Morgunblaðið - 22.08.1995, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 22. ÁGÚST 1995
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
JAKOB
FRÍMANNSSON
+ Jakob Frímanns-
son fæddist á
Akureyri 7. október
1899. Hann lést á
Hjúkrunarheimil-
inu Seli á Akureyri
8. ágúst síðastlið-
inn. Foreldrar hans
voru Sigríður
Björnsdóttir, f.
13.3.
1963, ættuð frá
Syðra-Garðshorni i
Svarfaðardal, og
Frímann Jakobs-
son, f. 12.8. 1868,
d. 6.6. 1937, tré-
smíðameistari á Akureyri, ætt-
aður frá Grísará í Eyjafjarð-
arsveit. Systkini Jakobs voru
María og Svanbjörn sem nú eru
látin, en systir hans Lovísa býr
í Kaupmannahöfn.
Hinn 20. nóvember 1926
kvæntist Jakob Borghildi Jóns-
dóttur, f. 26. desember 1901,
d. 7. ágúst 1990. Kjördóttir
þeirra var Bryndís Jakobsdótt-
ir, f. 26.4. 1932, d. 10.7. 1986
sem giftist Magnúsi Guð-
mundssyni, f. 8.1. 1925, d. 2.8.
1991. Þeirra börn eru Jakob
Frímann og Borghildur.
Jakob lauk gagnfræðaprófi
árið 1915, brottfararprófi frá
Verslunarskóla Islands árið
1918 og hóf hann þá störf að
nýju hjá Kaupfé-
lagi Eyfirðinga, en
áður hafði hann
unnið þar eftir
gagnfræðapróf.
Jakob var settur
kaupfélagsstjóri
árið 1940 og því
starfi gegndi hann
til ársins 1971 er
hann lét af störfum
fyrir aldurs sakir.
Jakob gegndi fjöl-
mörgum trúnað-
arstörfum um
ævina. Hann var
sljórnarformaður
Sambands íslenskra samvinnu-
féiaga og Útgerðarfélags Ak-
ureyringa og sat í stjórnum
Oliufélagsins, Flugfélags ís-
lands, Flugleiða auk fjölda
annarra smærri félaga, nefnd-
um og ráðum. Jakob var bæjar-
fulltrúi á Akureyri á árunum
1942 til 1970 og var forseti
bæjarstjórnar um skeið. Jakob
var kjörinn heiðursborgari
Akureyrar hinn 7. október
1975. Hann hlaut stórriddara-
kross Fálkaorðunnar, sænsku
Vasa-orðuna og finnsku Lejon-
orðuna.
Útför Jakobs fer fram frá
Akureyrarkirkju í dag á veg-
um Akureyrarbæjar og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
FÖÐURBRÓÐIR minn, Jakob Frí-
mannsson, fv. kaupfélagsstjóri
KEA, er látinn í hárri elli. Hann var
aldamótamaður, og vantaði ekki
nema fáein ár í að hann lifði þau
tvenn. Hann lifði og starfaði á mesta
umbrotatíma í þjóðlífssögu Islands
og skildi eftir sig djúp spor til framf-
ara og hagsældar í þróunarsögu
byggðar í Eyjafirði. Aðrir mér fróð-
ari menn verða efiaust að rekja þá
sögu, en mig langar, fyrir mína
hönd og systkina minna, að minnast
ástríks og umhyggjusams frænda
með nokkrum orðum.
Sumar af mínum fegurstu bem-
skuminningum tengjast dvöl á Ak-
ureyri hjá föðursystkinum og ömmu.
