Morgunblaðið - 07.10.1995, Síða 8

8 LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Norðmenn ríghalda í fommanninn úr Skriðdal:
Ég verð að óska eftir hæli sem pólitískt kuml, ofsóknir Norðmanna
ná orðið langt út fyrir gröf og dauða...
Sextíu árfá upphafi rækjuvinnslu á íslandi
Nú 20% verðmæta út-
fluttra sjávarafurða
ísafirði, Morgunblaðið.
RÆKJUAFLI af ísiandsmiðum hef-
ur farið ört vaxandi undanfarinn
áratug og er árlegur afli nú um
70.000 tonn. Ekkert bendir til ann-
ars en að rækjuveiðin verði áfram
góð næstu árin. Verð á rækju hefur
hækkað verulega síðustu mánuðina
eftir mikla lægð síðustu árin. Er
nú svo koniið að rækjan er orðin
næst verðmætasta sjávarafurð okk-
ar á eftir þorskinum og skilar hún
um 20% verðmæta útfluttra sjávar-
afurða. Eftir mikia rekstrarerfíð-
leika í rækjuvinnslu undanfarin ár
er nú talið að vinnslan sé rekin með
um 13% hagnaði af tekjum að með-
altaii. Þrátt fyrir að um 60 ár séu
frá upphafi rækjuveiða og vinnslu
hérlendis, er elzta rækjuvinnslan
aðeins 25 ára gömul og flest eru
fyrirtækin innan við 10 ára. Um 20
rækjuvinnslur hafa orðið gjaldþrota
eða farið út í nauðarsamninga á
síðustu 4 til 5 árum.
Þessar uppiýsingar komu meðal
annars fram á fyrri degi ráðstefnu
um rækjuveiðar, vinnslu og mark-
aðsmál í tilefni þess að 60 ár eru
nú frá upphafi rækjuvinnslu á ís-
landi. Ráðstefnan er haldin af Fé-
iagi Rækju- og hörpudiskframleið-
enda og er haldin í stjórnsýsluhúsinu
á ísafirði.
Samfelld rækjuveiði og vinnsia
hefur verið hér á landi frá því Sím-
on Olsen og Ole Gabriel Syre gerðu
aðra tilraun sína til rækjuveiða í
ísafjarðardjúpi árið 1935, ef stríðs-
árin eru undanskilin. Veiði og
vinnsla fóru af stað að marki við
ísafjarðardjúp og í Arnarfirði 1936
og 1938 en miklu síðar á öðrum
innfjarðarsvæðum eins og á Húna-
fióa og Breiðafírði á sjöunda ára-
tugnum og 1970 við Eldey, en enn
síðar á öðrum svæðum.
Afli af innfjarðarækju hefur verið
mjög misjafn á einstökum veiði-
svæðum. Heildaraflinn hefur undan-
farin ár verið á bilinu 3.800 tonn
upp í 9.000, en aldrei hefur verið
veitt meira en á síðasta fiskveiðiári,
eða um 9.400 tonn.
Uthafsrækjuveiðar hófust frá ís-
landi á áttunda áratugnum, mest
fyrir atbeina Snorra Snorrasonar,
útgerðarmanns á Dalvík. Verulegur
skriður komst þó ekki á þær veiðar
fyrr en árið 1984, en þá veiddust
16.500 tonn. Úthafsrækjuaflinn
hefur síðan aukizt ár frá ári og á
síðasta fiskveiðiári varð hann
61.500 tonn og leyfilegur afli á
þessu ári er 63.000 tonn. Auk þessa
hafa, íslenzk skip sótt í vaxandi
mæli á rækjuslóðina á Dorhnbanka
við miðlínuna milli íslands og Græn-
lands og á Flæmska hattinn, en þar
er afli okkar í ár farinn að nálgast
6.000 tonn.
Fiskifræðingarnir Unnur Skúla-
dóttir og Gunnar Stefánsson ijölluðu
um rækjustofnana í N-Atiantshafí
og hvernig ráðgjöf stofnunarinnar
væri byggð upp. Hjá þeim báðum
kom fram, að greinilegt samspil er
á milli stofnstærðar þorsks og
rækju; þeim mun minni þorskstofn
þýðir þeim mun stærri rækjustofn.
