Morgunblaðið - 01.03.1995, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 1. MARZ 1995
AÐSENDAR GREIIMAR
MORGUNBLAÐIÐ
Framhaidsskóli
Almenn
starfsnámsbraut -
svipuö fyrir allar
starfsgreinar.
Breiður
grundvöll
fyrir
faglegt
starfsnám.'
Faglegt
starfsnám L J
í eingöngu í skóla,
alfarið í fyrirtæki
eða með víxl- Samræmt
verkun skóla starfspróf Meistaraskóli
-► og fyrirtækis. í hverri Símenntun
Námstími mis- starfsgrein.
langur eftir
starfsgrein.
Háskólar
Framhaldsnám
STARFSNÁM getur haft mismunandi aðdraganda.
Vilt þú að barnið þitt fari í iðnnám?
SEGJUM sem svo
að þú eigir ungling í
10. bekk grunnskóla
sem lýkur prófum í vor
ef allt fer á besta veg.
Hvort vilt þú að barnið
þitt fari í almennt nám
í mennta- eða fjöl-
brautaskóla eða í iðn-
nám? Ekki svo að skilja
að þú getir tekið fram
fyrír hendur unglings-
ins — en hvað ráðlegg-
ur þú honum?
Flestir foreldrar
hvetja böm sín til að
fara í fjölbraut eða
menntaskóla og helst
til að ljúka þar stúd-
entsprófi — einfaldlega vegna þess
að það er eina leiðin fyrir nemendur
til að verða sér úti um almenna
undirstöðumenntun. „Lærðu svo
það sem þig langar til eftir að þú
ert búinn að taka stúdentspróf,"
segjum við foreldrar gjarnan við
börn okkar.
Ástæðan fyrir því, að sá mögu-
leiki að beina 16 ára unglingum í
iðnnám er ekki aðlaðandi kostur,
er m.a. að með því þrengir mjög
að möguleikum þeirra nemenda til
að breyta ákvörðunum sínum síðar;
tækifærum ijölgar hins vegar að
loknu almennu námi í framhalds-
skóla. Meðan skólakerfið er svona
uppbyggt eru tilraunir til að snúa
þessari þróun við því dæmdar til
að mistakast og það er jafnvel stór-
lega ámælisvert að beina efnilegu
námsfólki beint í iðnnám að loknum
grunnskóla og gera því þar með
þrengra um vik að breyta ákvörðun-
um sínum síðar. Fimmtán og sextán
ára unglingar eru þar að auki fæst-
ir reiðubúnir að ákveða starfsval
sitt og hafa varla forsendur til þess.
Það má öllum vera ljóst, að þessi
uppbygging skólakerfísins er komin
í miklar ógöngur og atvinnulífið í
landinu er farið að líða fyrir lélegt
og furðu fábreytt starfsnám. Blind-
gata iðnnámsins er á góðri leið með
að gera iðnaðinn illa í stakk búinn
til að glíma við breytingar í tækni
og vinnuaðferðum sem þó eru óum-
flýjanlegar.
Úr viðjum löggiltra iðngreina
Iðnnám er innan löggiltra iðn-
gre'iha og annað formlegt starfsnám
á framhaldsskólastigi er afar fá-
breytt. Með það í huga að störfum
í löggiltum iðngreinum fækkar þá
kreppir enn frekar að starfsmennt-
uninni. Það þarf að brjótast úr viðj-
um löggiltra iðngreina og stórfjölga
möguleikum til að ljúka starfs-
menntun með formlegum hætti.
Skilgreina þarf markmið hundraða
starfsgreina, sem allar sitji við sama
borð, ekki einungis í iðnaði, heldur
einnig í verslun, þjónustu og sjávar-
útvegi.
Almenn starfsnámsbraut
í stað þess að starfsnám sé utan
alfaraleiða, eins og nú er, þarf að
breyta framhaldsskólum þannig, að
þar verði hægt að velja á milli al-
mennra starfsnámsbrauta og bók-
námsbrauta, og hvorum tveggju
væri hægt að Ijúka með stúdents-
Guðbrandur
Magnússon
prófi á jafn löngum
tíma ef nemendur vilja
það. Nám á almennri
starfsnámsbraut á að
vera spennandi og
krefjandi. Þar ætti að
leggja áherslu á að
búa nemendur undir
ævilangt nám og stöð-
ugar breytingar á
tækni og vinnuaðferð-
um. Ef starfsnám felst
eingöngu í því að læra
ákveðna tækni, t.d. að
nota ákveðin forrit eða
verklag, þá verður
slíkt nám örugglega
úrelt á örfáum árum.