Heimili Jakobs og Borghildar hafði
undravert aðdráttarafl. Þar var
hjartahlýjan og manngæskan í fyrir-
rúmi en þó festa og regla á hlutun-
um, samheldni og gagnkvæm virð-
ing hjónanna slík, að aldrei féil þar
styggðaryrði. í húsinu var tækni-
búnaður og sjálfvirkni meiri en ég
ERFIDRYKKJUR
P E R L A N sími 562 0200
CrfiscJrykkjur
A
Vettingohw/ið
GAPi-mn
Sími 555-4477
Erfidrykkjur
Glæstteg kíti'tí-
hladborð, tallegir
salir og mjög
góð þjónusta
Upplýsingar
ísírna 5050 925
og 562 7575
FLUGLEIÐIR
IIÓTEl LOFTLElIIIR
hafði kynnst áður, fullbúið smíða-
verkstæði í kjallara, undurfagur
skrúðgarður þar sem uxu jarðarber
og undir garðinum lágu jarðgöng
frá húsinu í bílageymsluna. Sann-
kallaður ævintýraheimur fyrir ung-
an dreng. Jakob teiknaði og skipu-
Iagði hús þetta sjálfur skömmu fyr-
ir 1930. Þótti samtíðarmönnum
furðu sæta um staðarvalið efst í
svokallaðri Kúagötu, langt fyrir
utan og ofan við aðra byggð í bæn-
um, þó víst væri þaðan óhindrað og
fagurt útsýni. Þingvallastræti 2 er
nú nánast í miðbænum en hússtæð-
ið enn jafn fallegt sem fyrr.
Ökuferðir með frænda á A-4 um
helstu athafnasvæði voru eftir-
minnilegar. Akureyri var á þeim
árum í örum vexti sem iðnaðarbær
og mikið umleikis. Þá fékk ég fyrst
á ævinni smjörþefinn af mjólkur-
framleiðslu og öðrum iðnaði sem
byggist á vinnslu landbúnaðaraf-
urða. Jakob virtist alls staðar vera
á heimavelli, þekkti alla með nafni,
kunni skil á öllu sem fyrir augu bar
og gaf sér ávailt góðan tíma til að
fræða mig, snáðann að sunnan, um
landsins gagn og nauðsynjar. Þá
þegar skynjaði ég völd og áhrif Jak-
obs á öllum sviðum athafna- og
þjóðlífs í Eyjafirði. Sem kaupfélags-
stjóri Kaupfélags Eyfirðinga og
bæjarráðsmaður var hann maður
framkvæmda og framþróunar og
hafði unun af að fylgjast með og
sjá hugmyndir verða að veruleika.
Hann leiddi mig í kirkjuna og
sagði mér sögu steindu glugganna
fögru, en fyrsta gluggann færðu
þau Borghildur kirkjunni að gjöf á
stríðsárunum, og hann sýndi mér
stoltur framkvæmdir við nýja Fjórð-
ungssjúkrahúsið, sem var í bygg-
ingu á þessum árum. Átti Jakob
drjúgan þátt í tilurð beggja mann-
virkjanna, sat í sóknarefnd og bygg-
ingarnefnd.
Oft var förinni heitið út í Svarfað-
EjjMlíFjMfMí'
Safnaðarheimili
Háteigskirkju
iímíí
551 13^
ardal, þar sem þau hjónin áttu jörð-
ina Laugahlíð. Húsakost allan hafði
Jakob endurbyggt af miklum mynd-
arskap og smekkvísi. Hafði meira
að segja virkjað bæjarlækinn til
rafmagnsvirinslu m.a. til að knýja
mjaltavélar. Borghildur dvaldi löng-
um með dótturinni, Dísu, í sveit-
inni, og Jakob ók daglega til vinnu
inn á Akureyri, ekki ólíkt því, sem
nú er orðið vinsælt meðal sumarbú-
staðaeigenda, hálfri öld síðar. í
Laugahlíð stunduðu þau m.a. skóg-
rækt. í öllu þessu var Jakob langt
á undan sinni samtíð eins og svo
víða.
Stundum var staldrað við á bæj-
um, að því er mér virtist að tilefnis-
lausu. Hvar sem okkur bar að garði
voru móttökur sem stórhöfðingi
væri á ferð. Seinna skildi ég að
kaupfélagsstjórinn Jakob Frímanns-
son lét sér annt um alla félags-
menn, stóra og smáa, og sýndi þeim
virðingu og ræktarsemi með því að
sækja þá heim þegar tækifæri gafst,
enda var hann vinsæll með afbrigð-
um.
Með þeim bræðrum Jakobi og
Svanbirni, föður mínum, voru miklir
kærleikar og samband gott meðan
líf og og heilsa leyfðu. Um þann
vinskap vitnaði faðir minn stundum
í Hávamál:
Veizt, ef þú vin átt,
þanns þú vel trúir
ok vill þú af hánum þótt geta,
geði skalt við þann
ok gjöfum skipta,
fara at finna opt.