Unnur sagði ennfremur að nú virt-
ust allir stofnar kaldsjávarrækjunn-
ar vera í góðu horfi nema í Barents-
hafi. Gunnar Stefánsson rakti
hvernig veiðiráðgjöfin er byggð upp
og sagði að notkun svokallaðrar
aflareglu við veiðiráðgjöf í rækju
gæti vel komið til greina. Sú aðferð
er nú notuð við þorskveiðar, þar sem
miðað er við að veiða ekki meira
en 25% úr stofninum árlega.
Tryggvi Finnsson, formaður Fé-
lags iækju- og hörpudiskframleið-
enda, setti ráðstefnuna og sagði þá
meðal annars að mikil uppsveifla
hefði verið í rækjuveiði og vinnslu
á undanförnum árum. Nú væri rækj-
an orðin okkar næstverðmætasta
sjávardýr, aðeins þorskurinn gæfi
okkur meiri verðmæti. Þá væri
ástæða til að benda á það, að rækju-
iðnaðurinn á íslandi væri tækni-
væddasta grein fiskvinnslunnar og
hart væri nú barizt á mörkuðum
erlendis fyrir rækjuafurðir. Því væri
af nógu að taka til ráðstefnuhalds
af þessu tagi.
Þorsteinn Pálsson, sjávarútvegs-
ráðherra, ávarpaði ráðstefnuna og
sagði fara vel á því að koma saman
á Isafirði, þegar upphafs rækjuveiða
og vinnslu væri minnzt. „Sagan
hefur verið um margt ævintýraleg.
Við sjáum í sögu rækjuútvegs á
íslandi merki um einstakt frum-
kvæði einstaklinga og áræði og
dugnað þeirra. Við sjáum líka í þess-
ari sögu einstaka hugkvæmni
stjórnvalda til þess að hafa forsjá
og fyrirhyggju fyrir þeim sem í at-
vinnugreininni standa. Hún er því
um margt sambland af forsjár-
hyggju ríkisvalds um nokkum tíma
og einstaklingsframtaki og dugn-
aði,“ sagði Þorsteinn meðai annars.
Þorsteinn sagði enn fremur að fá
ár væru síðan rækjuvinnslan hefði
glímt við gífurlega erfíðleika. Nú
væri kominn meiri byr í seglin og
afkoma betri. Hins vegar byggi
þessi starfsgrein við miklar sveiflur,
ekki bara í veiðum heldur einnig á
mörkuðunum, þar sem samkeppnin
væri mikil. Markaðssetningin væri
mjög mikiivæg og sótt væri að kald-
sjávarrækjunni með ódýrri eldis-
rækju. Því væri ástæða til að nefna
það átak, sem Félag rækju- og
hörpudiskframleiðenda stæði nú í í
markaðssetningu kaldsjávarrækju á
erlendum mörkuðum. „Það ber vitni
um framsýni og samstöðu í atvinnu-
greininni," sagði Þorsteinn.
Ráðstefnustjórar eru þeir Krist-
ján Júiíusson og Halldór Jónsson.
Málþing um ættfræði og rannsóknir
Ættlaus maður
- enginn maður
Kári Bjarnason
vaða þýðingu hef-
ur ættfræði?
Ættfræðin
setur ökkur í samband
við okkur sjálf að því leyti
að hún birtir okkur eigin
sögu. Áhugi á ættfræði
hefur vaxið mjög á síð-
ustu árum. Það má velta
því fyrir sér af hveiju
áhuginn fer svo vax-andi.
Meðal ástæðna má nefna
að farlægð frá heima-
byggðum hefur aukist,
fólk leitar upprunans í
enn ríkara mæli. Sumir
eru þeirrar skoðunar að
ættlaus maður sé enginn
maður.
Hvernig gengur Is-
lendingum að finna upp-
runa sinn?
Sífellt betur. Fram að
þessu hafa neftóbaks-
karlar setið hver í sínu horni og
skrifað upp endalausar nafna-
þulur en með aðstoð hinnar nýju
tölvutækni er hægt að koma
þessum upplýsingum í eitt skipti
fyrir öil í aðgengilegt form og
í stað þess að hver maður þurfi
að byija frá grunni við að leita
eigin uppruna eða annarra þá
getur hann nú farið að huga að
því að „setja kjöt á beinin" fljót-
lega, þ.e.a.s. vinna úr upplýsing-
unum í stað þess að þurfa að
eyða dýrmætum tíma við að
afla upplýsinganna.
