Morgunblaðið - 16.12.1995, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 16. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Fæðingarorlof endurskoðað
Tillögur
karlanefndar
ÞAÐ ER fagnaðarefni að ráðherra
heilbrigðismála skuli hafa skipað
nefnd til að endurskoða löngu úrelt
ákvæði um fæðingarorlof. Karla-
nefnd Jafnréttisráðs telur að brýna
nauðsyn beri til að gjörbreyta lögum
og reglum um þau mál. Nefndin tel-
ur þetta mikilvægt fyrir bömin, for-
eldra og jafnrétti kynjanna.
Frá því fyrst var tekið að ræða á
opinberum vettvangi hérlendis um
hlutverk og þátt karla í baráttunni
fyrir jafnrétti kynja hefur verið Ijóst
að lykilatriði þar er aukin þátttaka
karla í heimilis- og uppeldisstörfum.
Jafnljóst hefur verið að til þess að
ná árangri þar væri nauðsynlegt að
auka og bæta möguleika karla til
að tengjast bömum sínum nánum
böndum. Ekkert er líklegra til að
skila okkur fram á við á því sviði
en breytt og bætt lög um fæðingar-
orlof.
Karlanefndin fjallaði um þessi
mál á nokkmm fundum og hefur
sent nefnd heilbrigðisráðherra tillög-
ur sínar. Nokkuð hefur verið minnst
á þessar tillögur í opinberri umíjöll-
un og því tel ég rétt að
birta þær. Tillögur
karlanefndar Jafnréttis-
ráðs til breytinga á lög-
um og reglum um fæð-
ingarorlof era þessar:
1. Stefnt verði að
lengingu fæðingarorlofs
í 12 mánuði og verði
fjórir mánuðir bundnir
föður, fjjórir móður en
ijóram geti foreldrar
skipt eftir hentugleik-
um.
Lenging orlofsins er
mikilvæg af ýmsum
ástæðum. Sex mánuðir
era það stuttur tími að
karlar munu veigra sér
við að taka eitthvað af honum, sér-
staklega í ljósi þess að flestar mæð-
ur kjósa að hafa börn sín á brjósti
þennan tíma. Á Norðurlöndum hefur
sýnt sig að karlar taka sinn hluta
fæðingarorlofs fyrst og fremst eftir
að bamið er orðið sex mánaða.
Lenging fæðingarorlofs þar hafði í
för með sér að fleiri karlar tóku
fæðingarorlof.
2. Lágmarkskrafa er að feður fái
tveggja vikna orlof á launum við
fæðingu bams.
Fjölskyldunni veitir
ekki af þessum tíma
saman meðan verið er
að finna tilveranni nýj-
an takt enda tíðkast
slíkt orlof á öllum öðr-
um Norðurlöndum.
Fyrst eftir fæðingu
barns myndast mjög
mikilvæg tengsl við þá
sem næstir eru og það
skiptir miklu fyrir
barnið og föðurinn að
hann sé þá virkur þátt-
takandi í fjölskyldulíf-
inu.
3. Foreldrar hafí
hvort um sig sjálf-
stæðan rétt til fæðing-
arorlofs og greiðslna.
Eins og staðan er í dag er réttur
annars foreldris (föður) afleiddur af
rétti hins. Karlanefndin telur þetta
mjög óeðlilegt og til þess fallið að
ýta undir hugmyndir um að börnin
séu kvennanna en ekki karlanna.
Sjálfstæður réttur til fæðingarorlofs
er þvi leið til að gera feðram ljósari
foreldraábyrgð sína. Erlendar at-
huganir hafa sýnt að lykilþáttur í
því að brjóta niður fordóma gagn-
vart föðurhlutverkinu og fá karla til
Þriðji hver karlmaður í
Noregi tekur fæðingar-
orlof, segir Sigurður
Svavarsson, sem hér
fjallar um tillögur karla-
nefndar.
að taka sér leyfi er að ákveðinn hluti
fæðingarorlofs sé bundinn feðrum
og ekki yfirfæranlegur á mæður.
4. Áhersla verði á sveigjanleika
í töku orlofs t.a.m. að dreifa megi
því á tvö ár.