Ekki var að undra þó ég hændist
að frænda mínum og því spennandi
umhverfi, sem hann lifði og hrærð-
ist í. Eftir nokkur ár í sveit á fæðing-
arbæ ömmu minnar, Sigríðar
Björnsdóttur frá Syðra-Garðshomi
í Svarfaðardal,' og langdvalir á Ak-
ureyri í faðmi ástríkra föðursystkina
og ömmu, átti ég enga ósk heitari
en að mega ganga í Menntaskólann
á Akureyri, þegar ég hafði aldur
til. Stóð mér til boða að búa á heim-
ili Jakobs og Borghildar sem mér
var jafn kært og eigið foreldrahús.
Atvikin höguðu því hins vegar þann-
ig, að skólavistin í MA varð ekki
nema eitt ár.
Jakob Frímannsson var stórbrot-
inn persónuleiki. Þar fóm saman
allir bestu eiginleikar og mannkost-
ir sem prýða mega eina manneskju.
Hann var náttúrugreindur með af-
brigðum og hafði lifandi áhuga á
öllu sem bæta mætti og fegra um-
hverfi og mannlíf. Skólaganga Jak-
obs var ekki löng. Hann lauk prófi
frá Verzlunarskóla íslands 1918 en
til framhaldsnáms skorti efni. Hann
menntaðist af eigin rammleik með
þeim árangri að þekking hans og
víðsýni var meiri en margra svokall-
aðra menntamanna. Samtíðarmenn
hans í leik og starfi róma meðfædda
leiðtogahæfileika hans og trausta
dómgreind, áræði og dugnað. Vinir
hans og vandamenn meta hjarta-
hlýjuna, hjálpfýsina og fómarlund-
ina. Allt var þetta svo kryddað með
hárfínni kímni- og frásagnargáfu.
Það var undarlega notalegt að vera
í návistum við Jakob, slík var út-
geislun hans.
Fyrir áratug eða svo fluttust Jak-
ob og Borghildur á hjúkranarheim-
ilið Sel á Akureyri þar sem þau áttu
rólegt ævikvöld við góða umönnun
starfsfólks þar. Barnabörnin, Jakob
Frímann Magnússon og Borghildur
Magnúsdóttir og fjölskyldur þeirra,
önnuðust afa sinn og ömmu af slíkri
ástúð og umhyggju að fátítt er.
Borghildur Jónsdóttir andaðist árið
1990.
Við systkinin og móðir okkar,
Fríða Andrésdóttir, kveðjum Jakob
frænda með trega en yljum okkur
við ljúfar minningar um einstakan
mannvin, sem hafði áhrif á líf okkar
allra.
Andrés Svanbjörnsson.
Það var í upphafi aldarinnar þeg-
ar ferskir vindar ungmennafélaga
og samvinnuhugsjóna léku um land-
ið að Eyfirðingar nýttu sér hug-
myndir vefaranna í Rochdale og
lögðu grunn að nútíma kaupfélags-
rekstri undir stjórn bræðranna Hall-
gríms og Sigurðar Kristinssona.
Jafnaldrarnir Jakob Frímannsson
og Vilhjálmur Þór gengu þá barn-
ungir til starfa hjá kaupfélaginu og
árið 1923 þá 23 ára gamall varð
Jakob Frímannsson fulltrúi Vil-
hjálms sem tók við kaupfélags-
stjórastarfinu. Innblásnir hugsjón-
um hófu athafnamennirnir ungu að
reisa við Eyjafjörð öflugasta vígi
samvinnuhreyfíngarinnar á íslandi.
Á bemskuárum mínum á sjötta og
sjöunda áratugnum var lífið á Akur-
eyri mótað af áratuga velgengni
samvinnumanna - svo mjög að
mörgum þótti orðið nóg um. Á þeim
árum var Akureyri fallegastur ís-
lenskra bæja, kirkjan var glæsileg-
ust, trén stærst, skíðalyftumar
lengstar og veðrið best. Ákureyri
var líka mestur iðnaðarbær, KEA
var stærst kaupfélaga, þar var fyrst
stofnað flugfélag, sett á laggirnar
skipasmíðastöð og verksmiðjur
Sambandsins vora gríðarstórar.