Þannig er um stóran
hluta náms í mörgum iðngreinum.
Almennt starfsnám á hins vegar
að gera nemendum kleift að bæta
stöðugt við sig nýrri kunnáttu;
breiður grundvöllur undir faglegt
starfsnám.
Almenn starfsnámsbraut ætti að
vera eins eða svipuð fyrir allar
starfsgreinar, námið gæti verið eins
til tveggja ára og þar ætti að leggja
áherslu á tölvur, upplýsingatækni
og gagnavinnslu, umhverfismál,
gæði og þjónustu, samstarf og for-
ystu, hönnun og skapandi hugsun
auk íslensku, erlendra tungumála
og stærðfræði.
Faglegt starfsnám
Að loknu prófi frá almennri
starfsnámsbraut gætu nemendur
annaðhvort haldið áfram námi til
stúdentsprófs eða farið í faglegt
starfsnám í ákveðinni starfsgrein,
eingöngu í fyrirtæki, alfarið í skóla
eða með víxlverkun skóla- og vinnu-
staðanáms. Nú þegar er öflugt
menntunarstarf rekið í mörgum
fyrirtækjum og það ber að efla og
styrkja.
Öllu faglegu starfsnámi ætti að
ljúka með sérstöku samræmdu
starfsprófi, sem kæmi í stað sveins-
prófa í iðngreinum. Ef starfsprófin
væru haldin á ákveðnum tímum
gætu nemendur þreytt þau þegar
þeir telja sig undir það búna, náms-
tíminn yrði með öðrum orðum mis-
langur og færi það m.a. eftir náms-
færni nemenda, gæðum kennslu og
eðli starfsgreina.
Faglegt starfsnám myndi með
þessum hætti vera upphaf ævi-
langrar menntunar og ætti þess
vegna að tengjast eftirmenntun
sterkum böndum.
Nám á almennri starfs-
námsbraut á að vera
spennandi og kreff andi,
skrifar Guðbrandur
Magriússon. Þar ætti
að leggja áherslu á að
búa nemendur undir
ævilangt nám og stöð-
ugar breytingar á tækni
og vinnuaðferðum.
Til þess að hefja faglegt starfs-
nám væri besti undirbúningur að
hafa lokið prófi af almennri starfs-
námsbraut, en einnig þurfa menn
að vera vakandi fyrir því að nem-
endur geti komið úr mörgum áttum,
líka eftir stúdentspróf, eftir tveggja
ára nám í framhaldsskóla eða að
loknu háskólanámi. Því fjölskrúð-
ugri sem bakgrunnur þeirra er sem
í starfsnám fara, því meiri verður
breytinga- og nýsköpunarkraftur-
inn í atvinnulífinu. Það þarf jafnvel
að vera opin leið fyrir nemendur,
sem kjósa að fara beint í starfsnám
eftir grunnskóla, að fá skipulagða
og formlega verkþjálfun.
Frumvarp til laga um framhalds-
skóla sem nú liggur fyrir er skref
í rétta átt, en það þarfnast lagfær-
inga — enn er það í viðjum gam-
alla viðhorfa til starfsmenntunar.
Fagmennska í fyrirrúmi
Hnitmiðaðra faglegt starfsnám
með sterkum tengslum við eftir-
menntun og símenntun myndi trú-
lega leiða til þess að við eignuð-
umst sérhæfðari fagskóla þar sem
áherslan yrði lögð á fagmennsku
fyrst og fremst — þar sem byggt
yrði ofan á margskyns þekkingu
nemenda.
Besta eftirlit með kennslugæðum
skólanna felst í .því að meta færni
nemenda með samræmdum prófum.
Skólarnir eiga að hafa mikið frelsi
í kennsluháttum, ef nemendur
þeirra ná tilsettum markmiðum
starfsprófa eiga skólarnir að njóta
jafnræðis varðandi fjárveitingar.
Engu máli á að skipta hvort það
er ríkið, einstaklingar eða einhver
samtök sem reka skólana.
