Morgunblaðið - 13.09.1995, Blaðsíða 10

10 MIÐVIKUDAGUR 13. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
r
FRÉTTIR
Samanburður á skaðabótum í Evrópulöndum
Ritari hjá lögfræðingi,
alblinda, 100% ör orka
Mánaðar- ; Bætur*.
laun, kr.* milljónir kr.
82.345 60,8
103.817 57 7
135.122 51,3 M1"1111"
Lúxemborg 111.256 50,7
Belgía 82.017 49,9
82.017 38,8
51.671 34,4
109.312 32,8
Land
Þýskaland
Ítalía
Sviss
England
írland
Svíþjóð
Frakkand
Portúgal
Skotland
Holland
Finnland
Grikkland
Danmörk
Spánn
97.641 29,8
27.336 28,3
82.017 25,8
69.083 25,2
95.139 25,2
37.482 24,9
123.665 21,8
62.718 17,3
f»|§|
Liechtenstein 112.609 14,1
Noregur 95.090 13,6
Austurríki
ísland
70.100 12,8
83.329 11,7 11
Læknir
heyrnarleysi, 50-60% ör orka
Mánaðar- Bætur*,
Land laun, kr.*
Sviss 375.366
Holland 293.964
írland 295.260
Lúxemborg 333.791
Svíþjóð 291.487
Þýskaland 329.379
Belgía 295.260
Portúgal 75.939
Ítalía 222.470
Finnland 285.443
ísland 216.663
Noregur 285.279
England 295.260
Danmörk 227.580
Grikkland 124.977
Skotland 295.260
Frakkand 341.731
Spánn 226.751
Liechtenstein 375.366
Austurriki 327.132
Ritari hjá lögfræðingi,
lömun á tveim útlimum, 70-75% ör
Mánaðar -
laun, kr,*
97.641
orka
Land
Frakkand
Þýskaland
Ítalía
Spánn
Lúxemborg
Belgía
írland
Holland
England
Sviss
Grikkland
82.345
103.817
62.718
111.256
82.017
51.671
69.083
82.017
135.122
37.482
Liechtenstein 112.609
Finnland
Austurríki
Portúgal
Svíþjóð
Skotland
Danmörk
Noregur
ísland
95.139
70.100
27.336
109.312
82.017
123.665
95.090
83.329
Meðalmánaðarlaun að
frádregnum sköttum.
Ofantaldar bætur á
íslandi miðast við ástand
fyrir gildistöku nýju
skaðabótalaganna
Læknir, brunasár í andliti með
varanlegu útlitslýti, 15-20% ör
Land
Þýskaland
írland
Frakkand
Ítalía
Lúxemborg
England
Belgía
Grikkland
Sviss
ísland
Skotland
Hoiland
Finnland
Danmörk
Liechtensteii
Austurríki
Spánn
Portúgal
Noregur
Svíþjóð
orka
Mánaðar- Bætur*,
laun, kr.* milljónir kr.
329.379 17,8
295.260 15,9 ■■
341.731 14,9
222.470 13,6 m
333.791 11,1 m
295.260 10,2 Hi
295.260 10,2 m
124.977 10,0 H
375.366 9,5 91
216.663 7,9 91 —
295.260 7,6 ■;
293.964 7,5 ■
285.443 7,5 ■
227.580 6,2 9
375.366 6,1 9
327.132 5,6 9
226.751 3,8 1
75.939 2,8 I
285.279 2,6 B
291.487 0,8 I
reiknað með
varanlegri
örorku
BOTIMALI
Deila hefur risið um það hvort það geti ver-
ið ein skýring á háum iðgjöldum bifreiða-
trygginga að bótagreiðslur vegna líkams-
tjóns séu hærri hér á landi en annars stað-
ar. Páll Þórhallsson kannaði málið.
FORSVARSMENN trygg-
ingafélaganna hafa haldið
því fram að bótagreiðslur
vegna líkamsmeiðsla
væru í sumum tilvikum hærri hér
á landi en erlendis. Væri það ein
skýringin á háum tjónakostnaði og
iðgjöldum. Jón Steinar Gunnlaugs-
son hæstaréttarlögmaður hefur
andmælt þessu, tjónþolar hér á
landi séu ekki betur settir en tjón-
þolar ' í nágrannalöndum. Byggir
hann þar á gögnum sem hann hef-
ur aflað sér erlendis frá.
