Morgunblaðið - 22.10.1995, Page 6

6 SUNNUDAGUR 22. 0KTÓBKR 1995 .
MORGUNBLAÐIÐ
3 NATOhefur
ÞETTA er maður sem lifað
hefur ótrúlegar um-
breytingar og i Finn-
landi undrast margir
aðlögunarhæfni hans. Júríj
Derjabín, sendiherra Rússlands í
Finnlandi, var um skeið aðstoðar-
utanríkisráðherra Sovétríkjanna
en á árunum 1968-1975 starfaði
hann í Helsinki og var þá talinn
einn helsti tengiliðiyr Sovétstjórn-
arinnar við ráðamenn í Finnlandi.
Þetta var á dögum „Finnlandiser-
ingarinnar" svonefndu þegar
Finnland taldist til sovésks áhrifa-
svæðis og Finnar þurftu að móta
alla stefnu á sviði utanríkis- og
öryggismála með tilliti til þess.
Bækur eftir Detjabín, þijár að
minnsta kosti, komu út í fínnskri
þýðingu en höfundurinn skrifaði
þá undir dulnefinu „Komm-
ísarov“. í þessum bókum var að
fínna sjónarmið ráðamanna í
Kreml og þær geymdu einnig
„vinsamleg tilmæli" Sovétstjórn-
arinnar og greiningu þeirra á hin-
um ýmsu öflum sem væru að verki
í fínnsku samfélagi.
Júríj Deijabín tekur sendisveinum
Morgunblaðsins fagnandi í stóru
fundarherbergi í sendiráði Rúss-
lands í Helsinki. Ekki fer á milli
mála að þar fer reyndur diplómat
og raunar upplýsir hann að hann
eigi nú 41 árs feril að baki. Auk
starfa í Finnlandi var hann um
tíu ára skeið sendimaður Sovét-
stjórnarinnar í Noregi. Júríj
Deijabín var einn helsti Evrópu-
sérfræðingur sovéska utanríkis-
ráðuneytisins í Moskvu og varð
aðstoðarutanríkisráðherra eftir
valdaránstilraun harðlínukomm-
únista árið 1991. Undanfarin þijú
ár hefur hann verið sendiherra
Rússlands í Helsinki. Skipun hans
vakti mikla athygli í Finnlandi á
sínum tíma.
Sendiráð Rússlands í höfuðborg
Finnlands er merkileg bygging.
Sagt er að Molotov, þáverandi
utanríkisráðherra Sovétríkjanna,
hafi gefið skipun um að sendiráðs-
byggingin þar skyldi líkjast sem
mest Buckingham-höll í Lundún-
um. Byggingin reis eftir að Rúss-
ar höfðu afrekað að leggja eigið
sendiráð í rúst er þeir gerðu loftá-
rásir á Helsinki. Byggingin er að
sönnu tilkomumikil og satt er
það, hún er eins konar vasaútgáfa
af höllinni miklu sem hýsir gæfu-
fólkið í Bretlandi.
Deijabín býður upp á kaffí og
með því en því miður reynast
sígaretturnar bandarískar. Þ'ær
verða seint bornar saman við „By-
elomorkanal", sérlega eitraðar
rússneskar verkamannasígarett-
ur, sem kenndar eru við Hvíta-
hafsskurðinn.
Kaldir karlar í KGB
Talið berst að Sovétríkjunum
sálugu, sem Deijabín var fulltrúi
fyrir og samskiptum austurs og
vesturs á tímum Kalda stríðsins.
Deijabín rifjar upp andstöðu
Sovétmanna við kröfur Vestur-
landa á sviði mannréttinda sem
kommúnistar eystra lögðu að
jöfnu við afskipti af innanríkis-
málum allt til ársins 1991. „Við
vorum margir sem töldum að taka
bæri í auknum mæli tillit til sjón-
armiða Vesturlanda á þessu sviði.
En það var erfítt að deila við KGB
[sovésku öryggislögregluna] og
miðstjórn Kommúnistaflokksins.
Þetta voru harðir og kaldir karl-
ar,“ segir sendiherránn.
Kekkonen var klókur
Hann kveðst ekki vera í hópi
þeirra sem telji að samskipti Finna
og Sovétmanna á tímum Kalda
stríðsins hafi eingöngu verið á
neikvæðum nótum. „Vissulega
voru ýmsar hliðar þessara sam-
skipta fremur óskemmtilegar.