Er ættfræðin þá að verða
skemmtilegra rannsóknarefni?
Já, hún er að verða mun
meira spennandi, hún er að
verða einskonar fjölskyldufræði,
þ.e. meiri áhersla er lögð á að
skoða lífshætti manna í stað
þess að einblína á nafnasúpur,
eins og fyrr sagði. Þessi vinna
nýtist þá fremur í sagnfræði,
mannfræði og í fleiri fræðasvið-
um. Og þar kemur einmitt
fræðafélag eins og okkar til
sögu, því áhrif hinnar miklu
Upplýsingar fólust einmitt í því
að skapa hugmyndastefnu þvert
á allar fræðigreinar.
Er ættfræði fræðigrein?
Mín persónulega skoðun er
að ættfræði geti verið allt frá
því að vera forvitni eða grúsk
upp í það að vera raunveruleg
fræðigrein þar sem að leitast
er við að nota annars vegar
fræðileg vinnubrögð og hins
vegar ákveðna þekkingu úr öðr-
um fræðasviðum. Það er í anda
upplýsingastefnunnar sem vildi
ganga þvert á allar
afmarkaðar fræði-
greinar.
Upplýsingastefnan
er jafnan kennd við
18. öldina sem félagið
okkar er einnig við kennt. Við
rígbindum okkur þó ekki ein-
vörðungu við 18. öldina, heldur
er einnig fjallað um efni sem
varðar seinni hluta 17. aldar og
fyrri hluta 19. aldar svo og efni
sem varðar rannsóknir á sögu
og menningu fyrri tíðar á breið-
um grundvelli.
Hvað er á döfínni hjá Félagi
um 18. aldar fræði?
Á komandi ári er fyrirhugað
að efna til málþings um Ijóða-
gerð á 18. öld og annars mái-
þings um Hannes Finnsson
Skálholtsbiskup, í tilefni af 200
ára ártíð hans, en hann andaðist
árið 1796. Meðal 'funda sem
hafa verið haldnir má nefna
► KÁRI Bjarnason er hand-
ritavörður í Handritadeild í
Þjóðarbókhlöðu. Hann er ís-
lenskufræðingur og heim-
spekingur að mennt, fæddur
í Reykjavík árið 1960. Hann
situr í stjórn Félags um 18.
aldar fræði, en sá félagsskap-
ur heldur í dag klukkan 13
málþing um undir fyrirsögn-
inni Ættfræði og rannsóknir.
málþing um séra Björn Hall-
dórsson í Sauðlauksdal og mál-
þing um frásagnarbókmenntir á
18. öld, ráðstefnu um náttúru-
vísindi og heimsmynd íslendinga
1700-1850 auk fundar um mál-
efni kvenna og barna á 18. öld.
Félagið er aðili að heimssam-
tökum _ félaga um 18. aldar
fræði. í þeim samtökum munu
vera um 30 alheimssamtök. Þau
halda yfirgripsmiklar fjölþjóð-
legar ráðstefnur fjórða hveit ár
og verður hið næsta haidið í
Dyflini 1999.
Félag um 18. aldar fræði var
stofnað 9. apríl 1994. Það er
þvervísindalegt fræðafélag og
markmið þess er að efla og
kynna rannsóknir á sviði átj-
ándu aldar fræða og skyldra
efna, bæði hér á landi og erlend-
is, m.a. með því að halda fræða-
fundi eins og þann sem nú stend-
ur fyrir dyrum. Félagsmenn eru
yfir 70 talsins og ár-
gjaldinu er mjög stillt
í hóf.
Það er enginn hörg-
ull á merkilegum rann-
sóknarefnum á sviði
átjándu aldar fræða, því hér er
um að ræða það tímabil í ís-
lenskri menningu sem er einna
minnst rannsakað. Má í því sam-
bandi neína að í handritum í
handritadeild Landsbókasafns
íslands- Háskólabókasafns er
varðveittur mikill efniviður í
frumrannsóknir og fjallar einn
fyrirlesturinn um þá miklu auð-
legð sem þar er að finna.
Við í Félagi um 18. aldar
fræði höfum markað okkur þá
stefnu að hafa fundi okkar opna
fyrir allan almenning og halda
þá í Odda, húsi Háskóla Islands,
í stofu 101, sem er ákaflega
rúmgóð og heppileg til slíkra
þinga.
Málþing um
Ijóðagerð á
18. öld