Morgunblaðið - 23.07.1995, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 1995 17
# Guðrún Lárusdóttir
A MYNDINNI má sjá hvar hunangsfluga safnar frjókorni á tómatblómi.
Hunangsflugur nýttar
við raektun tómata
FRÆVUN tómatplantna með hun-
angsflugum er verkefni sem fékk
styrk frá Nýsköpunarsjóði náms-
manna síðastliðið sumar. Guðrún
Lárusdóttir líffræðinemi vann að
tilrauninni í umsjón dr. Kristjáns
Kristjánssonar líffræðings.
Rannsóknir á þeim möguleikum
að nýta hunangsflugur til frævunar
hófust fyrir um fjórtán árum á
meginlandi Evrópu. Þar eru hun-
angsflugur nú mikið notaðar við
tómataræktun.
Að sögn Guðrúnar Lárusdóttur
getur verið erfitt að bera niðurstöð-
ur erlendis frá saman við íslenskar
aðstæður. Á íslandi sé fyrst og
fremst mun kaldara og auk þess
sé mikill munur á dagsbirtu eftir
árstíðum. Það gæti ruglað hun-
angsflugurnar. Því þótti nauðsyn-
legt að gera tilraunir á frævun með
hunangsflugum hér á landi. Frum-
kvæðið að því átti dr. Kristján
Kristjánsson, en hann hefur unnið
við rannsóknir á frævun í tólf ár
við Landbúnaðarháskólann í Kaup-
mannahöfn.
Verkefnið var unnið í samstarfí
við Garðyrkjuskólann, Landbúnað-
arháskólann í Kaupmannahöfn,
garðyrkjubændur og innflutnings-
fyrirtækin Frjó hf. og Gróðurvörur
sf.
Hunangsflugan
afkastamikil
Blóm tómatplantna eru þannig
byggð að hrista þarf plöntuna til
að fijókornin losni úr fijósekkj-
unum og setjist á frævuna. Við það
verður frævun. Til að fá stóra og
velskapaða tómata, þurfa mörg
fijókorn að setjast á frævuna og
spíra. „Hingað til hefur garðyrkju-
bóndinn þurft að fara milli allra
blómaklasa og hrista hvern og einn
með ákveðnu tæki til að ná fram
frævun. Mjög algengt er að einn
maður þurfi að gera þetta annan
hvern dag,“ segir Guðrún. „Út-
reikningar okkar sýndu hins vegar
að ein hunangsfluga getur frævað
340 plöntur á dag eða um það bil
140 fermetra svæði í gróðurhúsinu.
Hún fer jafnt á öll blóm og skilur
ekkert eftir.“
Sérstök tegund hunangsflugna,
Bombus terrestris, var flutt hingað
til lands frá Hollandi gagngert fyr-
ir þessa tilraun að fengnu leyfi frá
Náttúruverndarráði. Að sögn Guð-
rúnar hentar sú tegund vel því hún
er ekki árásargjörn, frævir vel og
sækir í tómatplöntur.
Flugurnar koma í búum eða svo-
kölluðum frævunareiningum. I
hveiju búi er ein drottning ásamt
fjörutíu til fimmtíu
þernum. Búin eru sett
beint út í gróðurhúsin.
Þar eru innsigli rofin
og flugunum hleypt út.
Guðrún segir að
kosturinn við frævun
með hunangsflugum
sé fyrst og fremst
tíma- og peninga-
sparnaður. Þá er upp-
skeran ekki minni og
aldinin jafngóð ef ekki
betri.
Megintilraunin fór
fram í Ártúni sem er
gróðurstöð á Selfossi.
Einnig fóru fram til-
raunir í gróðurstöðum
á Flúðum, Laugarási, Borgarfirði
og Þingeyjarsýslu.
Guðrún segir að hennar fyrsta
verk hafí verið að bytja að lesa og
kynna sér fræðin. En síðan fólst
hlutverk hennar í því að setja búin
upp í gróðurhúsunum og fylgjast
með ástandi plantna og flugna. „Þá
gerði ég allar mælingamar á flug-
virkninni. Hve oft þær fóm út og
inn úr búinu á hveijum klukkutíma,
hve lengi þær voru á þveiju blómi
og hve mikið magn þær sækja af
fijókomi. Einnig merkti ég ákveðinn
flölda af plöntum sem ég fylgdist
reglulega með. Taldi með jöfnu
millibili öll blómin og hversu mörg
voru frævuð. En það er auðvelt að
sjá. Þegar flugan sest á blómið klíp-
ur hún í það og við það myndast
sjáanlegt ör. Auk þess taldi ég fræ-
fjöldaf ákveðnu magni tómata, þeg-
ar þeir höfðu þroskast."
Engin
hríðskotaárás
Guðrún segir að nið-
urstöður þessara til-
rauna hafi sýnt að
mögulegt sé að nota
hunangsflugur við
frævun tómatplantna
á íslandi. „Birtan á
sumrin virðist ekki
hafa ruglað flugurnar.
Þær höfðu þessa lífs-
klukku alveg rétt
stillta," segir hún.
„Auk þess er hægt
að nota fluguna í
margt annað til dæmis
í ræktun á papriku,
eggaldinum, jarðarbeijum og hind-
beijum, svo eitthvað sé nefnt.“
Guðrún segir að ítarleg skýrsla
hafí verið gerð um tilraunina, en
auk þess hafi kynningarfundir ver-
ið haldnir á síðasta ári. „Almennt
fannst garðyrkjubændum, sem
prófuðu flugurnar, þægilegt að
nota þær þó að sumir hafi verið
smeykir í fyrstu," segir hún.
