Morgunblaðið - 11.08.1995, Blaðsíða 35
MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FÖSTUDAGUR 11. ÁGÚST 1995 35
HELGA
AXELSDÓTTIR
+ Helga Axels-
dóttir fæddist í
Ytri-Neslöndum i
Mývatnssveit 9.
desember 1914.
Hún lést á sjúkra-
húsinu á Húsavik
2. ágúst sl. Foreldr-
ar hennar voru
Axel Jónsson og
Stefanía Stefáns-
dóttir. Systkini
Helgu eru Guð-
finna og Stefán,
bæði búsett ásamt
fjölskyldu Stefáns í
Ytri-Neslöndum.
Þar var og heimili Helgu allt
hennar æviskeið.
Útför Helgu fer fram frá
Reykjahlíðarkirkju í Mývatns-
sveit í dag og hefst athöfnin kl.
14.
HÚN fóstra mín er dáin. Þegar
móðir mín hringdi til mín eitt góð-
viðriskvöldið nú í byijun ágúst og
tilkynnti mér lát Helgu í Nesja-
löndum varð mér hverft við. Yfir
mig þyrmdi sorg og söknuður.
Ekki svo að skilja að fréttin kæmi
mér sérstaklega á óvart því bæði
aldur og heilsa gömlu fóstru
minnar höfðu um nokkurt skeið
stefnt lífsskeiði hennar að þeim
eina ósi sem líf okkar allra ein-
hvern tíma nær. Og það er huggun
harmi gegn að síðasti spölurinn
var lygn og fagur í friðsæld sinni.
En þótt við vitum ætíð hvert
stefnir, og þótt leiðin sé orðin
nokkuð löng frá upptökunum
finnst okkar alltaf erfitt að sætta
okkur við það er að leiðarlokum
kemur.
Ég var á fyrsta árinu þegar
Helga kom á heimili foreldra minna
og þar var hún enn þegar ég fór
að heiman unglingurinn til frekari
skólagöngu. Tilvist hennar í lífi
mínu og uppeldi er því nær jafn
sterk og foreldra minna. Ekki var
það þó svo að Helga væri fengin
á heimili til að gæta mín og fóstra
sérstaklega þótt það yrði hennar
hlutskipti að nokkru er fram liðu
stundir. Hún kom sem aðstoðar-
stúlka að barnaskóla Mývetninga
sem faðir minn stjórnaði með
dyggri aðstoð móður minnar.
Höfðu þau séð um skólahald í
Mývatnssveit um nokkurra ára
skeið án þess skólinm ætti sér
samastað, fyrst í Baldursheimi, þá
í Reykjahlíð og loks á Skútustöð-
um. En hvar sem skólahaldið var
hveiju sinni hafði það komið í hlut
móður minnar að annast þá um-
sýslu mesta er að húshaldi sneri,
en nemendur dvöldu á skólastað
sinn skólatíma þótt
engin væri heimavist-
in önnur en einka-
heimili þess fólks sem
hýsti skólann hvetju
sinni og þá um leið
foreldra minna. Þetta
hét „að vera á skóla“.
En nemendum fjölgaði
og kröfur um aukið
og fjölbreyttara nám
jukust. Mývetningar
byggðu sér félags-
heimilið Skjólbrekku
sem tekin var í notkun
árið 1955. Þar var
ákveðið að hýsa skóla
sveitarinnar einnig og fluttu for-
eldrar mínir því þangað þá um
haustið. En nú voru umsvif skólans
orðin meiri en svo að við réðist án
aðstoðar þegar við bættist rekstur
félagsheimilisins. Helga kemur
foreldrum mínum til aðstoðar. Og
þótt hún væri ráðin vegna skóla-
haldsins var hún jafnframt á heim-
ili okkar því skólinn var í senn
heimili okkar, heimavist nemenda,
menntastofnun og samkomuhús
sveitarinnar. Helga kemur fyrst
móður minni til aðstoðar, en eftir
því sem nemendum fjölgaði svo og
námsgreinum tók mamma að sér
kennslu, fyrst í smáum stíl, en síð-
an í auknum mæli. Það varð því
hlutskipti Helgu að bera æ meir
hita og þunga af húshaldi þessa
stóra heimilis, matargerð, ræst-
ingu og öllu er fylgir. Ekki veit
ég hvenær Helga fékk titilinn
„ráðskona", en hitt er víst að ekki
vann hún eftir vaktakerfi og ekki
þreif hún samkvæmt uppmælingu.
