Morgunblaðið - 11.03.1995, Side 32

32 LAUGARDAGUR 11. MARZ 1995
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Opið bréf til kenn-
arans Jóns Baldvins
Sigrún Guðmundur
Guðmundsdóttir Oddsson
KÆRI Jón!
Þar sem þú ert fag-
maður og þekkir af eig-
in raun kennarastarfið,
langar okkur feðginin
til að senda þér nokkrar
línur, vegna verkfalls
kennara sem nú stend-
ur. Við vitum það mæta
vel, að þessi launadeila
hejnir ekki undir þitt
ráðuneyti, en okkur
sýnist sem mennta-,
fjármála- eða forsætis-
ráðherra, sem þessi
deila heyrir undir, ætli
ekki að gera nokkum
skapaðan hlut til að
leysa málið. Það sem
þó er miklu verst, er að okkur sýnist
þeir ekki hafa neinn áhuga á, að finna
lausn á þessari deilu. Við erum satt
best að segja búin að fá nóg af að-
gerðarleysi þessara ráðherra.
Hverjum kemur málið við?
Það sem okkur finnst undarlegast
við þessa deilu er, að engu er líkara,
en öllum sé sama um hana. Foreldr-
ar sem hafa látið í sér heyra, virðast
eingöngu hafa áhyggjur af yngstu
nemendunum, þ.e. þeim sem þarf að
koma í pössun. Eldri nemendur virð-
ast ekki eiga sér neina talsmenn,
hvað þá kennaramir. Öllum virðist
sama um hvort einhver kennsla eigi
sér stað í skólunum, því allar áhyggj-
ur snúast um að koma yngstu nem-
endunum einhvers staðar fyrir, svo
foreldramir komist til vinnu. Skól-
amir eru orðnir að einskonar dag-
heimilum fyrir bömin, og er þá ekki
eðlilegast að líta á kennarana sem
einskonar „dagmæður". Þannig
finnst okkur nú vera komið fyrir
skólunum og ímynd kennarans í hug-
um almennings. Kannski ber umræð-
an um laun kennara dám af þessari
ímynd?
Umfjöllun fjölmiðla
Jón Baldvin! Hvað finnst þér um
þátt fjölmiðla í þessu verkfalli? Okk-
ur finnst þeir ekki hafa nokkum
áhuga á að fjalla um það. Getur
verið eðlilegt, að þegar 60 þúsund
nemendur í landinu eru komnir á
vergang þá er eins og fjölmiðlum
komi það ekkert við? Þeir láta líta
svo út, sem verkfallið stafi einungis
af frekju og kröfuhörku kennara. Á
sama tíma kemur skoðanakönnun
um fylgi flokkanna og þar eykur
Sjálfstæðisflokkurinn verulega fylgi
sitt. Heldur þú, að þjóðin líti svo á,
ISLENSKT MAt
Þórður Halldórsson í Reykja-
vík sættir sig ekki við ofnotkun
orða og sístagl. Hann tók dæmi
af ónefndri stúlku á útvarpsstöð,
sem líklega segði „æðislegt"
hundrað sinnum á dag. Þórður
er einnig óánægður yfir því, þeg-
ar gömul og góð orð eru tekin
upp í algerlega nýrri og óskyldri
merkingu. Honum þykir það geta
valdið ruglingi. Dæmi um það
væri snælda. Menn, sem ein-
hverja málþekkingu hefðu, vissu
hvemig voru snældur og hala-
snældur, en nú væri farið að
nota þetta um myndbönd og þess
konar.
Megininntak orða Þórðar Hall-
dórssonar var það, að forðast
bæri stagl og ofnotkun orða, og
svo hitt, að varðveita „ástkæra
ylhýra málið“ gegn hvers konar
skemmd og áverka. Umsjónar-
maður þakkar Þórði hug hans
og ummæli og í framhaldi af
þeim setur hann hér svolítið
meira á blað:
Einhvern tíma um daginn var
ég að agnúast út í óyrðið „or-
sakavaldur". Hvers vegna skyldi
það nú hafa verið? Jú, þetta er
stagl, tvítekning, eða ofgnótt, en
Haraldur Bessason prófessor
segir mér að enskumælandi
menn tali um redundancy í
dæmum sem þessum, en það
þýddi Jóhann S. Hannesson með
ofgnótt. Eitthvað veldur ein-
hverju og þarf þá ekki að „or-
saka“ það líka. Blessuð sólin er
orsakavaldurinn, heyrðist í út-
varpinu um umferðarslys. Bless-
uð sólin olli slysunum eða var
völd að þeim.