Sveigjanleiki er annað atriði sem
erlendar athuganir hafa sýnt að
hvetur feður til að taka fæðingaror-
lof. Margir kjósa að halda tengslum
við vinnustaðinn. Að sjálfsögðu er
þetta einnig mikilvægt atriði til að
draga úr því að konur á barneignar-
aldri teljist sérstakur áhættuhópur
við ráðningu í starf en það er einn
þeirra þátta sem hamla starfsframa
kvenna. Það er skoðun karlanefndar
að gefist foreldrum og atvinnurek-
endum færi á, þá muni þessir aðilar
finna þá lausn sem hentugust er í
hveiju einstöku tilfelli. Sumum
kemur ef til vill vel að vinna aðra
hveija viku, hjá öðrum er heppi-
legra að vinna hálfan daginn o.s.frv.
5. Tekjuskerðing foreldra í fæð-
ingarorlofi má ekki standa í vegi
fyrir töku þess.
Að sjálfsögðu væri æskilegast
að fólk héldi fullum launum en
mikið neðar en 90% má tekjuteng-
ingin ekki fara ef íjárhagsatriði
eiga ekki að verða hindrun eða af-
sökun í vegi fæðingarorlofs karla,
því eins og kunnugt er eru laun
karla að jafnaði hærri en laun
kvenna.
Ég þykist vita að ýmislegt í þess-
um tillögum þyki róttækt, of dýrt
eða illa framkvæmanlegt. En þar
sem raunverulegur áhugi hefur ver-
ið á að auka möguleika karla til
þátttöku í umönnun barna, stuðla
þannig að aukinni vellíðan allra fjöl-
skyldumeðlima og auka jafnrétti
kynja, þar hafa menn farið þessar
leiðit'. Og samkvæmt fréttum Ríkis-
útvarpsins hafa Norðmenn náð
þeim árangri að þar tekur nú þriðji
hver karlmaður fæðingarorlof. Á
íslandl fengu á síðasta ári 5.286
konur greiðslu frá Tryggingastofn-
un vegna barnsfæðinga en 16 karl-
ar. Er það ásættanleg staða?
Höfundur er formaður karla■
nefndar Jafnréttisráðs.
Sigurður
Svavarsson
ISLENSKT MAL
SJÁLFSAGT þykir umsjónar-
manni að birta eftirfarandi bréf
frá Heiðari Jóni Hannessyni í
Reykjavík:
,,Sæll Gísli.
Ymsir áhugamenn um ís-
lenskt mál hafa gert athuga-
semdir við notkun Morgunblaðs-
ins á orðinu alnet í merkingunni
„Internet". Gild rök hafa verið
færð fyrir því að orðið alnet sé
óheppilegur kostur til þýðingar
á „Internet“. Engin rök hafa
komið fram er styðja þessa orð-
notkun. Því miður hefur sú mál-
efnastaða enn ekki náð að
hreyfa við máltilfinningu starfs-
fólks á Morgunblaðinu.
Nú er það svo að orðið alnet
hefur verið notað í íslensku máli
í nokkur ár í merkingunni al-
tækt net, þ.e. tölvunet sem eru
altæk hvað tölvusamskiptahætti
varðar. Tvö dæmi má nefna um
slík net hér á landi, háhraðanet
Pósts og síma og alnet Skýrr.
Internetið er ekki slíkt fyrirbæri
heldur sértækt, þ.e. byggist að-
eins á einum samskiptahætti.
Það að kalla Internetið alnet er
því hreinar ýkjur og skýrist
væntanlegu af vanþekkingu
þeirra sem það gera. Áhyggju-
efni er ef starfsfólk Morgun-
blaðsins hyggst festa slíkar ýkj-
ur í málinu. Það setur hóp
manna í nokkur vandræði, þá
sem sýsla daglega með tölvu-
samskipti og tölvunet og leggja
sig fram um að nota íslensk
hugtök. Þeir þurfa á því að halda
að nákvæmni sé gætt í notkun
hugtaka og að svigrúm málsins
sé nýtt sem best. Ef Internetið
er kallað alnet hvað á þá að
kalja altækt net?
í Morgunblaðinu var nýlega
fjallað um tölvumál. Þar var
Internetið kallað alnet og því
jafnframt haldið fram að há-
hraðanet Pósts og síma væri
„nokkurs konar alnet“. Sér-
kennilegt er að sjá sértækt net
kallað alnet, en altækt net
„nokkurs konar alnet“. Vont
þykir mér að horfa upp á þessa
þróun og aðhafast ekkert. Því
brá ég á það ráð að rita þér
þessar línur með von um að þú
gætir lagt málinu lið.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
827. þáttur
Bestu kveðjur."
Nú er sá stóri galli á umsjón-
armanni, að hann hefur ekki vit
á þessum efnum. En hann ítrek-
ar stuðning við tillögu tölvusér-
fræðings síns m.m., Hólmkels
Hreinssonar, um orðið samnet,
sjá þætti nr. 811 og 818.