Hennar vinnutími var frá því skóli
hófst að hausti og þar til honum
lauk að vori. Það var sú vaktatafla
sem gilti hjá skólastjórahjónum og
ekki önnur í boði. Þessi vaktatafla
átti vel við Helgu. Hún var einstak-
ur skörungur til vinnu og varð
ávallt að hafa eitthvað fyrir stafni.
Hennar framlag til samfélagsins
var þrotlaus vinna sem byggðist á
óþijótandi þjónustulund. Hún gerði
miklar kröfur til sjálfrar sín og
taldi að sér bæri að vinna öll verk
sem hún mögulega gæti og kæmu
öðrum vel. Oft er það svo að þeir
sem miklar kröfur gera til sjálfra
sín gera einnig miklar og oft enn
meiri kröfur til annarra. Helgu var
ekki svo farið. Hennar eina krafa
til samferðarmannanna var sú að
fá að vinna fyrir þá og létta þeim
störfin og ómakið. Ég man að hún
gaf sér sjaldan tíma til að setjast
til borðs. Og ég man að oftast
borðaði hún af litlum diski. Ég
skildi það ekki þá, en nú held ég
hún hafi talið sig fljótari að borða
með þessum hætti - enginn tími
til spillis! Ég held hún hafi sjaldan
gengið, hún hljóp. Jafnvel í þröngu
eldhúsinu heima hljóp hún milli
bekkjanna. Og þegar sló niður í
stónni eins og Helga kallaði elda-
vélina gömlu í Skjólbrekku og allt
fylltist af sóti, þá var tekið til hend-
inni. Það eru einu stundirnar sem
ég man eftir að Helga gæfi sér
ekki tíma til að sinna mér, jafnvel
segði mér að vera úti á meðan.
Ég tók þessari forgangsröðun
fóstru minnar frekar illa í fyrstu,
en þegar ég komst að því að hún
gaf sér ekki tíma fyrir kaffisopa
meðan á ræstingu stóð þá sætti
ég mig við aðstæðumar, sá hversu
mikið var í húfi. Hún kallaði líka
á mig strax að lokinni hreingern-
ingu, fékk sér kaffi og leyfði mér
að dýfa mola í. Þá var allt komið
í lag á ný.
„Vitur maður hefur sagt að
næst því að missa móður sína sé
fátt hollara úngum bömum en
missa föður sinn.“ Þannig byijar
Halldór Laxness þá góðu bók sína,
Brekkukotsannál. Það kann að
þykja undarlegt að ég vitni til þess-
ara orða skáldsins í minningar-
grein um hana Helgu fóstru mína,
ekki síst þar sem Halldór var ekki
í sérstöku uppáhaldi hjá henni. Og
þó! Halldór Laxness lætur sögu-
mann sinn ekki segja þessa hörðu
setningu til að undirstrika illsku
hans né kaldlyndi. Hann er að
undirstrika það sem síðan kemur
fram í sögunni, hversu vel getur
farið fyrir bömum og farsællega
í fóstri hjá góðu fólki þótt vanda-
laust sé, þrátt fýrir sáran foreldra-
missi. Og þegar ég las þessi upp-
hafsorð fýrst, tengdi ég þau strax
mínum eigin uppvexti að nokkru.
Ég var nefnilega svo lánsamur að
eignast vandalausa fóstm sem
reyndist mér betur en frá verði
skýrt í fátæklegri minningargrein.
En ég var lánsamari en margur
annar því ég átti líka góða for-
eldra. Lán mitt var því tvöfalt.