Metnaðarfullt iðnverkafólk fram-
leiddi Heklu-peysur og Iðunnarskó,
smjörlíki og kaffi, Flóru bijóstsykur
og saxbauta í dósum, málningu,
mysing og mjólk í brúnum flöskum
eða 10 lítra kössum. Á þessum áram
ók Jakob Frímannsson á A4 um
snarbratt Gilið og hélt um púlsinn
á athafnalífínu, oddviti framsóknar-
manna, bæjarráðsmaður, kaupfé-
lagsstjóri og stjórnarformaður Sam-
bandsins, með meiru.
Það er nú í ágúst fyrir réttum tíu
árum að ég giftist Borghildi og
kynntist náið afa hennar Jakobi. I
stofu hans í Þingvallastræti dekruðu
þau amma Borghildur við okkur
nærri þrítug börnin. í húsinu ríkti
ró efri ára, heimilislegt höfðingja-
setur þar sem gott var að setjast
niður og ræða um líðandi stund og
liðna tíð. Við Jakob skiptumst á
sögum, þannig að ég gat frætt hann
um eitt og annað sem var efst á
baugi, meðan Jakob sagði mér frá
foreldrum sínum Frímanni Jakobs-
syni og Sigríði Björnsdóttur og lífi
þeirra systkinanna; Maríu, Svan-
bjöms og Lovísu, við upphaf aldar-
innar á Akureyri. Oft bar á góma
námið í Verzlunarskólanum frosta-
veturinn mikla og dvöl hans í Edin-
borg og síðar ferðalög um alla Evr-
ópu allt austur til Moskvu. Hann
sagði mér af kynnum sínum af
stjórnmálamönnum, skáldum, bisk-
upum, forsetum, alþýðufólki, snjöll-
um smiðum og bændum í Svarfað-
ardal. í tali Jakobs kom fram ábyrgð
á velferð ekki bara hans nánustu
ættingja, dótturinnar Bryndísar og
afabarnanna Jakobs og Borghildar,
heldur líka samferðamannanna allra
í gleði og sorg. Ævistarf hans var
þeim öllum helgað og uppbyggingu
byggðanna sem hann unni svo heitt
að hann gat helst hvergi annar stað-
ar verið. Líf hans varð langt og sem
gamall maður gat hann lagt frá sér
sjálfblekunginn litið yfir- dagsverkið
og brosað hlýtt og kankvíslega, eins
og honum var lagið. Hann hefur nú
kvatt okkur en spor hans eru víða
um Eyjafjörð og verða lengi enn.
Gísli Gunnlaugsson.
Vinur minn og velgjörðarmaður,
Jakob Frímannsson, fyrrverandi
kaupfélagsstjóri, er fallinn frá á
nítugasta og sjötta aldursári.
Þeir, sem ungir eru, láta sig það
jafnan litlu varða þótt nær tírætt
gamalmenni hverfi af sjónarsviðinu,
en fyrir okkur, sem eldri erum og
munum lengra aftur í tímann, horf-
ir þetta öðravísi við og í þessu til-
viki alveg sérstaklega.
Þau orð, sem ég festi hér á blað,
eru ekki ætluð til þess ættfæra Jak-
ob eða rekja æviferil hans, það
munu eflaust aðrir gera, heldur að-
eins til þess að láta í ljós þakklæti
mitt fyrir það að hafa fengið að
kynnast og starfa með slíkum öð-
lingsmanni, sem hann var, en þau
kynni urðu mér góður og dýrmætur
skóli. Þegar ég, rúmlega tvítugur
að aldri, hafði lokið námi í M.A. og
alvara lífsins var framundan, réðst
ég til starfa hjá KEA í stað þess
að hefja háskólanám, sem flestir
félgar mínir gérðu. Sá maður, sem
tók þar á móti mér, var Jakob Frí-
mannsson, sem þá var settur kaup-
félagsstjóri í fjarveru Vilhjálms
Þórs. Það var ekki laust við að ég
kenndi nokkurs kvíða að fara að
vinna hjá svo stóru og merku fyrir-
tæki, en hið ljúfa viðmót Jakobs
eyddi þeim kvíða strax og má segja
að þá þegar hafi vaknað hjá mér
þær tilfínningar til Jakobs og viss
aðdáun á honum, sem varað hafa æ
síðan. Kynni okkar hjá KEA og
náin samskipti í störfum þar stóðu
yfir rúm tuttugu ár og síðan urðum
við meira og minna samferða eftir
að ég gerðist starfsmaður Útgerðar-
félags Akureyringa hf., en hann var
í stjórn þess og lengi vel stjórnar-
formaður.