Mér finnst enginn vafi á, að
valda sé fallegri sögn en or-
saka. Gallinn á þeirri fyrmefndu,
ef galla skyldi kalla, er sá að hún
er óregluleg í beygingu og vandi
að fara með hana. Valdi, olli,
hef valdið; í nútíð, ég veld; þetta
er óvenjulegt. En ég vil ekki flýja
vandann og segja: Þetta „orsak-
ar“ það o.s.frv. heldur: Þetta
veldur því.
Sá er annar annmarki sagnar-
innar að valda, að hún er enn
vandhafðari í þátíð, þegar hún
merkir að „geta lyft“ eða „halda
uppi“. Þá verðum við víst að
segja: Ég gat ekki valdið byrð-
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
787. þáttur
inni. Eða hvað? Halldór Laxness
segir í Ljósi heimsins, níunda
kafla.
„Ef einhveijum kynni að hafa
þótt það skrýtið að hreppstjórinn
teymdi undir manninum, þá lá
orsökin í því að hann olli ekki
taumunum fyrir skjálfta.“
Hann fékk bágt fyrir þetta hjá
sumum mönnum skömmu eftir
að bókin kom út.
★
Hlymrekur handan kvað:
Sá mjög frægi Mussolini
mapaðist frillum og víni.
En margt er nú breytt
og mjög lítið skeytt
um þá Mini og Dini og Fini.
★
Ólafur Stefánsson á Syðri-
Reykjum hefur enn nokkuð til
málanna að leggja og gef ég
honum hér með orðið um sinn:
„Tilefnið núna voru tilmæli
Ömólfs Thorlaciusar um nýtt orð
yfír ritskoðun, ef um væri að
ræða, t.d. kvikmyndir eða mynd-
verk. Mér þykir þetta óþarfí. Það
þurfa ekki öll ný orð að vera
algagnsæ.
Til dæmis er sími, sem við
höfum verið svo ánægð með, og
þýðir þráður, — eins og menn
vita enn. Nú tíðkast þráðlaus
sími (þráðlaus þráður!) og enginn
gerir athugasemd við það.
Samt set ég hér á blað nokkur
orð, að gamni mínu, sem eiga
að lýsa ritskoðun, þegar ekki
er um ritað orð að ræða. Þau
eru varla góð, en geta kannske
komið öðrum af stað til að gera
betur: valdskoðun, valdrýni,
stjórnskoðun, valdstýring,
valdhreinsun, gagnskoðun.
Með góðum kveðjum."
Umsjónarmaður þakkar Ólafi
hógvær orð, góð bréf og vinsemd
fyrr og síðar, og vísum við svo
báðir uppástungum hans til les-
enda.
Þá hefur .Jóna R. Kvaran í
Reykjavík sent nokkrar tillögur
varðandi orðið nepotismi, sbr.
þætti 779 og 783: Sifjagreiði,
sifjaklíka, sifjahagræði, sifja-
ívilnanir, frændfríðindi,
frændþægð og frændaforrétt-
indi.
Þessum tillögum er einnig vís-
að til lesenda.
★
í Grettis sögu segir: „Auðunn
laút þá niðr ok þreif upp skyrkyll-
inn ok sletti framan í fang Gretti
ok bað hann fyrst taka við því,
er honum var sent. Grettir varð
allr skyrugr; þótti honum þat
meiri smán en þó at Auðunn
hefði veitt honum mikinn
áverka.“
Og í formálanum segir Guðni
Jónsson prófessor:
„En til er orðtak, sem er að
líkindum runnið frá Grettis sögu
og upphaflega eignað Gretti, en
það er orðtakið: „Þeir sletta skyr-
inu sem eiga,“ og myndi þar átt
við viðureign hans við Skyrkylla-
Auðun á Auðunarstöðum.“
Við þetta er svo því bætanda,
að kunnur maður sagði á miklum
fundi að þeir ættu ekki að sletta
skyri sem byggju í glerhúsi.
★
Og úr því farið var að vitna í
Grettis sögu er hérna smá við-
bót sem ýmsum hefur þótt at-
hyglisverð: „Þá báðu þeir Þorkel
í Gorvidal við honum at taka;
kváðu hann vera nógtamann.