Það er hægara sagt en gert að
bera saman bótagreiðslur fyrir
sams konar slys í mismunandi ríkj-
um. Segja má að til séu tvær leiðir
til að nálgast vandann. í fyrsta lagi
má einfaldlega bera saman þær
fjárhæðir sem að bestu manna yfir-
sýn fást dæmdar í samskonar tilvik-
um. í öðru lagi má bera saman
réttarreglurnar í ólíkum löndum og
reyna að átta sig á stöðu tjónþola
út frá þeim.
Þegar fyrri leiðin er farin verður
að hafa mismunandi lífs- og launa-
kjör í huga. Hærri bætur í Hol-
landi en í Grikklandi fyrir sama
tjón þýða þá ef til vill ekki sjálf-
krafa að réttur tjónþola sé meiri í
Hollandi heldur kunna að endur-
spegla mun á lífskjörum. Ef draga
á ályktanir um stöðu tjónþola verð-
ur einnig að hafa í huga skattaregl-
ur, bætur frá öðrum en tjónvaldi
og hvort heilbrigðisþjónusta er
ókeypis eða hvort tjónþoli verður
að nota bætur sínar til að greiða
fyrir læknisþjónustu.
Annmarki síðari leiðarinnar,
þ.e.a.s. að horfa til réttarstöðunnar
einvörðungu, er sá að réttarreglurn-
ar kunna að mæla fyrir um fullar
bætur á meðan raunveruleikinn er
kannski allur annar. Samanburður
á milli landa á dæmdum fjárhæðum
er því mjög gagnlegur til að fylla
upp í myndina.
Enska skýrslan
Enska lögmannsstofan Davies
Amold Cooper í Lundúnum hefur
gert samanburð á bótafjárhæðum
milli Evrópulanda. Jón Steinar
Gunnlaugsson byggir meðal annars
á þeirra rannsóknum þegar hann
andmælir staðhæfingu íslensku
tryggingafélaganna. Lögmanns-
stofa þessi hefur tvisvar gert sam-
anburð milli Evrópulanda að beiðni
Tokio Marine & Fire Insurance
Company og hafa skýrslur þessar
verið gefnar út hjá Lloyd’s of Lond-
on Press Ltd. í fyrri skýrslunni frá
1990 eru einvörðungu EB-löndin
en í endurskoðaðri útgáfu frá 1994
hefur EFTA-löndunum verið bætt
við, þ. á m. Islandi, og heitir hún
Personal injury awards in EU- and
EFTA-countries.
Fyrsta hindrunin sem við blasir
við skýrslugerð af þessu tagi er að
átta sig yfir höfuð á því hvaða
bætur fást greiddar innan eins og
sama ríkisins. Ákvörðun bóta er
iðulega matskennd, ekki er hægt
að lesa hana beint út úr neinum
lagareglum, og óvíst að tveir dóm-
arar kæmust að sömu niðurstöðu í
sama málinu.
Skýrsluhöfundar völdu að fara
þá leið að leitað var til reyndra lög-
manna í viðkomandi ríkjum og þeir
beðnir um að spá fyrir um þær
heildarbætur sem fengjust dæmdar
í nokkrum tilbúnum dæmum. Ann-
ars vegar átti að vera um að ræða
kvæntan fertugan lækni með tvö
börn á framfæri. Hins vegar ein-
hleypa tvítuga konu sem ynni sem
ritari hjá lögfræðingi.
Beðið var um mat á bót-
um fyrir tíu mismunandi
líkamsmeiðsl. Þeir sem
tóku þátt í könnuninni
voru beðnir að leggja
sjálfir mat á það hver
myndu vera meðallaun viðkomandi
tjónþola. Ekki var gert ráð fyrir
vöxtum og hvorki horft til mismun-
andi skattareglna né annarra
möguleika á að fá bætur. Á með-
fylgjandi töflum má sjá nokkur
dæmi úr skýrslunni. Ingólfur Hjart-
arson hrl. tók þátt í könnuninni af
íslands hálfu. Jón Steinar Gunn-
laugsson dregur reyndar í efa að
íslenskir dómstólar myndu nokkurn
tíma dæma jafnháar bætur og þar
er miðað við.
