Morgunblaðið - 02.03.1995, Blaðsíða 20

20 FIMMTUDAGUR 2. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Sólgin...
ílist
MYNÐLIST
Nýlistasaínld
BLÖNDUÐ TÆKNI
SAMSÝNING
Opið alla daga kl. 14-18 til 22. mars.
Aðgangur ókeypis.
Sýningarskrá 500 kr.
NÚ FER senn að ná hámarki
hér á landi mikil norræn menning-
arhátíð, sem hlotið hefur yfír-
skriftina „Sólstafír“ og er haldin
í tengslum við þing Norðurlanda-
ráðs í Reykjavík. Þessi hátíð berst
meira eða minna um landið og
sýningin hér er í raun aðeins þriðj-
ungur af stærra samstarfsverkefni
Nýlistasafnsins __ í Reykjavík,
Slunkaríkis á ísafírði og Lista-
safnsins á Akureyri.
Þetta verkefni beinist að kynn-
ingu á ungu norrænu listafólki,
sem er að hasla sér völl í listheim-
inum. Hér hafa verið til kvaddir
þrír ungir Svíar, þau Anders Boq-
vist, Peter Hagdahl og Maria Lind-
berg, og norsk listakona, Ann
Kristin Lislegaard. Allt er þetta
listafólk rúmlega þrítugt, en
a.m.k. þijú þeirra hafa verið í list-
námi fram á síðustu ár, svo að
sýningarferillinn er í sjálfu sér
ekki langur og byggir einkum á
sýningum á heimaslóðum.
í ágætri sýningarskrá er að
fínna viðtöl og greinar um eða
eftir allt listafólkið, þar sem gefst
gott tækifæri til að náigast þann
hugmyndaheim sem býr að baki
verkum hvers og eins. Eins og
vænta má kennir þar ýmissa æði
fræðilegra grasa, sem þekkja má
úr listumræðunni, þar sem oftar
en ekki er blandað saman vissum
afbrigðum dulspeki og kenninga
um áhrif undirmeðvitundarinnar,
líkt og Halldór Bjöm Runólfsson
segir um listafólkið í inngangi
sýningarskrárinnar: „Blinduð,
fönguð, ijötruð eða bergnumin
líkjast hetjumar í þessum listræna
viðburði ... öllum heimsins Amlóð-
um og Ófelíum. Þau em sem
strengjabrúður á valdi drauma
sinna, en þeir era ekki annað né
meira en skilyrt, óbreytanleg til-
veran sem umlykur þau.“
Það er þessi tilvera, sem endur-
speglast með nokkuð persónuleg-
um hætti í verkum hvers og eins.
Anders Boqvist hefur leitað fanga
í eigin lífí og minningum - eða
myndefni af minningum. Söfnun
límmiða er æviskeið sem allir
drengir ganga í gengum og teng-
ist ákveðnum minningum í hverju
tilviki. Hið sama má segja um
kúluspilakassana sem listamaður-
inn hefur sett upp í einum salnum;
í íslensku samhengi bætist við sá
sögulegi (og nöturlegi) þáttur, að
þar sem eitt sinn var metnaðar-
fullt listhús (Nýhöfn) er nú spila-
tækjasalur. Þannig víkur mynd-
listin fyrir öðram þáttum menn-
ingarinnar, sem gjama höfða til
annars „markaðar“, hvort sem um
er að ræða spilatæki eða mynd-
skreytingar vélhjóla.
Verk Peter Hagdahl fjalla um
umbreytingar forms, sem eru
tengdar ofskynjunum með nokkuð
annarlegri ritgerð í sýningarskrá
þar sem hvorki listamaðurinn né
verk hans era nefnd á nafn nema
í fyrirsögninni. Hagdahl setur þess-
í heimi
einsemdar
BOKMENNTIR
Skáldsaga
HEIMILI DÖKKU
FIÐRILDANNA
Höfundur: Leena Lander. Þýðandi:
Hjörtur Pálsson. Prentun: Prent-
smiðjan Oddi. Útgefandi: Forlagið
1995.252 bls. Verð kr. 1.385 í mars,
eftirþað 1.980.
JUHANI Johansson stendur á
þeim tímamótum í lífi sínu að
honum er boðin framkvæmda-
stjórastaða í byggingafyrirtæki
sem hann hefur unnið hjá árum
saman. Staða sem hann getur
vissulega hugsað sér — en henni
fylgja skilyrði.
Skilyrðin sem honum eru sett
snerta undirstöður sálarlífs hans
og þar af leiðandi stöðu hans sem
manneskju. Skilyrðin sem eigandi
fyrirtækisins setur honum snúast
um tengdaföður hans, Olavi Haij-
ula, sem kallaður er herrra Seba-
ót, forstöðumanninn á drengja-
hælinu sem Juhani ólst upp á frá
níu ára aldri.