★
Hvei' orti?
a) Sumir eiga sorgir og sumir eiga gull
og sumir eiga flösku, sem alltaf stendur full.
Ég á engar sorgir og ég á ekkert gull,
en ég á margar flöskur og engin þeirra full.
b) Manstu þegar lékstu mér
lögin eftir Schumann,
bjútífyllri enginn er
eða meira hjúman.
★
Þá kemur annar hluti bréfs
Valgeirs Sigurðssonar:
„I fyrravetur heyrði ég fyrir
tilviljun niðurlag á útvarpsvið-
tali við einhvern íslending, bú-
settan í Danmörku. Hann lauk
máli sínu með þessum orðum:
„Það er auðvitað ekki sama,
hvort maður er hundur eða kú.“
Þetta mun hafa verið 7/2 1995,
kl. 11.56.
Skyldi honum hafa verið al-
vara, manninum sem lagði það
til á einhverri rásinni eða „varp-
inu“ fyrir skömmu, að við ættum
að hætta að segja ær og kýr,
en segðum í staðinn á og kú,
af því að hin eldri, viðtekna
beyging væri of erfið? Fróðlegt
væri að frétta nánar af því.“
Ég get varla ímyndað mér
annað en manninum hafi verið
alvara, þó að mér lítist ekki á
breytinguna, en ég er nú íhalds-
samur. Ég velti vandanum að
hluta af mér með því að vitna í
glænýja bók, Handbók um
málfræði, eftir próf. Höskuld
Þráinsson.
Þar segir:
„Þeir sem umgangast ær og
kýr daglega beygja þau orð eins
og dæmið kýr. [Hann hefur áður
sýnt dæmi um beyginguna að
venjulegum hætti.] Aðrir hafa
tilhneigingu til að beygja þessi
orð líkt og orðið brú (sbr. brú -
brú — brú - brúar; brýr - brýr
- brúm - brúa). Eklri er víst
að ærnar og kýrnar kunni vel
við þá meðferð, þótt reyndar séu
þessi orð býsna óþjál í eignar-
falli eintölu án greinis: ?Iamb
þessarar ær, ?kálfur þessarar
kýr og virðast fara betur ef
greinir er með: lamb ærinnar,
kálfur kýrinnar.“
Þess má geta, til þess að vera
sanngjarn, að Jón Thoroddsen
notar í skáldsögu eignarfalls-
myndina áar, af ær. Sjá hins
vegar lokaorð þáttarins eftir
Helga Hálfdanarson.
★
Nikulás norðan kvað:
Ég smábreyti Kífsá í klakselfi,
uns hún keimlíkist mjög þeirri laxelfi
sem fyrrmeir á öldum
með flaumþunga köldum
streymdi með stíl inn í Saxelfi.
★
Er það ekki misþyrming á
máli okkar að segja „sekjúrít-
as“, „júrókard", „júró-infó“,
,júrósport“? ísland er ekki í
*Júrópu, heldur Evrópu, að vísu
ekki á meginlandi hennar.
★
„Raunar eru fáar syndir læ-
vísari en sú ábyrgðarlausa værð,
sem hreiðrar um sig bakvið
fijálslyndi. Því fijálslyndi er í
tygjum við þann andlega ræfil-
dóm, sem kann ekki greinarmun
á frelsi og lausungu. Eðli fijáls-
lyndis er bilbugur; heillaráð þess
í hveijum vanda er uppgjöf; en
sönn menning sækir á bratt-
ann.“
(Helgi Hálfdanarson hér í
blaðinu 1974, þar sem menn
rökræddu um íslenskt mál.)
P.s. Forsíða þessa blaðs á
laugardaginn var fær stig fyrir
frétt, þar sem menn í Rússlandi
fóru fyrir flokkum, en „leiddu"
þá ekki. Hins vegar þurfum við
að finna fleira en fara fyrir í
stað „leiða“, svo að mál okkar
verði ekki einhæft. Þá fær Þór
Jónsson á Stöð tvö stig fyrir
að slá Fróðársel („spurn eftir
kjúklingum") og hefndi þar fyrir
samstarfsmann sinn sem rétt
áður talaði um að frétt eða
ákvörðun hefði verið „gerð
kunngerð".