Þorkell mælti í mót ok kvað eng-
an kost á því, — „þar sem ek
ligg einn í húsi ok kerling mín,
en hvar fjarri oðrum monnum,
ok komið þér ekki þeim kassa á
mik,“ sagði hann.“
★
Vilfríður vestan kvað:
Jón varð úti í blekkingarbyl,
og Blær fórst í drekkingarhyl,
en Þórður var slunginn
og þæfði á sér punginn
í þekkingaryl.
★
Karólína Hulda Guðmunds-
dóttir frá Fitjum í Skorradal
vakti athygli mína á undarlega
orðaðri setningu í aðsendri grein
hér í blaðinu 1. mars. Talað var
um að „sölsa um“ í merkingunni
að skipta um stefnu eða skoðun.
Orðtakið að söðla um er hins
vegar algengt og auðskilið í þess-
ari merkingu. Eftir að hafa ráð-
fært mig við Gunnlaug Ingólfs-
son á Orðabók Háskólans er ég
sannfærður um að hér sé um
samslátt (contamination) að
ræða. Því miður hef ég heyrt
þessa vitleysu áður.
Þú hefur oft sagt, Jón
Baldvin, að Alþýðu-
flokkurinn sé frum-
kvæðisaðilinn í núver-
andi ríkisstjóm, segja
Sigrún Guðmunds-
dóttir og Guðmundur
Oddsson. Sýndu nú
kennurum og nemend-
um þessa lands að þeir
eigi sér a.m.k. einn
traustan talsmann.
að forsætis-, fjármála- og mennta-
málaráðherra landsins komi þetta
verkfall ekkert við? Hvað hugsar
þessi þjóð?
Hvenær er verkfall fréttaefni? All-
ir muna verkfall sjúkraliða á síðasta
ári. Það var meira og minna í öllum
fjölmiðlum alla daga og formaður
sjúkraliða varð „heimsfrægur" hér á
landi, og eftirsóttur á framboðslista
flokka. Verkfall sjúkraliða snerti
mest aldraða og sjúka, en hveija
snertir verkfall kennara?
Af hveiju verkfall?
Jón Baldvin, hefur þú áttað þig á
því, hvað laun kennara eru orðin
óskaplega léleg? Byijunarlaun kenn-
ara í fullu starfi, sem lokið hefur
þriggja ára háskólaprófi, eru kr.
68.543. Eftir eitt ár hækka launin í
kr. 71.970 og hæst getur almennur
kennari komist í kr. 84.195 eftir 18
ára starf. Þessi laun duga einfaldlega
ekki til að framfleyta fjölskyldu. Svo
einfalt er málið. Það er af þessum
orsökum sem kennarar fara í verk-
fall. Þeir vilja lifa af sínum launum.
Stattu þig nú, gamli kennarí!
Við höfum séð það í þessari deilu,
að kennarar og eldri nemendur eiga
sér fáa talsmenn. Ríkisvaldið ætlar
að þvo hendur sínar af þessari deilu
og segist hafa boðið kennurum ríf-
lega launahækkun. Stétt sem er
metin á 65-75 þús. kr. á mánuði, er
augljóslega ekki hátt metin og þá
störf hennar í samræmi við það.
Við, sem þessar línur skrifum,
annar búinn að kenna í rúm 30 ár
og hinn sem er á sínu fyrsta kennslu-
ári, viljum trúa því að kennarastarfið
eigi sér betri framtíð hér á landi en
nú er.
Þú hefur oft sagt, Jón Baldvin,
að Alþýðuflokkurinn sé frumkvæðis-
aðilinn í núverandi ríkisstjóm. Sýndu
nú kennurum og nemendum þessa
lands að þeir eigi sér a.m.k. einn
traustan talsmann. Stattu þig nú,
gamli kennari, og komdu þessu máli
á einhveija hreyfingu, því aðgerðar-
leysi þeirra sem hafa forræði í þessu
máli er lítilsvirðing við alla menntun
í landinu.
Guðmundur Oddsson er
skólastjóri Þinghólsskóla og
Sigrún Guðmundsdóttir kennari
við Smáraskóla.