Æskuheimili Juhanis var
skelfilegt; undirlagt af drykkju-
sýki foreldranna og óleysanlegum
vandamálum og voru Juhani og
bróðir hans teknir af foreldrun-
um. Það ljúfa, ábyrga barn sem
»
Juhani er í upphafi sögunnar,
þvælist á milli barnaheimila, þar
sem hann er stöðugt til vandræða
uns hann hafnar á „Eyjunni“ þar
sem herra Sebaót, elur upp það
sérafbrigði af manneskjum sem
kallast vandræðadrengir og allir
hafa gefist upp á. Herra Sebaót
leggur mikinn metnað í uppeldi
drengjanna. Hann ætlar að gera
þá að fyrsta flokks. verkamönn-
um.
Herra Sebaót býr á eyjunni
með konu sinni og fjórum dætr-
um. En þær gætu allt eins verið
annars staðar. Þær koma honum
ekki við. Hann hefur einangrað
sig í hugsjón sinni. Kona hans er
einangruð, því annað fólk býr
ekki á staðnum, utan fjósakonan
Tyyne. Hún elur upp dæturnar —
eftir öðrum aðferðum en maður
hennar elur drengina upp og til
að drepa tímann fer hún að rækta
garðinn sinn; hennar garður er
öll eyjan. Þó læðist einsemdin og
aigert áhugaleysi eiginmannsins
aftan að henni, hvað eftir annað.
Það er óhugnanleg einsemd í
sögunni. Sebaót er einangraður í
sínu starfi, konan hans er ein-
angruð í sínu hlutverki og þótt
fullt sé af drengjum á uppeldis-
heimilinu, eru þeir allir einmana.
Þeir geta ekki treyst hver öðrum,
skortir alla samkennd og eru bara
LISTIR
PER Anders Boqvist: Flame Job. 1995.
ar umbreytingar fram með
skemmtilegum hætti í gifs og á
myndbandi, þar sem epli breytist
smám saman með fjölbreyttum
hætti, m.a. í rellu og loks bolla;
ljósmyndaefni af því tagi sem hér
bregður fýrir er hins vegar að verða
ofnotað í myndlistinni.
Maria Lindberg sýnir einkum
einfaldar, allt að því bamalega
teikningar, sem oftar en ekki búa
yfír einhverri tregablandinni kímni.
Tilveran er ekki eins einföld og hún
lítur út fýrir að vera og myndimar
endurspegla það, ekki síður en
mýsnar sem hafa leitað út í sitt-
hvort homið, en eru þó tengdar
saman. Listakonan hefur einnig
sett upp lítið ævintýri, sem minnir
sterklega á þekkt verk eftir Yoko
Ono.
Framlag Ann Kristin Lislegaard
er hið athyglisverðasta á sýning-
unni, en hún hefur notað dáleiðslu
sem vinnutæki, eins og sést í verk-
inu „Liberty Bells“. Um þá fram-
kvæmd segir í sýningarskrá: „í
þessu verki var listamanninum
sagt að teikna myndir undir dá-
leiðslu, og hann jafnframt lokkað-
ur úr einu rými í annað, af einu
svæði á annað, yfir mörk á leið-
inni og á að athuga þau um leið.“
Hér er því ekki um að ræða fijálsa
birtingu undirmeðvitundarinnar
líkt og hjá súrrealistunum, heldur
óbeina leiðslu, þar sem fylgt er
vissu ferli. Það er áberandi hversu
sterkt augu og hendur koma fram
í þessum teikningum og benda þær
til mikilvægis þeirrar skynjunar
sem þessir líkamshlutar standa
fyrir, jafnvel undir áhrifum dá-
leiðslu.
í sýningarskrá er ekki gerð
grein fyrir á hvem hátt þessi hóp-
ur var valinn til þessara sýninga
hér á landi. Tilviljun kann að hafa
ráðið. Þrátt fyrir nokkra athyglis-
verða þætti situr einkum eftir til-
fínning fyrir samkennd listheims-
ins; það sem ungt listafólk á norð-
urlöndunum er sólgið í er afar
svipaðs eðlis og ungt fólk er að
fást við hér á landi og hefur verið
að gera um nokkurra ára skeið.
Nýir straumar í myndlistinni koma
fram á ólíklegum stöðum og tím-
um og aldrei að vita nema hér séu
komnir einhveijir þeirra sem munu
bijóta ný lönd í framtíðinni.
Eiríkur Þorláksson
Leena Lander Hjörtur Pálsson
látnir þræla dag út og inn, vegna
þess að herra Sebaót er með svo
mikla tilraunastarfsemi. Hann er
svo gagntekinn af hugsjón sinni
að hann hugsar bara um að láta
drengina vinna einhver afrek sem
vekja undrun, athygli og aðdáun
annarra. Hvernig þeim líður er
allt annar handleggur.