Eftir því sem umsvif í skólanum
heima jukust varð æ erfiðara fyrir
foreldra mína að annast heimilið
svo sem þau hefðu óskað. Allir
nemendur þeirra vom um leið börn
þeirra. Það hljóp sem sé ofvöxtur
í heimilið á hveiju hausti. Við
systkinin urðum óhjákvæmilega
hluti risavaxinnar fjölskyldu þar
sem hver og einn gerði miklar kröf-
ur til foreldranna og kraftar þeirra
dreifðust í samræmi við það. Og
þótt við systkinin hefðum félags-
skap hvert af öðru varð það ein-
hvern veginn svo að ég varð svolít-
ið sér, enda yngstur þá, en næstar
mér í aldri systur mínar Brynhildur
og Sólveig, höfðu fyrr félagsskap
af skólakrökkunum. Höskuldur
nokkuð mikið eldri og stálpaður
strákur þegar hér er komið sögu.
Við þessar aðstæður tekur Helga
mig undir sinn verndarvæng. Til
SNJOLAUG
G UÐMUNDSDÓTTIR
-4- Snjólaug Guð-
* mundsdóttir
var fædd í Litluhlíð
13. maí 1913, elst
fimm systkina. Hún
lést 23. júlí síðast-
liðinn og var borin
til grafar í Goðdala-
kirkjugarði 1. ág-
úst.
í GÓÐUM summm er
óvíða svo grasi vafið
sem miðhluti Tungu-
sveitar. Þar er góðbýlið
Arnes og þar kynntist
undirritaður heimili Snjólaugar
þegar hann kenndi við Steinsstaða-
skóla upp úr 1970. Snjólaug og
Helgi heitinn Valdemarsson maður
hennar áttu þar mörg handtök og
gerðu úr kotinu gæðajörð, sem
. Guðmundur sonur þeirra hefur síð-
an haldið áfram að
bæta.
Snjólaug er dóttir
hjónanna í _ Litluhlíð,
Guðmundar Ólafssonar
bónda þar og organista
við Goðdalakirkju og
Ólínu Sveinsdóttur
ljósmóður. Guðmundur
nam við Flensborgar-
skóla og bar ætíð kenn-
urum sínum góðan
vitnisburð eins og Þor-
móður Sveinsson lýsir
honum í skagfirskum
æviskrám. Hann bætti
jörð sína að ræktun og
húsakosti, en Ólína, kona hans, var
víkingur dugleg og leysti með jafn-
aðargeði úr erfiðleikum, sem að
höndum bar í ljósmóðiirstarfinu.
Snjólaug ólst upp á menningar-
heimili og miðlaði öðrum af minn-
ingum frá dögum horfinna Dalabúa
og frá föðurgarði sínum í Litluhlíð.
Snjólaug giftist Helga Valde-
marssyni. í Víkurkoti í Blönduhlíð.
Þau hófu búskap í Víkurkoti, en
fyrstu árin vann Helgi oft við vega-
gerð svo búskapurinn fýrstu árin
hvíldi meira á Snjólaugu. Hún var
mikil dugnaðarkona og entist henni
ósérhlífni og atorka til æviloka.
Helgi maður hennar var fæddur
1. nóvember 1898, en lést í ágúst-
lok 1982. Þau keyptu Árnes í Lýt-
ingsstaðahreppi og bjuggu þar síð-
an ásamt Guðmundi syni sínum
eftir að hann komst á legg.
Það einkenndi búskap þeirra Ár-
neshjóna að búa að sínu. Gestrisni
var þar mikil og Snjólaug tók vinum
sínum af mikilli alúð og hlýju.
Tryggð var sterkur þáttur í lund-
erni hennar. Sömuleiðis vinnusemi
og skyldurækni. Hug sinn til Goð-
dalakirkju sýndi hún og fjölskylda
hennar þegar þau gáfu þangað fyr-
ir rúmum áratug kirkjuorgel, vand-
að harmonium, til minningar um
foreldra hennar.
Blessuð sé minning Snjólaugar
Guðmundsdóttur.