Gigtarrannsóknir
og þjóðarhagur
EINN af hveijum
fimm íslendingum fær
einhvemtíma á ævinni
gigt. Þetta er fólk á
öllum aldri, allt frá
börnum á fyrsta ári til
gamalla. Meirihluti
þeirra, sem fá alvarlega
gigtarsjúkdóma er kon-
ur, eða þijár á móti
hveijum karlmanni.
Gigtarsjúkdómar eru
kostnaðarsamir, en
áætlað er að þeir kosti
þjóðarbúið um 10 millj-
arða króna árlega. í
þessari upphæð er
reiknað með læknis-
hjálp hverskonar, lyfj-
um, þjálfun og vinnutapi. Þessir 10
milljarðar gera 40 þúsund krónur á
hvert mannsbarn árlega. Þjáningin
sem þessum sjúkdómum fylgir,
stundum ævilangt, verður hinsvegar
aldrei mæld eða í tölum talin.
Gigtarsjúkdómar eru ein algengasta
orsök fötlunar og lætur nærri að um
2000 skráðir öryrkjar séu fatlaðir
vegna gigtar. Þúsundir til viðbótar
þurfa læknishjálp og þjálfun árlega.
Læknishjálp og þjálfunarkostnaður
til þessa fólks er hinsvegar mjög
arðbær fyrir þjóðfélagið. Athuganir
sýna, að hver króna, sem til þessa
er varið, skilar sér fertugfalt til baka.
Til að styrkja sjálfsbjargarviðleitni
gigtsjúkra hafa gigtarfélög lengi ver-
ið starfandi. Á hinum Norðurlöndun-
um eru þau hálfrar aldar gömul eða
meira og svo er víðar um Evrópu.
Gigtarfélag íslands var stofnað
1976 og hefur síðan stöðugt unnið
að hverskonar fræðslu með funda-
höldum og útgáfustarfsemi. Félagið
kom upp gigtlækningastöð 1984 til
að samhæfa læknishjálp, sjúkra- og
iðjuþjálfun og fræðslu. Þar hefur
safnast mikil reynsla og þekking.
Ef ég veit rétt, eigum við íslend-
ingar fleiri gigtlækna en nokkur
önnur þjóð, miðað við fólksfjölda.
Þeir hafa verið við framhaldsnám,
bæði austan hafs og vestan, og hafa
að loknu námi stundað rannsóknir,
sem vakið hafa athygli erlendis. Með
þeim hafa starfað erfðafræðingar
og ónæmisfræðingar.
Gigtarfélag íslands hefur komið
á laggirnar Vísindaráði, sem hefur
unnið að því að koma upp rann-
sóknastofnun í gigtar-
sjúkdómum í samvinnu
við Háskóla íslands og
Landspítala.
Lionsmenn hafa víða
lagt lið í heilbrigðismál-
um og hafa nú ákveðið
að styrkja þessa starf-
semi með sölu á rauðri
fjöður dagana 31. mars
og 1. apríl næstkom-
andi.
Mörg af stærstu
verkum i íslenskum
heilbrigðismálum hafa
verið unnin með beinum
fjárframlögum almenn-
ings. Framtak Lions-
manna tryggir að allt
það fé, sem safnast kemur til skila
í verkefnið. Þeir vinna öll sín verk
í sjálfboðavinnu. Þeir hafa einnig
Gigtarfélag íslands hef-
ur komið á laggirnar
Vísindaráði. Sveinn
Indríðason segir Lions-
menn styrkja þessa
starfsemi með sölu
rauðrar fjöður síðar í
þessum mánuði.
tilnefnt fulltrúa í Vísindaráð Gigtar-
félags íslands til enn frekari trygg-
ingar því að fénu verði vel varið.
Það má því ætla, að stutt verði í
að slík rannsóknastofnun verði að
veruleika.
Rannsóknir á gigtarsjúkdómum er
trúlega hvergi betra að stunda en á
íslandi, því gigt er talin fylgja ættum.
Manntöl eru til næstum þijú hundruð
ár aftur í tímann. Ættfræðiþekking
er mikil og stöðugt koma út vandað-
ar skrár ætta. Læknisfræðiþekking
er eins og best gerist erlendis, og
því er raunhæft að álykta að gigtar-
rannsóknir íslenskra sérfræðinga
verði eitt af því, sem hægt verður
að flytja út í framtíðinni.
Höfundur er Lionsmaður og
áhugamaður um gigt.
Sveinn Indriðason