Danir neðarlega
Það vakti mikla athygli er skýrsl-
an kom fyrst út hve Danir voru
neðarlega á blaði. Þeir voru iðulega
í einu af neðstu sætunurh í saman-
burðinum milli EB-ríkja. Sú spurn-
ing vaknaði hvers vegna íbúar vel-
ferðarríkisins Danmerkur
sættu sig við þetta
ástand. Danski lögfræð-
ingurinn sem tók þátt í
könnuninni leitast við að
skýra þetta í nýju skýrsl-
unni. Hann segir að bæt-
ur í almannatryggingakerfinu séu
ríflegar, margir láti undir höfuð
leggjast að krefjast skaðabóta og
fæstir af þeim leiti aðstoðar lög-
fræðings. Samið sé um flestar kröf-
ur utan réttár og fari mál fyrir
dómstóla sé sjaldnast deilt um bóta-
fjárhæðina.
Einnig blasir það við þegar lönd-
in eru borin saman að sums staðar
er hægt að krefjast lækniskostnað-
ar og getur hann verið jafnvel
stærstur hluti bótauþphæðarinnar.
Það tíðkast ekki í Danmörku né
annars staðar þar sem er ríkisrekin
heijbrigðisþjónusta.
í skýrslunni kemur fram að þeg-
ar EFTA-löndunum var bætt inn í
samanburðinn hafi komið í ljós að
bætur reyndust almennt lægri. á
Norðurlöndum en sunnar í álfunni.
Þegar bornar eru saman bóta-
greiðslur hér og erlendis verður
að hafa í huga þær breytingar sem
hafa verið gerðar á réttarreglum
um þetta efni nýverið. Ekki er far-
ið að reyna að ráði á nýju skaða-
bótalögin sem tóku gildi 1. júlí
1993 og tölurnar úr ensku skýrsl-
unni miðast við ástandið fyrir gild-
istöku þeirra. Það kemur ekki að
sök varðandi mat á umkvörtunum
tryggingafélaganna því þær lúta
auðvitað fyrst og fremst að tjónum
sem urðu fyrir gildistöku nýju lag-
anna.
Það kemur fram í því sem Sig-
mar Ármannsson, framkvæmda-
stjóri Sambands íslenskra trygg-
ingafélaga, segir að íslensku trygg-
ingafélögin telji sig hafa borið
þungan kostnað af litlu málunum.
Ofangreind könnun hafði ekki að
geyma dæmi um hvernig farið væri
með þá áverka sem mest hafa verið
í umræðunni hér á landi, þ.e.a.s.
hálshnykkina. Hins vegar var þar
að finna dæmi um 15-20% örorku
sbr. meðfylgjandi töflu.
Danska leiðin til skoðunar
Sú leið að bera saman réttarregl-
urnar í mörgum ríkjum er farin í
nýju áliti nefndar á vegum sænska
dómsmálaráðuneytisins, Ersáttning
för ideell skada vid personskada,
Statens offentliga utredningar
1995:33. Þar kemur fram að Danir
og íslendingar hafi gengið hvað
lengst í að lögfesta staðlaðar bætur
fyrir örorkutjón. Dönsku reglurnar
eru vel kunnar á íslandi
enda var frumvarp það
sem síðar varð að núgild-
andi skaðabótalögum, nr.
50/1993 nánast orðrétt
þýðing á dönsku lögun-
um.
Annars staðar en í Danmörku
og á íslandi gilda þær reglur yfir-
leitt að beitt er einstaklingsbundnu
og óstöðluðu mati á tjóni þess sem
verður fyrir líkamsmeiðslum. Það
er reynt að finna út hvert raunveru-
legt fjártjón tjónþola sé. í sænsku
skýrslunni eru athyglisverðar hug-
leiðingar um það hvort Svíar ættu
að fara að dæmi Dana og taka upp
staðlaðar bætur í auknum mæli.
Það sem mælir með því er meðal
annars hve það er mikilli óvissu
bundið að reyna að leggja mat á
hvert raunverulegt Ijártjón tjónþola
sé og hvað séu þar með „fullar
bætur“. Niðurstaða sænsku nefnd-
arinnar er sú að ekki sé ráðlegt að
fara að dæmi Dana. Sænska kerfið,
þar sem bætur fyrir örorkutjón eru
oftast í formi lífeyris, sneiði hjá
mörgum af þeim ókostum sem fylgi
einstaklingsbundnu mati. Einnig
hafi reynslan af töflumati, eins og
til dæmis hinum læknisfræðilegu
örorkumötum, verið afar slæm í
Svíþjóð.