Ingi Heiðmar Jónsson.
hennar gat yngsta barnið alltaf
leitað, þar var alltaf skjól og þar
virtist alltaf tími fyrir umönnun
og hjálp. Þannig eignaðist ég
fóstru án þess að missa foreldra
mína. En orð min skyldi enginn
svo skilja að ég hafi tekið allt pláss
í hjarta Helgu. Þar var rýmið ótak-
markað sem við systkinin nutum
öll, ekki síst yngsti bróðirinn,
Hjörtur, þegar hann kemur til
skjalanna allnokkru síðar. Og böm
Kristínar Sigurgeirsdóttur og Stef-
áns bróður Helgu fóru ekki var-
hluta af hjartahlýju hennar og
umhyggju.
Ég minnist þeirra stunda þegar
pabbi og mamma voru að kenna
og ég var í eldhúsinu hjá Helgu.
Mig langaði til að læra að skrifa
og reikna eins og hinir krakkarnir.
Og Helga hjálpaði mér. Ekki
byggði hún kennslu sína á langri
skólagöngu eða mikilli þekkingu á
sviði skólamála. Hún byggði hana
á alúð og umhyggju, hjálpsemi og
væntumþykju í minn garð. Ég hélt
áfram að læra í eldhúsinu fyrstu
árin eftir að skólaganga mín hófst.
Helga kenndi mér lika að lesa. Sú
kennsla var svolítið sérstök. Hún
stuðlaði nefnilega að því í senn að
gera mig læsan og halda mér ólæs-
um. Hún kenndi mér að lesa svo
ég yrði sjálfbjarga. Þá sat hún með
mig í fanginu meðan maturinn var
að sjóða, benti með pijóni á stafi
og orð og ég stautaði. Ég man
hversu valtur ég var við lesturinn
fýrst eftir að pijónsins naut ekki
við. Og það var eins og þolinmæð-
in hefði líka farið með pijóninum.
Á kvöldin las Helga mig í svefn.
Það varð til þess að ég var sólginn
í sögur. En sökum þess hversu
seinn ég var að lesa og þolinmæð-
in oft takmörkuð þá las Helga fyr-
ir mig. Þrátt fyrir lestrarkennsluna
varð þessi þjónusta til þess að held-
ur dróst á langinn að ég yrði
þokkalega læs. En ég lærði að
meta góðar bækur. Og svo kom
að því að Helga hætti að gefa mér
leikföng í jólagjöf og fór að gefa
mér bækur. Eg gerði lítilsháttar
athugasemdir fyrst. Þær voru af-
greiddar með „aukagjöfum" fyrstu
árin, en síðan lögðust þær uppbæt-
ur af, enda ég sáttur við bækum-
ar. Helga vandaði líka vel bókaval-
ið og virtist fylgjast vel með því
hvað hentaði hveiju sinni. Ég
BRIDS
Umsjón Arnór G.
Ragnarsson
Sumarbrids
MIÐVIKUDAGINN 2. ágúst mættu
29 pör í sumarbrids og urðu úrslit
þannig:
N-S-riðill:
JónHjaltason-Þrösturlngimarsson 449
Þorleifur Þórarinsson - Gunnþórunn Erlingsd. 442
SnorriKarlsson-EgillDarriBrynjólfsson 430
BaldurÁsgeirsson-MagnúsHalldórsson 418
A-V-fíðUl:
Ámína Guðlaugsdóttir - Bragi Erlendsson 454
Hallgrimur Hallgrimss. - Sigmundur Stefánss. 414
Guðlaugur Bessason - Trausti Friðfinnsson 407
GuðmundurÁgústsson - Sigtryggur Jónsson 399
Meðalskor var 364.
Fimmtudaginn 3. ágúst mættu svo
25 pör og þá fóru leikar þannig:
N-S-riðill:
Hjálmar S. Pálsson - Þóra Ólafsdóttir 333
minnist skemmtilegra tímabila eins
og þegar ég fékk Salómon svaita
og fleiri bækur Hjartar Gíslasonar.