„Margir héldu að þetta yrði eins
og hríðskotaárás með milljón flug-
um á þeytingi út um gróðurhúsið.
En svo er alls ekki. í um sex hundr-
uð fermetra gróðurhúsi er nóg að
hafa bú með um sextíu flugum.
Þessi tegund af hunangsflugum er
afar róleg. Það héyrist ekki mikið
í þeim og óþarfí að vera með sér-
stakar varúðarráðstafanir,“ segir
Guðrún og bætir því við að hun-
angsflugurnar ráðist ekki á menn
að fyrra bragði.“
Guðrún
Lárusdóttir
UTSALA
qott ýáw - ýott uerf
STORKURINN
gaimiickfiCuw
Kjörgarði, Laugavegi 59, sími 551 8258
Blab allra landsmanna!
- kjarni mákins!
Morgunblaðið/Golli
DR. ÞORSTEINN I. Sigfússon ásamt Einari Helga Jónssyni.
Öryggisljós
fyrir sjómenn
LÍFSMARK er heiti á öryggis-
Ijósi fyrir sjómenn . Það er
dæmi um verkefni styrkt af
Nýsköpunarsjóði námsmanna
sem nú er komið á framleiðslu-
stig. Hugmyndin var fyrst sett
fram fyrir nokkrum árum af
dr. Þorsteini I. Sigfússyni, pró-
fessor við Háskóla íslands.
Hann fékk til liðs við sig tvo
námsmenn þá Einar Helga
Jónsson, sem nú er orðinn verk-
fræðingur, og Arinbjörn V.
Clausen, nú iðntæknifræðingur.
Þeir unnu með honum að verk-
efninu sumarið 1993.
Verkefnið var einnig styrkt
af Tækniþróun hf. og unnið við
Raunvísindastofnun Háskólans.
Markmiðið með Lífsmarki er
að auka líkurnar á því að sjó-
menn sem falla fyrir borð af
báti eða skipi finnist sem fyrst
í sjónum. Lífsmark er lítið
blikkljós á stærð við eldspýtu-
stokk sem á að vera fest á
vinnugalla sjómanns. Komi það
í sjó fer það sjálfkrafa í gang.
Því stýrir lítil örtölva og ný
tegund sjóskynjara. Birtan frá
ljósinu er mjög skær og blikkar
einu sinni á sekúndu. Prófanir
hafa sýnt fram á að ljósið sjáist
á hafi úti í um 5 kílómetra fjar-
lægð í niðamyrkri og úrkomu.
Oryggisjjósið, sem er ein-
nota, gengur fyrir rafhlöðum.
Þær nægja til að knýja það í
að minnsta kosti átta klukku-
stundir og endast lengur en
fimm ár án notkunar.
Að sögpi Þorsteins I. Sigfús-
sonar kemur það fyrir á hveiju
ári að sjómenn falli útbyrðis af
skipi eða báti og finnist ekki i
öldurótinu. „Vegna hins mikla
kulda í Norður-Atlantshafi líða
aðeins nokkrar mínútur þar til
dómgreind og orka viðkomandi
sjómanns skerðist. Hætt er við
því að náist hann ekki upp úr
sjónum á fyrstu fimm mínútum,
lifi hann ekki volkið af. Það er
því undir vinnufélögunum kom-
ið að bjarga honum sem fyrst.
Enginn tími er til að bíða eftir
þyrlu eða hefja skipulega leit.
Oryggisljósið gæti flýtt fyrir
því að sjómaðurinn finnist,"
segir Þorsteinn og bætir því
jafnframt við að verið sé að
athuga þann möguleika að hafa
radíósamband úr Lífsmarki í
skipið. En sú hugmynd sé enn
ekki komin á framleiðslustig.
Hluti af búningi
sjómanna
Verkefnið Lífsmark var einn-
ig unnið í samráði við framleið-
endur sjógalla, til dæmis 66°N.
En þeir hafa hjálpað til með
hönnun búnings þar sem gert
er ráð fyrir björgunarljósinu.
Að sögn Þorsteins verður því
sennilega komið fyrir í vasa á
gallanum, þar sem það gægist
út um kósa.
Hann segir ennfremur að
ekki sé ætlunin að öryggisljósið
verði dýrt tæki. Sennilega um
fimmtungur af verði sjógalla.
„Draumurinn er að Lífsmarkið
verði hluti af búningi sjómanna
í framtíðinni,“ segir hann. En
væntanlegan hagnað af ljósinu
mun hann gefa til eflingar
slysavarna á Islandi.
Lífsmark, öryggisUós sjó-
manna hefur þegar vakið mikla
athygli. Eftir að umfjöllun um
verkefnið birtist í tímaritinu
New Nordic Technology, í byij-
un þessa árs, hafa Þorsteini
borist margar fyrirspurnir víða
að erlendis frá.
Nú hefur verið gerður samn-
ingur við DNG hf. á Akureyri
um framleiðslu og markaðs-
setningu Ijóssins. Vinna við
undirbúning framleiðslu er á
lokastigi og vonast er til að
Lífsmarkið verði tilbúið fyrir
næstu vetrarvertíð.

Á valdi örlagani]
hádegisverðarhlaðborð
Ristorante Verdi býöur upp á hlaðborð
troðið ítölskum krœsingum frá
.
klukkan 11.30 til 14.00 alla
daga vihunar.
Verð aðeins 590,-
\
.. . _ V
*Bistörfinte«
VERDI
Suðurlandsbraut 14 - Borðapantanasínii 5 811844