Til þess að af þessu geti orðið
þarf að byggja upp miðstöð faglegr-
ar þekkingar á námskrár- og náms-
gagnagerð fyrir starfsnám í skólum
og fyrirtækjum, bæði á sviði grunn-
menntunar og eftirmenntunar. Skól-
ar og atvinnulíf ættu að byggja upp
slíka miðstöð í samvinnu nú þegar
og leggja til þá fjármuni sem til þarf.
Undirbúningsfélag var stofnað í
byijun febrúar til þess meðal ann-
ars að skoða möguleikana á þessu
sviði og er ætlunin að niðurstaða
liggi fyrir í lok mars og ákvarðanir
þá teknar um framhaldið. Félagið
var stofnað af starfsmenntaskólum
landsins og fjölmennum samtökum
og stofnunum í iðnaði með dyggum
stuðningi Ólafs G. Einarssonar,
menntamálaráðherra. Ég bind mikl-
ar vonir við, að undirbúningsfélagið
sé upphafið að öflugu samstarfi
iðnmenntaskóla og atvinnulífs, sem
geri róttækar breytingar á starfs-
menntun í landinu mögulegar.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Prenttæknistofnunar.
Smugur og landhelgi
MIKILSVERÐ-
ASTA mál.í komandi
alþingiskosningum er
ný fiskistefna og
hvemig eigi að nýta
hinn allt of stóra flota
stórra úthafsveiðskipa
í þágu samfélagsins.
Slæm umgengni um
fiskimiðin og eftirfar-
andi minnkun þors-
kveiðanna er stað-
reynd, sem nýir þing-
menn verða að taka til
bráðrar afgreiðslu.
Minnkun þorskveið-
anna úr 450.000 tonn-
um niður í 165.000
tonn, með nýjum hug-
myndum Hafró um enn frekari nið-
urskurð í 120.000 tonn, er stað-
reynd, sem stjórnmálamenn verða
að taka tillit til og getur ekki farið
framhjá neinum við umræður um
myndun nýrrar stjórnarstefnu eftir
kosningar. Verður þá efst á blaði
nú sem fyrr, hvemig sé sanngjam-
legast og skynsamlegast að nýta
veiðamar innan 200 mílna fiskilög-
sögunnar.
Kemur þá fyst til athugunar sú
grunnhugsun, sem liggur að baki
öllum ákvæðum um fiskilögsögu,
að hún er sett til að vernda hags-
muni þess fólks, sem (a) býr í við-
komandi landi og (b) nýtir þessar
fiskveiðar. Þetta eru þær tvennar
forsendur, sem öll umræða um físki-
lögsögu hlýtur að byggjast á. Þar
sem önnur eða báðar þessar for-
sendur eru ekki fyrir hendi er eng-
in fískilögsaga. Eyðieyjar og sker
utan 200 mílna lögsögu annars
lands ættu þannig samkvæmt þess-
arri venjulegu skilgreiningu ekki
Önundur
Ásgeirsson
mál til
að hafa neina fiskilög-
sögu. Samkvæmt sömu
reglum ættu fiskveiðar
stundaðar til atvinnu
eða framfæris lands-
fólkinu að hafa for-
gang fram yfir veiðar
þar sem afli er ekki
lagður á land, svo sem
á sér stað um mikinn
hluta togaraflotans.
Úthafsveiðarnar
Ráðstefna Samein-
uðu þjóðanna í New
York um veiðar á út-
hafinu, sem kemur
saman fljótlega aftur,
mun áfram hafa þessi
umræðu og úrlausnar. Þá
skiptir miklu fyrir íslendinga og
sérstaklega eigendur úthafsveiði-
skipa, að ofangreindar grundvallar-
reglur séu haldnar í heiðri og að
þær fáist viðurkenndar á alþjóða-
vettvangi. Það er þegar orðið aug-
ljóst, að úthafsveiðiskip muni ekki
fá að veiða innan íslenzkrar fiski-
lögsögu og að veiðar þar muni mjög
fljótlega eingöngu verða stundaðar
af dagróðrarskipum, sem leggja
aflann á land til fullvinnslu. Sam-
starf íslendinga við ESB byggist
algjörlega á þeirri hugsun, enda
myndi fást veruleg vermætisaukn-
ing í útflutningi landsins eftir að
svo væri komið. Þess vegna er svo
mjög áríðandi, að íslenzkum úthafs-
veiðiflota verði séð fyrir möguleik-
um til veiði á úthafinu, eða að unnt
verði með samstarfssamningum við
önnur lönd eða ríki að útvega að-
stöðu til nýtingar þessa flota þar.
