eftir sér.“ Og þótt þetta sé algild
fullyrðing á sögumaður hér við Karl
Bretaprins, máli sínu til stuðnings.
Hann ber saman krónprinsinn sem
er „valdalaus og ófijáls, en geysilega
og augnablikið
Milan Kundera Friðrik Rafnsson
frægur" og Vaclav konung Tékka á
14. öld, sem „hafði unun af því að
sækja gistihúsin í Prag og spjalla við
alþýðuna án þess að nokkur vissi
hver hann var. Hann var í senn valda-
mikill, frægur og fijáls" - enda ljós-
myndunin ekki enn fundin upp.
A móti þeim Berck og Duberques
teflir sögumaður fram sögunni af
hefðarfrú T. og hinum unga riddara
sem skrölta í hestvagni að höllinni
þar sem þau eyða saman nótt - sem
er svo löng að henni er skipt í þrennt.
Hún er nótt nautna, nótt leiks; nótt
þar sem ekki er formálalaust girt nið-
ur um sig og hafðar samfarir eða
látist hafa þær, eins og í sögunni sem
hann segir af Vincent og Júlíu. Hjá
hefðarfrú T. og riddaranum unga er
tíminn vel nýttur í aðdraganda, sér-
stakt tungumál viðhaft til að gefa í
skyn, skapa eftirvæntingu; kitlandi
daður sem gerir hvert augnablik í
leiknum að nautn - og sagan verður
ódauðleg, sagan Dagur ei meir sem
eignuð hefur verið höfundinum Vivant
Denon og er nú talin meðal þeirra
bókmenntaverka sem best endur-
spegla list og anda 18. aldarinnar,
eftir því sem sögumaður segir.
Tíminn er nautn, hraðinn er víma
og nútímamaðurinn er háður hraðan-
um, háður vímuástandinu, lifir fýrir
augnablikið. Hann kann ekki að setj-
ast niður og njóta þess að vera með
sjálfum sér og öðrum; njóta þess að
hlusta á orð og þögn. Andstætt við
hinn erótíska leik 18. aldar konunn-
ar, kastar nútímakonan sér á þann
mann sem hún vill fá. Hún vill fá
hann, strax, eins og þáttagerðarkon-
an Immaculata vill fá Berck, og fær
hann því alls ekki. Aðallega vegna
þess að hann vill eitthvað allt annað,
strax, en fær ekki. Þau eru af sömu
tegund; tegund sem ekki hefur tíma
til tjáningar og samskipta, hvað þá
leikrits í heila nótt; tegund sem liggur
svo á að hún nánast krefst fullnæg-
ingar áður en líkamleg samskipti hefj-
ast - hefur engan tíma til að njóta
þeirra. Gæti dottið of lengi út úr sviðs-
Ijósinu.
í höllinni er alþjóðleg ráðstefna
skordýrafræðinga, sem keppa um
athyglina; yfírborðsleg og leiðinleg
leið til að drepa tíma sem ekki er
hægt að hrinda inn í hraða og al-
gleymi, nema hjá þeim sem eru ötul-
ir við að skreppa á bar-
inn. Ráðstefnan snýst
um að taka þátt í sagn-
fræðilegu augnabliki
þegar endurreistur vís-
indamaður, sem hefur
verið í byggingavinnu
sökum pólitísks mis-
skilnings, ávarpar þing-
heim. Allir ætla að eiga
hlutdeild í augnablikinu
en hugsa minna um
hversu mikils virði hann
er sem vísindamaður og
hvort hann á einhveija
möguleika á að tileinka sér aftur
þann hugsunarhátt og þær vinnuað-
ferðir sem vísindin kalla á. Hann er
frægur fyrir að hafa ekki fengið að
stunda vísindin og það eitt skiptir
máli.