Það vill svo til að nefnd á vegum
norska dómsmálaráðuneytisins tók
að nokkru leyti á sömu álitamálum
í skýrslu sem skilað var á síðasta
ári og ber nafnið Personskadeer-
statning, Norgens offentlie utredn-
inger 1994:20. Nefndin komst ekki
að samhljóða niðurstöðu en telur
koma til greina að fara dönsku leið-
ina þó með þeim fyrirvara helstum
að þar sé of lítið tillit tekið til ald-
urs tjónþola (þess má geta að úr
þessu var bætt í íslenska frumvarp-
inu).
Hér að framan hefur fyrst og
fremst verið horft á viðfangsefnið
frá sjónarhóli tjónþolans. Ekkert í
þessum gögnum bendir til að réttur
hans sé eða hafi verið óeðlilega
mikill á íslandi. Ef meta á stöðu
þess sem reiða þarf féð af hendi,
eins og tryggingafélaganna, verður
að taka fleiri atriði með í reikning-
inn. Annars er ekki hægt að svara
því hvort iðgjöldin þurfi að vera
hærri á íslandi eða í Þýskalandi,
svo dæmi sé tekið. Við yrðum með-
al annars að vita slysatíðnina,
hvernig þau slys sem verða eru
metin og að hve miklu leyti tjónþol-
ar fylgja rétti sínum eftir.
Lögin endurskoðuð
Nýju skaðabótalögin eru nú til
endurskoðunar hjá nefnd tveggja
lögfræðinga, þeirra Gests Jónsson-
ar hrl. og Gunnlaugs Claessens
hæstaréttardómara. Mesta eftir-
væntingin er líklega bundin við það
hvernig þeir munu taka á margföld-
unarstuðlinum víðfræga. Hann var
6 í upphaflega frumvarpinu, var svo
hækkaður upp í 7,5 í næstu gerð
þess og nú eru uppi kröfur um að
hann verði 10.
Skýringin á því að stuðullinn var
svo lágur í fýrsta frumvarpinu er
einföld; um var að ræða þýðingu á
dönsku lögunum. Jón Steinar Gunn-
laugsson bendir á að það hafi verið
ákaflega óviturlegt að taka gagn-
rýnislaust upp þá tölu en hún átti
sér sögulegar skýringar í Dan-
morku. Þegar ákveðið var að inn-
leiða margföldunarstuðulinn þar í
landi átti hann að endurspegla ann-
ars vegar vaxtafótinn og hins vegar
þann árafjölda sem tjónþoli ætti
eftir á vinnumarkaði. Um þær
mundir voru nafnvextir mjög háir
í Danmörku (20%)og við þá var
miðað. Það leiddi til þess að ekki
var talin ástæða til að hafa stuðul-
inn mjög háan. Þegar bætur eru
greiddar út í einu lagi er íjárhæðin
nefnilega því lægri sem ávöxtunar-
möguleikarnir eru meiri. Danskir
fræðimenn hafa líka viðurkennt að
stuðullinn hefði þurft að vera mun
hærri og grundvallast á raunvöxt-
um ef bæta hefði átt tjónþola tap
sitt að fullu. Þess má geta að í
Svíþjóð er miðað við að stuðullinn
þurfi að vera um 20 til að bæta
ungu fólki tekjutap sitt ef vaxtafót-
urinn er 6,5%. Hæstiréttur íslands
hefur talið í dómi frá því
J mars síðstliðnum, að
reikna eigi með 4,5%
vaxtafæti. Til lækkunar
myndi síðan koma skatt-
frelsi bótanna.
Nefndin hefur víðtæk-
ara umboð heldur en að fjalla ein-
vörðungu um margföldunarstuðul-
inn. Þeim sem les í gegnum þær
þykku skýrslur sem hér hafa verið
nefndar verður ljóst hve ólíkar leið-
ir er hægt að fara til að leysa úr
löggjafarvandamálum á þessu sviði.
Þess vegna saknar maður þess að
á ýmsum grundvallaratriðum skyldi
tekið er skaðabótalögin voru sett á
sínum tíma.
IMorður-
löndin í
lægri kant-
inum.
Nær orðrétt
þýðing
dönsku
laganna.