Ominni
Ingólfs
INGÓLFUR Guð-
brandsson skrifaði
grein í Morgunblaðið
miðvikudaginn 6. des-
ember sl. Hann fjallaði
þar um tónlist Jó-
hanns Sebastian
Bachs, sér í lagi
Jólaóratoríuna sem
Mótettukór Hall-
grímskirkju flutti fyrir
nokkrum dögum. í
grein sinni lýsti Ing-
ólfur því hvernig Páll
ísólfsson hóf að kynna
orgelverk Bachs hér á
landi er hann kom
heim úr námi. Að sögn
Ingólfs voru meistara-
verk Bachs sjaldan flutt uns Pólý-
fónkórinn reið á vaðið með Jólaór-
atoríunni árið 1964. Af skrifum
Ingólfs má helst ráða að tónlist
Bachs hafi legið í þagnargildi á
íslandi eftir að Pólýfónkórinn hætti
starfsemi árið 1988 og á einum
stað segir Ingólfur orðrétt: „Mikið
skortir enn á að tónlist Jóhanns
Sebastian Bachs sé nægilega kynnt
og flutt á íslandi...“
Tónlist Bachs er að sönnu stór-
kostleg og lengi má auka veg henn-
ar og kynningu hér á landi áður
en nóg telst gert. Tónlistarfrömuð-
urinn og Bach-aðdáandinn Ingólfur
Guðbrandsson hlýtur þó að vita að
fleiri kórar en Pólýfónkórinn og
Mótettukórinn hafa haldið tónlist
Bachs á lofti á Islandi um árabil.
Ég álykta því að Ingólfur hafi verið
sleginn óminni við greinarskrif sín
og vil í örfáum orðum rifja upp
hvaða verk meistara Bachs ég hef
átt þátt í að flytja síðan ég gekk í
Kór Langholtskirkju árið 1987. All-
ir eftirtaldir tónleikar voru haldnir
í Langholtskirkju aðrir en þeir sem
sérstaklega er getið um.
1987: 16. og 17. apríl, Jóhann-
esarpassían; 1. nóvember, Þijár
kantötur: Kantata nr. 161, Komm
du susse Todesstunde, Kantata nr.
8, Mildi Guð, nær mun ég deyja,
Kantata nr. 106, Gottes Zeit ist die
allerbeste Zeit; 29. og 30. nóv-
ember, Jólaóratorían, 1.-4. hluti.
1990: 5. og 6. maí, H-moll messa;
29. desember og 30. desember,
Jólaóratorían, 1.-4. hluti.
1991: 28. og 29. mars, Jóhann-
esarpassían; 3. nóvem-
ber, Tvær kantötur:
Kantata nr. 131, Aus
der Tiefen rufe ich,
Herr zu dir, Kantata
nr. 21, Ich hatte viel
Bekúmmernis.
1992: 16., 17. og 18.
apríl, Mattheusarpass-
ían; 29. og 30. desem-
ber, Jólaóratorían, hluti
1-3 ásamt Ehre sei dir
Gott.
1993: 8. og 9. apríl,
H-moll messan.
1994: 14. maí í Hall-
grímskirkju og 15. júní
í Barbican Center í
London ásamt Ensku
kammersveitinni, H-moll messan.
1995: 13., 14. og 15. apríl, Jó-
hannesarpassían (sviðsett).
Félagar mínir í Kór Langholts-
kirkju hafa tjáð mér að öll árin
1980-1985 hafði kórinn kantötur
eða messur eftir Bach á efnisskrá
sinni. Rétt er að nefna sérstaklega
að árið 1982 varð kórinn fyrstur
til að flytja Jólaóratoríuna í heild á
Tónlist Bachs er að
sönnu stórkostleg, segir
Helgi Þór Ingason og
lengi má auka veg
hennar.
íslandi. Við þetta má svo bæta að
aðrir íslenskir kórar hafa einnig
flutt verk eftir Bach á liðnum árum.
Nægir að nefna Söngsveitina Fíl-
harmóníu og Passíukórinn á Akur-
eyri.
Ég óska Ingólfi Guðbrandssyni
tónlistarfrömuði gleðilegra jóla og
farsæls komandi árs. Eg vona að
hann njóti góðrar heilsu um ókomin
ár og sérstaklega vona ég að honum
daprist ekki minnið frekar en orðið
er. Að lokum vil ég óska Mótettu-
kór Hallgrímskirkju til hamingju
með glæsilegan flutning á Jólaórat-
oríunni sunnudaginn 10. desember
síðastliðinn.
Höfundur er vcrkfræðingur og
félagi í Kór Langholtskirkju.
Helgi Þór
Ingason