Með hægð er hreint makalaus stú-
día á hræsninni, yfírdrepsskapnum,
athyglissýkinni, grunnhyggninni,
flóttanum og brengluðu gildismatinu
sem einkennir nútímasamfélag;
brenglun sem stýrt er af fjölmiðlum
sem allir verða að dansa eftir. Þetta
er hörð ádeila í skemmtisagnastíl og
vegna þess hversu skemmtilegar
sögumar eru, er auðvelt að verða
fótaskortur í því völundarhúsi af
gagnrýni og ádeilu sem fléttað er inn
í textann. En þræðirnir eru sterkir
og litríkir og smám saman renna
þeir saman í heild sem opnar sýn inn
í hugsunarhátt sem nútímamaðurinn
þarf á að halda. Hugsunarhátt sem
skefur hismið frá kjarnanum og vísar
okkur leið að hægari hjartslætti,
meiri íhygli, opnar augu okkar fyrir
því fínlega og mikilvæga í kringum
okkur og fyrir gildismati sem gerir
líf hvers einstaklings ríkara í hans
nánasta umhverfi.
Textinn er mjög meitlaður, frá-
sögnin hæg og bygging verksins
mjög „kúnderísk", þ.e.a.s. mörgum
sögum fer fram samtímis; sögum
sem virðast við fyrstu sýn eiga fátt
sameiginlegt vegna þess hve langt
er milli þeirra í tíma. En það er ein-
mitt galdurinn í þessari skáldsögu;
tíminn hefur ekkert með almanakið
að gera. Atburðir í sögu sem skrifuð
er á 18. öld standa okkur jafn nærri
og atburðir í sögu sem skrifuð er í
dag. Sögumar sem virðast svo ein-
faldar við fyrstu sýn, afhjúpa ólíkan
hugsunarhátt, ólíkt gildismat og ólíkt
hegðunarmynstur, annars vegar á
18. öld, hins vegar á 20. öld. En það
hefur ekkert með tímann að gera,
heldur fremur tæknina. Við lifum á
hinum raunverulega tíma upplýs-
inganna - og það er spurning hvert
það hefur leitt okkur.
Hvað þýðinguna varðar, les ég
ekki frönsku og get því ekki borið
textana saman. En málfar er mjög
gott á þýðingunni, litríkt og lifandi i
og ég verð að segja eins og er, að
ég naut þess virkilega að lesa hana. 0.
Súsanna Svavarsdóttir
TONLIST
íslcnska ópcran
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Flutt íslensk hljómsveitarverk. Ein-
söngvari Michael J; Clarke. Stjóm-
andi Guðmundur Óli Gunnarsson.
Laugardagurinn 25. febrúar 1995.
ÞRÁTT fyrir að ekki séu til lög
um tónlistarmenntun á íslandi, hvorki
er varðar grunnmenntun þá í tónlist,
sem ungu fólki stendur til boða í tón-
listarskólum landsins eða að nokkur
lagabókstafur standi um framhalds-
menntun á því sviði, hafa orðið ótrú-
legar framfarir varðandi alhliða tón-
listarmenntun hér á landi. Það er
eðlilegt að listiðja eigi sér upphaf í
listþörf áhugamanna og þannig hefur
háttað til á íslandi, að fyrst komu
fram áhugamenn i leiklist, myndlist,
tónlist og jafnvel ritlist, er með vax-
andi umsvifum gátu aflað sér tekna,
svo að á nokkrum áratugum reis upp
fjölmenn starfsstétt listamanna. A
sviði tónlistar markaði stofnun Tón-
listarskólans í Reykjavik, 1930, upp-
haf reglulegrar tónlistarmenntunar á
íslandi, þó enn hafí ekki verið skotið
undir hann grunnstoð í lögum. Sinfó-
níuhljómsveit íslands hafði starfað í
Ný sinfóníuhljómsveit
áratugi án lagaheimildar, áður en
henni var markaður starfsvettvangur
með lögum. Þannig standa málin í
dag að Sl er nær eina tónlistarstofn-
unin, sem starfar eftir lögum og má
segja, að allt annað tónlistarlíf í land-
inu sé ein lögleysa, frá upphafí til
enda og þar með, að í raun sé tón-
listarmenntun ekki viðurkennd sem
menntunarbraut í íslenska skólakerf-
inu. Fyrir þá er hafa ótrú á flutningi
skólastarfs frá ríkinu til sveitarfélag-
anna, má benda á, að gróskan í tón-
listarmenntun íslendinga er verk tón-
listaráhugamanna í samvinnu við
sveitatfélögin, er nutu framsýni Gylfa
Þ. Gíslasonar, en hann fékk þingmenn
til að samþykkja lög um fjárhagsleg-
an stuðning við tónlistarskóla og eru
það einu lögin í landinu, sem beinlín-
is snerta tónlistarmenntun. Fyrir til-
styrk þessara laga sputtu upp tónlist-
arskólar víða um land og þeir sem
fyrir voru, náðu að auka verulega við
starfsemi sína. Þessi framsýni Gylfa
Þ. Gíslasonar er nú að blómstra fyrir
norðan, því Akureyringar hafa stofn-
að sína sinfóníuhljómsveit, er þarf lík-
lega að ganga í gegnum
svipað þróunarferli og
SÍ fyrr á árum. Heim-
sókn Sinfóníuhljóm-
sveitar Norðurlands er
merkur viðburður og var
til þeirrar ferðar stofnað
af Tónskáldafélagi ís-
lands, á svo nefndum
Myrkum músíkdögum.