Sovétstjórnin leit á Finnland sem
sovéskt áhrifasvæði. Stefnan
gagnvart Finnum mótaðist af
ekki einkarétt
Júríj Deijabín, sendi-
herra Rússlands í Hels-
inki, var á árum áður
einn þekktasti sendi-
maður sovétstjómar-
innar í Finnlandi. Þeir
Lars Lundsten og
Ásgeir Sverrisson
hittu Deijabín að máli
og ræddu m.a. sam-
skipti Finna og Rússa,
stækkun NATO og
þróun mála í Eystra-
saltsríkjunum
Morgunblaðið/Ásgeir Sverrisson.
Júríj Derjabín, sendiherra Rússlands í Finnlandi.
stjórnmálum og herfræðum. Auð-
vitað höfðum við afskipti af
fmnskum málefnum," segir
Deijabín og vísar sérstaklega til
vináttusáttmála Finna og Sovét-
manna sem takmarkaði mjög allt
svigrúm þeirra fyrrnefndu á flest-
um sviðum. „En Finnarnir voru
duglegir innan þessa sovéska
ramma. Kekkonen [Finnlandsfor-
seti] var sérlega klókur maður og
náði öllu sínu fram,“ bætir hann
við. *>
ESB stuðlar að stöðugleika
Sendiherrann tekur fram að
Finnland njóti enn ákveðinnar
sérstöðu í rússneskum utanríkis-
málum en samhengið sé allt annað
en áður. „Finnsku landamærin eru
nú jafnframt landamæri Evrópu-
sambandsins (ESB). Þetta er mik-
ilvæg breyting fyrir okkur í Rúss-
landi, Samskipti ríkjanna eru nú
með allt öðrum og jákvæðari
hætti, aðild Finna að ESB stuðlar
að stöðugleika og gefur ýmsa
möguleika á sviði verslunar og
viðskipta. Á sovéttímanum vorum
við andvígir öllum tilraunum
Finna til að auka samskiptin við
Vestur-Evrópu. Nú lítum við á
Finnland sem nágrannaríki þar
sem stöðugleiki ríkir og það er
fullur skilningur á Evrópustefnu
Finna í Moskvu. Sjálfur tel ég að
Finnland geti verið eins konar
hlið í viðskiptum Austur- og Vest-
ur-Evrópu og Finnar megi vænta
mikils af framtíðinni. á þessu
sviði," segir Deijabín og telur upp
mörg þau atriði sem tryggi Finn-
um sérstöðu að þessu leyti. Finnar
hafi öðrum vestrænum þjóðum
fremur reynslu af viðskiptum við
Rússa, samgöngukerfíð, vegir og
járnbrautir, bjóði upp á mikla
möguleika á þessu sviði sem og
hin „evrópsku landamæri".
Stærsti vandinn í samskiptum
þjóðanna sé efnahagslegs eðlis;
skuld sú sem Sovétríkin áttu
ógreidda við Finnland þegar þau
liðu undir lok. Hún hljóðar upp á
1,3 milljarða Bandaríkjadala.
Stækkun NATO
í Evrópskum öryggismálum ber
hugmyndir um stækkun Atlants-
hafsbandalagsins (NATO) til
austurs hæst um þessar mundir.
Yfirlýsingar Vesturlanda, einkum
Bandaríkjamanna, í þessa veru
hafa kallað fram hörð viðbrögð í
Rússlandi. Raunar hefur orðaval
manna eystra orðið sífellt afdrátt-
arlausara. Nýverið var kynnt
skýrsla sem unnin var á vegum
NÁTO um stækkun bandalagsins
og Deijabín telur hana staðfesta
að áhyggjur Rússa séu réttmæt-
ar. „Ekkert ríki eða stofnun getur
haft einhvers konar einkaleyfi á
sviði öiyggismála. Það ríkir full-
komin þverpólitísk samstaða um
það i Rússlandi að stækkun NATO
sé óásættanleg. Sú staðreynd að
yfírlýsingar rússneskra ráða-
manna verða sífellt harðorðaðri
er til marks um að NATO vill
ekki hlusta á okkur og rök okkar.