íslendingum er ekki tamt að
leggja meginlínur í stjórnmálum,
Skipulag úthafsveið-
anna er mikið hags-
munamál íslands, segir
Onundur Asgeirsson,
og hvetur útgerðina til
að vera vel á verði.
en eru stöðugt að leika sér í flokka-
pólitíkinni við að hygla gæðingum
eða hagsmunaklíkum. Menn sjá
ekki skóginn fyrir tijám, eins og
þetta er orðað. Meðan íslenzkir
stjórnmálamenn virða ekki rétt
fólksins í sjávarþorpunum til fisk-
veiðanna innan landhelginnar í
næsta nágrenni þeirra er þess ekki
að vænta, að þeir geti fengið aðrar
þjóðir til að fallast á slíkar reglur
á alþjóðavettvangi, sem þó er eitt
mesta hagsmunamál landsins nú.
Eitt gleggsta dæmið er nú, þegar
vestfirskir dagróðrarbátar verða að
veiða fyrir utan skuttogarahjörðina.
Það getur engin sagt, að þetta sé
eðlilegt ástand. Svipuð staða er við
Reykjanes, þar er allur skuttogara-
flotinn að drepa hrygningarþor-
skinn, nú yfir 40 skip innan 50
mílnanna skv. Mbl.
Smugurnar
í úthafinu
Utgerðarmenn eru þessa dagana
kampakátir yfir að fá aðgang að
veiðunum við Rockall, þegar 200
mílna landhelgi Breta fellur þar
niður í samræmi við ofangreindar
reglur, því að Rockall telst eyði-
sker. En hvað um Jan Mayen, Sval-
barða og Bjamarey? Þetta eru allt
eyðisker samkvæmt sömu skilgrein-
ingu, því að þarna er hvorki fólk
né eru fiskveiðar stundaðar þaðan.
Það væri algjör tvískinnungur af
íslands hálfu, að viðurkenna út-
færslu Norðmanna við þessi eyði-
sker út í 200 mílur meðan krafizt
er niðurfellingar við Rockall. Sam-
kvæmt grundvallarreglunni er eng-
in fiskilögsaga við þessi sker í út-
hafinu. Þetta hafa Norðmenn viður-
kennt í samningum við íslendinga,
þar sem fiskilögsaga íslands í átt
til Jan Mayen er viðurkennd 200
mílur og engin miðlína, svo sem er
í átt til Grænlands og Færeyja. Það
er þannig enginn gmndvöllur fyrir
útfærslu Norðmanna á fiskilögsögu
við þessi þijú eyðisker og þessvegna
em bæði „Smugan“ og „Síldar-
smugan" ranglega skilgreind af
þeim og geta ekki haft gildí sam-
kvæmt alþjóðalögum, sem þó eru
ekki endanlega frá gengin, og bíða
endanlegrar ákvörðunar nýrrar ráð-
stefnu Sameinuðu þjóðanna í New
York. Sá skilningur kom fram á
síðustu ráðstefnu í fyrra, að líta
beri svo á, að þetta svæði væri eins
konar innhaf, sem Iúta ætti sameig-
inlegri stjórn aðliggjandi fiskveiði-
þjóða, þe. Rússlands, Noregs, Fær-
eyja, Islands og etv. Grænlands,
þótt setja mætti spurningarmerki
við síðasta landið, þar sem þaðan
eru ekki stundaðar neinar fiskveið-
ar frá aðliggjandi landi.
Þetta er það hagsmunamál, sem
stórútgerðin á íslandi þarf að sam-
einast um, og þeirra stærsta mál,
því að það er þegar ljóst, að breyt-
ing er óumflýjanleg á skipan veiða
stórra togara innan íslenzku fiski-
lögsögunnar og að kvótaúthlutun
til þessarra skipa hlýtur að falla
niður mjög bráðlega.
Höfundur er fyrrverandi forstjóri
OLÍS.