Morgunblaðið - 30.07.1995, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
► STARFSMAÐUR í Thulestöð-
inni, Jnrgen Drost, tók þessa
mynd árið 1966 og sendi hana
heim til eiginkonu sinnar i Dan-
mörku. Aftan á myndina ritaði
hann útskýringn, sagði að B-52
sprengjuflugvélin væri í flugtaki
og slíkar vélar lentu öðru hverju
á flugvellinum til viðgerða. Ráða-
menn í Kaupmannahöfn viður-
kenndu ekki opinberlega á þess-
um árum að vélar með kjarn-
orkuvopn fengju að lenda á
Grænlandi.
Thul
var gerð fyrir
kjarnorkuvopn
Upplýsingar um að kjamorkuvopn hafi veríð
geymd í Thule-stöðinni í Grænlandi hafa
vakið mikla athygli í Danmörku. Danski
blaðamaðurinn Seren Rasmussen hefur
rannsakað málið og komist að þeirri niður-
stöðu að allur viðbúnaður í Thule-stöðinni
hafí verið miðaður við kjamorkustríð við
Sovétríkin
HELSTA umræðuefnið í
dönskum fréttamiðlum í
sumar hefur í sjálfu sér
ekki verið að Banda-
ríkjamenn skyldu hafa verið með
kjamorkuvopn á Grænlandi í kalda
stríðinu. Hitt er öllu óvæntara að
það voru danskir stjórnmálamenn
sem báru algerlega ábyrgðina á því
að þetta var leyft, það hefur komið
í ljós í tengslum við að ótrúlegur
skollaleikur H.C. Hansens, forsæt-
is- og utanríkisráðherra á sjötta
áratugnum, í stefnu Dana í kjama-
vopnamálum hefur nú verið afhjúp-
aður. Er Bandaríkjamenn gerðu á
sjötta og sjöunda áratugnum að-
stöðuna á Grænlandi að grundvall-
aratriði í hnattrænni kjarnavopna-
stefnu sinni var það með fullu sam-
þykki leiðtoga dönsku ríkisstjórnar-
innar - og a.m.k. nokkurra voldug-
ustu embættismanna í hernaðar-
og stjórnarstofnunum Danmerkur.
Þetta hafði ekki komið fram áður.
Dönsk stjómvöld hafa látið
þvinga sig til að stunda furðulegan
fatafelludans í málinu síðustu vik-
umar.
Niels Helveg Petersen utanríkis-
ráðherra varð fyrir skömmu að við-
urkenna að Bandaríkjamenn hefðu
geymt kjarnavopn á Grænlandi en
aðeins 11 dögum fyrr hafði hann
reynt að fullvissa jafnt Dani sem
Grænlendinga um að svo hefði aldr-
ei verió. Fyrir tæpum tveim vikum
staðhæfði svo ráðherrann enn einu
sinni að allar staðreyndir málsins
’væru nú komnar fram. Stjórnvöld
hafa hins vegar ákveðið að opinber
rannsókn á málinu nái aðeins fram
til ársins 1968, ekki sé ástæða til
að kanna það sem gerst hafi síðan.
„Við höfum enga ástæðu til að
halda að brotin hafi verið ákvæði
samnings sem við gerðum við
Bandaríkjamenn árið 1968,“ sagði
Helveg Petersen á blaðamanna-
fundi. Sjálft orðalagið var nóg til
að hrollur fór um blaðamenn og
sagnfræðinga. Undanfarin tíu ár
hafa mismunandi útfærslur af sömu
yfirlýsingu verið notaðar til að vísa
á bug sérhverri spurningu um
bandarísk kjarnavopn i Danmörku
eða á Grænlandi.
Fræðimenn og fréttamenn hafa
árum saman rekið sig á vegg þegar
þeir hafa reynt að fá upplýsingar
um viðkvæm mál í skjalasöfnum
danska utanríkisráðuneytisins. Sú
staðreynd að bandarísk kjarnavopn
voru á Grænlandi kom þó yfirleitt
ekki þeim sem kynnt höfðu sér sögu
kalda stríðsins á norðurheims-
skautssvæðunum á óvart. Sterkar
vísbendingar um þetta höfðu verið
þekktar í áratugi, 1983 ritaði Banda-
ríkjamaðurinn Paul Claesson ítar-
lega bók um mikilvægi Grænlands
í varnaráætlunum Bandaríkjamanna
í kalda stríðinu.
Vorið 1994 gat danskur fræði-
maður, Hans Moller Kristensen, sem
tengdur er Greenpeace, i rauninni
sýnt fram á að bandarískar
sprengjuvélar hefðu árin 1961-1968
flogið reglulega yfír Thule-herstöð-
ina með vetnissprengjur. Hann
byggði rannsóknir sínar eingöngu á
bandarískum skjölum, í Kaup-
mannahöfn vísaði v utanríkisráðu-
neytið honum á bug er hann reyndi
að fá kanna skjöl þess, sama var
að segja um varnarmálaráðuneytið.