Staða okkar yrði mjög erfið yrði
bandalagið stækkað. Þetta er
hernaðarbandalag og hættan er
sú að Rússar teldu að verið væri
að einangra þá. Hættan felst sum
sé í því hvaða áhrif þetta hefði á
rússnesku þjóðarsálina," segir
Deijabín og leggur þunga áherslu
á þau orð sín að stækkun NATO
og umræður um nauðsyn þess að
stöðugleiki verði tryggður í Rúss-
landi geti ekki farið saman. Óráð-
legt hljóti að teljast að leggja
nýjan grunn að skiptingu Evrópu
þegar við blasi að ríki álfunnar
þurfi í vaxandi mæli að sameinast
um að taka á ýmsum þeim vanda
sem skapað geti hættur. Sendi-
herrann nefnir hryðjuverkastarf-
semi, útbreiðslu vopna, smygl og
átök á grundvelli þjóðernishyggju.
„Við áskiljum okkur ekki neitun-
arvald í málefnum NATO en segj-
um einfaldlega:góðu herrar, þetta
er ótækt, þið verðið að horfa til
Rússlands og megið ekki stuðla
að nýrri skiptingu Evrópu."
Óraunsæi við Eystrasalt -
Eystrasaltsríkin þijú börðust
ákaft fyrir sjálfstæði sínu á síð-
ustu árum Sovétríkjanna. Margir
í þessum ríkjum telja að Rússar
muni aldrei viðurkenna fullt sjálf-
stæði þessara ríkja og spennan í
samskiptum þeirra hefur á ýmsan
hátt farið vaxandi. Þannig lýsti
talsmaður rússneska varnarmála-
ráðuneytisins yfir því fyrir
skemmstu að Rússar myndu neyð-
ast til að hernema Eystrasaltsrík-
in á ný yrði stækkun NATO að
veruleika. Samskipti rússneska
minnihlutans og íbúa Eystrasalts-
ríkjanna eru einnig sérlega eld-
fimt mál og margir í þessum ríkj-
um eru þeirar hyggju að öryggi
og sjálfstæði landanna verði ekki
t'Yggt fyrr en þau hafa fengið
aðild að NATO og Evrópusam-
bandinu.
Aðild að þessum stofnunum er
opinberlega á dagskrá ríkisstjóma
allra landanna en Júríj Deijabín
dregur ekki dul á að hann er ósátt-
ur við málflutning Eystrasalts-
þjóðanna. „Þessar þjóðir skortir
raunsæi og þær neita að skilja
áhyggjur Rússa vegna rússneska
minnihlutans í þessum löndum. í
Eistlandi tala 300.000 manns
rússnesku en aðeins átta þúsund
hafa fengið landvistarleyfí. Þetta
er alvarlegt vandamál," segir
sendiherrann og teygir sig eftir
sígarettu úr haganlega gerðri silf-
uröskju.
Fordæmi Finna
„Eystrasaltsþjóðirnar ættu að
horfa til Finnlands og huga að
samskiptum Rússa og Finna.
Finnar hafa verið raunsæir. Þeir
hafa komist yfir biturleikann frá
gamla tímanum. Það er ekki hægt
að ganga áfram en líta samtímis
alltaf um öxl. Traust þarf áð ríkja
og varast skal sérstaklega allt það
sem stuðlað getur að tortryggni."
Deijabín tekur fram að þótt
hann telji útilokað að Eystrasalts-
þjóðirnar geti fengið aðild að
NATO og telji slíka þróun and-
stæða öryggishagsmunum Rússa
séu rússneskir ráðamenn ekki
andvígir því áð þjóðirnar þijái—
nálgist Evrópusambandið. Evr-
óþusambandið stuðli að stöð-
ugleika í álfunni. Þannig hafi ekki
hvarflað að Rússum að leggjast
með einhveijum hætti gegn aðild
Finna að ESB. „Við trúum því og
treystum að Finnar muni halda
óbreyttri stefnu en það þýðir m.a.
að landsmenn muni áfram standa
utan hernaðarbandalaga. Staða
Finnlands og aðildin að Evrópu-
sambandinu felur í sér að Finnar
geta lagt mikið af mörkum til að
tryggja stöðugleika á þessum
slóðum,“ segir Deijabín.