Kona hans er alger andstæða.
Hún er ekki mjög athafnasöm og
þá ekki dæturnar. Þeim sögum
fer helst af þeim systrum að þær
liggja í sólbaði. Frú Haijula rækt-
ar sjaldgæfar jurtir á þessari
hijóstrugu eyju, jurtir sem ekki
eiga að geta þrifst þar. En hún
sýnir fram á að með alúð og
umhyggju er hægt að rækta hvað
sem er. Markmið hennar er hins-
vegar ekki að sanna neitt fyrir
heiminum, hún nýtur blómanna,
nýtur umhverfisins meira en ef
það væri hijóstrugt. Tilgangur
þeirra hjónanna er svo ólíkur.
Frú Haijula fær þó aldrei að
koma nálægt mótun drengjanna.
Hún og dæturnar fá ekki einu
sinni að hafa samskipti við þá.
Það er ósýnilegur veggur milli
kvenkyns og karl-
kyns íbúa á eynni og
ekki bara meðvitað-
ur, heldur er hugar-
heimur kynjanna ge-
rólíkur. Eins mikið og
drengirnir þyrftu á
nærandi samskiptun-
um við frú Haijula
að halda.
En Haijula, öðru
nafni Sebaót, er að
rækta sérstakan
stofn drengja, rétt
eins og einn daginn
hann fær þá hug-
mynd — frá föður
Juhanis — að hægt
sé að rækta silkifiðr-
ildi á eynni. Það yrði vísindalegt
undur. Og eitthvað sem hefur
þannig merkimiða er í huga Seba-
óts ómótstæðilegt.
En hann er að rækta fiðrildin
við afbrigðilegar aðstæður, ekki
náttúrulegu, þ.e.a.s. þau eru inni
í húsi. Rétt eins og drengirnir eru
ekki í sínu náttúrulega umhverfi,
heldur á afskekktri eyju. Það
verður sterk samlíking í ræktun
fiðrildanna og ræktun drengj-
anna. Uppeldisumhverfið er af-
brigðilegt og afleiðingarnar koma
í ljós, þótt síðar verði. Hin
skjannahvítu silkifiðrildi brjótast
út eftir langa mæðu og eru svört.
En Heimili dökku fiðrildanna
er ekki bara einhver uppeldis- og
sálfræðistúdía, heldur er atburða-
rásin svo margþætt að allt eins
má flokka hana undir spennubók.
A eyjunni er framið morð, fjósa-
konan Tyyne er drepin, og það
er enginn leikur að finna út hver
á í hlut. Það er engin lögreg-
lurannsókn í sögunni en atburða-
rásin er ofin inn í textann. Tyyne
þessi finnst frú Haijula ómöguleg
en getur kvittað undir allt sem
Sebaót gerir. Hún er einstakling-
ur sem fylgir þeim sem valdið
hefur og gengst inn á hans að-
ferðir. Þegar hún stendur svo
andspænis manneskjulegum hlut-
um, eins og ást og kynlífi, þolir
hún það ekki. Það brýtur á ein-
hvern hátt í bága við skipulagið,
móralinn og það sem er rétt og
rangt í þessum heimi. Ást, kær-
leikur og kynlíf eiga ekki heima
á þessari eyju, eins og hún er
skipulögð af Sebaót og það veit
Tyyne. Þeir sem elskast verða
annaðhvort að fórna ástinni eða
fjósakonunni. Það er bara spurn-
ing um hversu langt einstakl-
ingurinn er til í að ganga til að
halda í ástina. Og á þessari eyju
fá drengirnir ekki siðferðisupp-
eldi; Hvað er manneskjulega rétt
eða rangt er ekki alveg ljóst. Þeir
læra bara boð og bönn, orsakir
og afleiðingar. Ástæðurnar liggja
á milli hluta.
Heimili dökku fiðrildanna er
bók sem ég átti erfitt með að
leggja frá mér fyrr en ég hafði
lokið henni. Sagan er spennandi,
persónurnar og örlög þeirra
áhugaverðar og bókin er mjög vel
skrifuð. Frásögnin er vitundar-
flæði Juhanis á meðan hann gerir
upp við sig hvort hann ætlar að
taka stöðuna sem honum er boðin
og auðvitað getur hann bara sagt
frá því sem hann hefur heyrt og
séð. Hann tekur litla tilfinninga-
lega afstöðu til þess sem gerist,
heldur horfir á líf sitt eins og
kvikmynd, rifjar upp lögnu liðna,
hálfgleymda, atburði og sú upp-
rifjun er æði óhugnanleg og sár.
Málfarið á þýðingunni er mjög
gott og finnst mér jafn mikill
fengur að þessari þýðingu og
„Lesið í snjóinn" eftir Peter Hoeg,
sem út kom á síðasta ári.
Súsanna Svavarsdóttir