Persónuleiki Jakobs var einstak-
ur. Hann var ekki mikill að vallar-
sýn, en framkoma hans öll var festu-
leg og virðuleg en viðmótið jafn-
framt notalega hlýtt. Hin ýmsu,
merku félagsmálastörf hans veittu
honum haldgóða reynslu, sem varð
traustur grandvöllur til að byggja
skoðanir sínar á og móta sér stefnu
til lausnar á hinum ýmsu vandamál-
um, sem við var að fást. Þetta leiddi
til þess að hann var manna ráðholl-
astur og naut ég þess oft í okkar
samskiptum. Eg hef áður látið þau
orð falla - og vil endurtaka þau hér
- að enginn maður, mér óvensl-
aður, hefur reynst mér jafnvel og
Jakob Frímannsson, og hef ég þó
átt marga góða vini.
Akureyrarbær og Eyjafjörðrir
kveðja nú með söknuði einn af sínum
bestu sonum. Þessar byggðir væru
áreiðanlega með öðru yfírbragði nú
ef hans hefði ekki notið við. Við
hjónin kveðjum vin okkar og vænt-
um þess, að hinn hæsti höfuðsmiður
veiti honum verðugar móttökur þeg-
ar hann gengur nú inn á nýtt tilveru-
svið til endurfunda við Borghildi,
ástkæra eiginkonu sína.
Gísli Konráðsson.
Kveðja frá Kaupfélagi
Eyfirðinga
Látinn er Jakob Frímannsson
fyrrum kaupféiagsstjóri Kaupfélags
Eyfirðinga. í upphafi okkar aldar
verður samvinnufélagsskapur á ís-
landi að afli í athafnalífi þjóðarinn-
ar. Rétt upp úr aldamótunum er
Samband íslenskra samvinnufélaga
stofnað og mörg ný kaupfélög verða
til og þau eldri fá nýjan svip og
nýtt hlutverk. Bæði í sveit og við
sjó er á þessum tíma ríkjandi bjart-
sýni á ljósari framtíð og betra líf
og efling samvinnuhreyfingarinnar
til þátttöku í atvinnulífi og stofnun
ungmennafélaganna, þar sem bæta
átti andlega og líkamlega hreysti
hinnar upprennandi æsku, eru tákn
þessa tíma. Inn í þetta samfélag
fæddist Jakob Frímannsson og mjög
á ungum aldri varð hann virkur
þátttakandi í þessum hreyfingum
báðum. Störf hans fyrir félög sam-
vinnumanna urðu þó stærst og mest
og á þeim vettvangi varð hans ævi-
starf.
Jakob var fæddur á Akureyri, í
þeim bæ var hans vagga og við
þann bæ hélt hann tryggð alla sína
ævi - hartnær heila öld. Að Jakobi
stóðu traustar bændaættir í ey-
firskri byggð - föðurætt þaðan sem
nú heitir Eyjafjarðarsveit - móður-
ættin, hið næsta honum, úr Svarf-
aðardal en lengra til handan yfir
fjörð úr Þingeyjarsýslu. Vel var því
blandað til þessa verðandi forystu-
manns fyrir byggðir Eyjarfjarðar.
Jakob Frímannsson kom til starfa
hjá Kaupfélagi Eyfírðinga sextán
ára gamall. Dvölin hjá félaginu var
þó aðeins árið að sinni. Næstu tvö
ár stundaði hann nám við Verzlun-
arskóla íslands en strax að því loknu
(1918) kom Jakob aftur til starfa
hjá Kaupfélaginu og nú var ekki
tjaldað til einnar nætur. Jakob varð
fulltrúi kaupfélagsstjóra 1923.
Hann var settur kaupfélagsstjóri um
nærfellt tveggja ára skeið, 1938 og
1939, fyrir Vilhjálm Þór sem þennan
tíma fékk leyfi frá störfum og frá
1. janúar 1940 varð hann fastráðinn
til þ'essa starfs, sem hann gegndi
síðan í rösk 30 ár. Sem kaupfélags-
stjóri var Jakob einstaklega farsæll.
Hann var mjög glöggur að sjá ef
eitthvað ætlaði að bera af leið og
borin sú lagni og það áræði er þarf
til að stýra á réttan veg að nýju.
Þekkingu hans á stóru .og smáu í
rekstri félagsins var viðbrugðið og