Dagblaðið Jyllandsposten segir
að ákvörðun stjórnvalda nú um að
aflétta nokkru af leyndinni hafi
verið tilraun til að verða á undan
Kristensen, ráðamenn hafi ekki vilj-
að lenda í þeirri vandræðalegu
stöðu að þurfa að staðfesta allar
fullyrðingar hans. Hafi farið fram
„áköf skoðanaskipti" milli Helveg
Petersens og ráðamanna í Washing-
ton áður en danski ráðherrann leysti
opinberlega frá skjóðunni.
Þáttur í stærri áætlun
Akvörðunin um að reisa bækistöð
fyrir bandaríska flugherinn við
Thule var á sínum tíma einvörðungu
rökstudd með vísan til áætlana um
að heyja allsherjar kjarnorkustyrj-
öld gegn Sovétríkjunum ef til slíkra
átaka kæmi. í Thule yrði hægt að
setja á laggimar flugbækistöð fyrir
bandarískar sprengjuvélar mun nær
landi óvinarins. Vélamar myndu
ráðast á sovéskar stórborgir og
hernaðarmannvirki, þær yrðu færar
um að endurgjalda sovéska leiftur-
árás á eldflaugabyrgin í Bandaríkj-
unum. Áætlunin var nefnd Chrome
Dome. Sprengjuvélar höfðu á þess-
um árum ekki flugþol til að fljúga
frá Bandaríkjunum til Sovétríkj-
anna og aftur heim án þess að
millilenda.
Hægt var að nota Thule til að
millilenda eða senda þaðan elds-
neytisvélar á loft til að bæta á tanka
sprengjuvélanna. Frá Thule væri
hægt að komast inn um bakdyrnar
- inn yfir nyrstu svæði Síberíu þar
sem loftvarnir Sovétmanna voru
ekki öflugar - en sprengjuvélar
Bandaríkjamanna með bækistöð í
Vestur-Þýskalandi þurftu að fara
yfir vel varin svæði í Austur-Evrópu
og Evrópuhluta Rússlands að skot-
mörkum sínum.
Birgðastöðvar fyrir
kjarnavopn
Danir og Bandaríkjamenn vom
varla búnir að undirrita samninginn
1951 þar sem kveðið var á um rétt
hinna síðarnefndu til að hafa her-
bækistöðvar á Grænlandi þegar
herskari iðnaðar- og verkamanna
kom til Thule. Fjárfestingin var
geysileg og fljótlega gátu verið um
12.000 manns á staðnum. Þetta var
langstærsta byggð á Grænlandi um
þær mundir.
Danir lögðu fram sinn skerf,
hann var ekki umfangsmikill en
mikilvægur. Þeir reistu Nord-stöð-
ina í Norðaustur-Grænlandi. Hlut-
verk hennar var sumpart að láta
Thulestöðinni í té veðurfræðilegar
upplýsingar, sumpart að vera vara-
flugvöllur. Sprengjuflugvélar á
heimleið eftir flug yfir Sovétríkjun-
um myndu geta lent á Nord-stöð-
inni og sparað sér þannig 1.200
kílómetra flug. Danski fáninn blakti
yfir stöðinni en Bandaríkin studdu
reksturinn með miklu fé. Þar voru
um 30 manns fram til 1972; nú eru
þar að jafnaði um fimm manns við
störf.
Einn kafla þe'ssarar sögu er enn
verið að rannsaka. 1953, ári eftir
að Thulestöðin var tekin í notkun,
var byggð grænlenskra veiðimanna
á staðnum flutt með valdi 120 km
norðar, til Qaanaaq. Tveir danskir
fræðimenn, Jens Brosted og Mads
Fæj;teborg, reyna nú, að nokkru
leyti með bandarískri aðstoð, að fá
botn í málið en þess má geta að
sveitarfélagið í Thule lagði fyrir
nok <rum árum fram kröfu um
bætur frá dönsku stjórninni vegna
flutningsins. Jafnframt er fullyrt
að varnarsamningurinn frá 1953
geti verið brot á stjórnarskránni
vegna þess að danska þingið hafi
verið blekkt, öll ákvæði samnings-
ins um afsal fullveldis Dana á svæð-
um Bandaríkjamanna hafi ekki ver-
MIKLAR lestir vagna og sleða, sem dregnar voru af dráttarvélum, voru notaðar til að koma bygg-
ingarefni og birgðum til Camp Century, tilraunaherstöðvar Bandaríkjamanna sem grafin var niður
í meginlandsísinn skammt frá Thule. Til lengdar var of dýrt að reka stöðina og var hún yfirgefin
eftir nokkur ár en kostnaðurinn við stöðina, þar sem nær 300 manns dvöldust, var geysimikill.