Þá tóku við bækur Ármanns Kr.,
Óli og Maggi, Óli og Maggi í ræn-
ingjahöndum, Óli og Maggi í
óbyggðum og svo má lengi telja.
Guðfinna systir Helgu kom
henni til aðstoðar við ráðskonu-
störfin þegar svo var komið að
ein manneskja gat ekki lengur
annað öllu því er gera þurfti í
vaxandi skóla. En Finna gekk
ekki bara í verkin með Helgu. Hún
tók líka þátt í öllum góðgerðum
og vináttu í okkar garð. Systurnar
fóru nú báðar að senda okkur jóla-
gjafir. Og alltaf urðu bókagjafirn-
ar veglegri. Ég varð ekki lítið upp ,
með mér þegar ég fékk fyrstu
„ævintýrabókina“ og „fimm-bæk-
urnar“. Þá þóttist ég aldeilis mað-
ur með mönnum. En böggull fylg-
ir skammrifi! Nú varð ekki lengur
undan því vikist að ég stautaði
mig í gegnum bækurnar sjálfur.
Helga tók upp á því að spyija
mig hvernig mér hefði fundist
bókin þegar hún kom úr jólafríun-
um!
Helga prjónaði mikið, einkum
úr íslenskri ull. Nutum við systkin-
in góðs af því og síðar einnig börn
okkar. Hún sá mér fyrir ullarsokk-
um og vettlingum fram á síðustu
ár og nú verða síðustu pörin varð-
veitt til minningar um Helgu og
allt það sem hún gerði fyrir mig.
Já, það var mikil tilhlökkun á
haustin þegar von var á Helgu,
og alltaf söknuður á vorin er hún
hélt til síns heima. Og nú er hún
alfarin. Sár söknuður fyllir hug-
ann. Söknuðurinn og sorgin eru
ef til vill enn sárari fyrir það að
mér finnst ég eiga fóstru minni
svo margt að gjalda. Ég átti marga
heimsóknina ófarna á sjúkrahísið,
ég endurgalt aldrei umönnunina ^
alla. Það eitt róar huga minn nú
að yngri dóttir mín ber nafnið
hennar. Er það lítill þakklætisvott-
ur fyrir allt og allt. Veit ég að því
fýlgir guðs blessun. Ég og börnin
mín, Þórir, Hildigunnur og Helga
sendum okkar bestu kveðjur og
þakkir fyrir að hafa átt Helgu
Axelsdóttur að.
Far þú í friði elsku fóstra mín.
Guð blessi minningu þína.
Steinþór Þráinsson.
JónViðarJónmundsson-ÓskarKarlsson 310
Sigrún Pétursdóttir - Soffía Theodórsdóttir 293
Eirikur Hjaltason - Hrannar Erlingsson 287 •
A-V-riðiIl:
JónStefánsson-SveinnSigurgeirsson 337
Jakob Kristinsson - Jónína Pálsdóttir 327
Magnús Aspelund - Steingrimur Jónasson 326
J akobína Ríkharðsdóttir - Ólöf H. Þorsteinsd. 306
Meðalskor var 270.
Þann 31. júlí hafði alls verið úthlut-
að 12.656 bronsstigum í sumarbrids
og skiptust þau á 237 einstaklinga.
Stigahæstir voru:
Sveinn R. Þorvaldsson 408
Halldór Þorvaldsson 385
Gylfi Baldursson 342
Erlendur Jónsson 308
SigurðurB. Þorsteinsson 288
BaldurBjartmarsson 255
Jón Stefánsson 197
Eggert Bergsson 189
Halldór Már Sverrisson 184'
Guðlaugur Sveinsson 182
Sigfús Þórðarson 170
Í
Þökkum innilega auðsýnda samúð við
andlát og útför
ÞORSTEINS JÓNSSOIMAR,
Eystri-Sólheimum,
Mýrdal.
Valgerður Sigrfður Ólafsdóttir,
börn, tengdabörn, barnabörn
og barnabarnabörn.