A efnisskránni voru ein-
göngu íslensk verk og
hófust tónleikamir á
Hátíðarmarsi eftir Pál
ísólfsson og var flutn-
ingur verksins ótrúlega
vel mótaður og skýr, þó
enn eigi hljómsveitin
verk að vinna-í mótun tónblæs og
hver einstaklingur hennar einnig eftir
að öðlast öryggi í samleik, sem tekur
sinn tíma að ná valdi á. Annað verk
tónleikanna var söngverk eftir
Hróðmar I. Sigurbjömsson, sem hann
nefnir Næturregn, við Ijóð eftir Davíð
Stefánsson. Einsöngvari var Michael
J. Clarke og flutti hann ljóðið á sann-
færandi máta. Hróðmar notar hljóm-
sveitina til að undir-
byggja stemmningar
textans og túlkar þær
einnig með löngum
milliköflum, sem bútar
kvæðið nokkuð í sundur.
Lagferli sönglínunnar er
látlaust og hæfir vel
tregafullu Ijóðinu, sem
er í raun vögguvísa og
endar á „Blómin sofna,
bömin litlu dreymir við
bijóst þín, móðir jörð“.
Fallegt verk sem í heild
var vel flutt. Michael J.
Clarke er góður söngv-
ari og söng sérlega vel
lagaflokkinn Of Love
and Death, eftir Jón Þórarinsson.
Verkið er samið 1950 og var elsta
verkið á tónleikunum en um leið nútí-
malegast að tónskipan og byggingu.
Þrátt fyrir erfiðar stundir hjá blásur-
unum var nokkuð góður heildarhljóm-
ur í hljómsveitinni, sérstaklega
strengjunum. Hljómsveitartröll, eftir
Þorkel Sigurbjömsson, er samið fyrir
norræna æskulýðshljómsveit og ber
Michael J. Clarke
þess nokkuð merki, varðandi tónskip-
an og kröfur til hljóðfæraleikaranna.
Þorkell byggir á stefbrotum úr nor-
rænum þjóðlögum en mest áberandi
var þó það lag sem við íslendingar
þekkjum með textanum „Dóttir spurði
móðir sín“. Flutningur hljómsveitar-
innar var ótrúlega góður og auðheyrt
að hljómsveitarstjórinn kunni á tón-
fiéttuleik Þorkels, sem kom afar skýrt
fram hjá hljómsveitinni. Lokaverk
tónleikanna var Fomir dansar, þjóð-
lagasyrpa eftir undirritaðan, sem af
eðlilegum ástæðum hafði því nokkum
samanburð varðandi flutning verks-
ins, er í heild var mjög góður og oft-
lega fallega mótaður af stjómandan-
um. Rétt er að óska Akureyringum
til hamingju með sína sinfóníuhljóm-
sveit og sé rýnt þar niður í kjölinn,
er ekki annað að sjá, að þegar sé að
finna vel verktæka hljóðfæraleikara,
blásara, slagverksmenn og strengja-
leikara, þó enn vanti nokkuð á, að
norðanmenn geti fullskipað sína
hljómsveit. Guðmundur Óli Gunnars-
son á þama verk að vinna og hefur
þegar náð góðum árangri í erfíðu
starfi sínu, að byggja upp sinfóníu-
hljómsveit. Við horfum fram á veginn
með Guðmundi og óskum honum til
hamingju með vel unnið verk.
Jón Asgeirsson