Hræðslan við Rússa
Sendiherrann segir aðspurður
að honum sé ekki sama þegar
hann heyri fullyrðingar í þá veru
að Finnar hafi valið að gerast
aðilar að ESB til að tryggja stöðu
sína á meðal vestrænna ríkja og
losna þar með undan rússnesku
áhrifasvæði. „Ég er ekki sammála
því að einhvers konar hræðsla við
Rússa hafi vegið þungt í þessu
viðfangi. Vissulega var hún til
staðar - því miður er enn hugs-
anlegt að öfgaöfl komist til valda
í Rússlandi. Ég tel þó að þyngst
hafí vegið einlægur ásetningur
Finna að taka þátt í samrunaferl-
inu í Evrópu,“ segir Júríj Deijabín
og kveður í glæstum stigagangi
sendiráðsbyggingarinnar. Myndin
sem hann skilur eftir er að sönnu
nokkuð mótsagnakennd; þar fer
í senn fulltrúi þess liðna en jafn-
framt sannfærandi talsmaður
nýrra viðhorfa í rússneskum utan-
ríkismálum.
ERLENT
SÞ 50 ára
Kohl verð-
ur heima
en Kastró
kemur
Sameinuðu þjóðunum. Reuter.
SAMEINUÐU þjóðimar halda upp
á hálfrar aldar afmæli sitt um helg-
ina en mikið er um, að þjóðarleið-
togar láti hátíðarhöldin fram hjá
sér fara. Meðal þeirra era Hosni
Mubarak, forseti Egyptalands, Osc-
ar Luigi Scalfaro, forseti Ítalíu, og
Helmut Kohl, kanslari Þýskalands.
Leiðtogamir, sem ætla að sitja
heima, bera ýmsu við, ástandinu í
stjómmálum viðkomandi landa eða
jafnvel auraleysi eins og Pascal
Lissouba, forseti Kongó, en Kohl
ætlaði hins vegar aldrei að fara
þótt Þjóðveijar sækist nú eftir föstu
sæti í öryggisráðinu. í hans stað
fer Klaus Kinkel utanríkisráðherra.
Einn af þeim, sem ekki ætla að
láta sig vanta, er Fidel Kastró, for-
seti Kúbu, Bill Clinton Bandaríkja-
forseta og Rudolph Giuliani, borg-
arstjóra í New York, til nokkurs
ama. Hefur Giuliani ákveðið að
bjóða Kastró hvorki vott né þurrt
en það kemur ekki að sök því að
um 200 samtök kaupsýslumanna,
fræðimanna og annarra vilja fá
hann til fundar við sig og blaða-
menn, sem hafa beðið um viðtal
við hann, eru fleiri en tölu verði á
komið.
-----» ♦ ♦-----
Jarðskjálfti
í Mexíkó
Mexíkóborg. Reuter.
ÖFLUGUR jarðskjálfti varð í Suð-
ur-Mexíkó og Guatemala seint á
föstudagskvöld. Olli hann nokkru
tjóni á mannvirkjum en ekki var
vitað til, að fólk hefði látist.
Jarðskjálftinn, sem átti upptök
sín 32 km suðvestur af Tuxtla
Gutierrez, höfuðborg Chiapas-
fylkis, var 6,3 stig á Richter og
olli einkum skemmdum á illa
byggðum húsum í fátækrahverfi
Mexíkóborgar. Lokuðust átta
menn inni í einu húsanna, sem
hrundu, en þeim tókst að bjarga
úr rústunum.
Mikið hefur verið um sterka
skjálfta á þessum slóðum að
undanförnu. 9. október reið
skjálfti, sem mældist 7,6 stig, yfir
Vestur-Mexikó og olli dauða 40
manns og 13. september létust 10
manns í Suðvestur-Mexíkó af völd-
um skjálfta, sem var 7,1 stig á
Richter. 10 ár eru liðin síðan
10.000 manns fórust í miklum
jarðskjálftum í Mexíkóborg.
-----»■■♦.♦----
Hryðjuverk
á Sri Lanka
Colombo. Reuter.
SKÆRULIÐAR tamíla á Sri
Lanka hafa höggvið og skotið til
bana 66 manns á síðustu tveimur
dögum. Var um að ræða íbúa í
nokkram þorpum en auk þess
sprengdu þeir upp tvær olíubirgða-
stöðvar í höfuðborginni, Colombo.
Tamílarnir drápu flesta með
sveðjum, jafnt ungabörn sem full-
orðið fólk, en óttast hafði verið,
að þeir gripu til hryðjuverka af
þessu tagi vegna sóknar stjórnar-
hersins gegn yfjrráðasvæði tamíla
í norðurhluta Sri Lanka.
í höfuðborginni skutu skærulið-
ar til bana tvo menn skammt frá
olíubirgðastöð en voru sjálfir
fellkdir.
I
I
I
í
I
I
i