Morgunblaðið - 16.12.1995, Blaðsíða 69

MORGUNBLAÐIÐ
AFMÆLI
LAUGARDAGUR 16. DESEMBER 1995 69
I
I
||
f
\
I
>
■■
&
jfe.
9
I
J
I
3
I
I
B
j
I
f
.
8
8
I
DÓRÓTHEA
STEPHENSEN
GLAÐVÆR miðbæj-
arerillinn á Laufás-
vegi 4 hefur breytzt
úr önn og yfrinni
mannaferð í hófsam-
legri kröfu, jafnvel
kyrrðat'daga, er fáir
koma upp á loftskör-
ina, aðrir en niðjar
og náið vinfólk. Mál
var, að minnkaði í
vötnunum, tímans
straumi, sem hér átti
vísan farveg, en
bakkafullan. Niður-
inn er tómlegri, þegar
birtan yfir vatnsborð-
inu er þorrin og hæð og dýpt jöfn
og lygn. En minning ísbrots og
óstöðvandi flaums árvatns og fljóts
er mest í hugarsýn Skaftfellingsins,
og það er hlustað í friði óttubils og
rismála á lífsfullan leik þess dags,
sem er liðinn. í kyrrðinni endurnýj-
ast breytileikinn við gleðimót og
happ. Myndir ánægjustunda og
gæfudaga skýrast. Á hitt fellur, og
eru það skuggaskil og innri birtu
þess, sem situr á friðstóli góðrar
elli. Minnist til þess að eiga gleði,
saknar, svo að gleðin verður hrein
og' sönn.
Við kvistgluggann uppi í stofunni
á Laufásvegi 4 er níræð húsfrú, og
hún veit, að horfir yfir Lækjargöt-
una, þar se_m fyrr stóð Waageshús,
en nú er íslandsbanki við táknið
gult og grænt og blátt, og að hring-
urinn er upphafspunktur, en ekki
loka, fallegrar lífsstemmu, af því
að hann er til vinstri og er hvort
sem er eilífur í líki jarðar og himin-
hvolfs.
Hinn 16. desember 1905, á Laz-
arus messudag lífsgáfu og langrar
mannsæfi, fæddist meybarn, frítt
og ljóst, í Waageshúsinu. Þeim hjón-
um, sem þar bjuggu um skeið, Guð-
mundi Breiðfjörð, sem var Jóhann-
esson og úr þeirri nægtabyggð, er
nafnið til vísar, og Guðrúnu Bjarna-
dóttur frá Hörgsdal, og var af Páls-
ætt Síðuprests, Pálssonar. Hlaut
mærin viðhafnar nafn við hæfi,
Dóróthea, sem útleggst guðsfegruð.
Agnar bróðir hennar og hið eina
systkin fæddist hinn 14. október
1910. Bjó fjölskyldan þá og ávallt
síðan á Laufásvegi 4, höllu ofar frá
Lækjargötu við grastorg nokkurt
um góðan brunn og vatnspóst rétt
við húsvegginn. Er þar enn autt
svæði og sér til tjarnarinnar.
Guðmundur Breiðfjörð ólst upp í
Gvendareyjum hjá móðurbróður sín-
um, er var karlmanni á sjó og landi
og lézt af slysför við björgun-
arstörf. Með því að Guðmundur átti
ekki arfsvon í eyjajörð eða staðfestu
í jarðarhluta, en nokkur efni ungs
sjómanns og meðfæddan hagleik og
listahöndur, réðist hann suður um
tvítugsaldur. Úr trésmíðanámi varð
blikksmiður að iðn og æfistarfi, víð-
kunnur fyrir uppfundningar og ýms-
ar nýjungar, en vandað handverk
og mannúðarstefnu. - Guðrún var
eitt 15 barna Helgu Pálsdóttur í
Hörgsdal og Bjarna hreppstjóra
þar, frá Keldunúpi Bjamasonar, en
5 þeirra dóu í æsku. Var Guðrún
fædd 1880 og 24 ára, þegar þau
Guðmundur Breiðfjörð áttust, hann
húsbóndaárinu eldri.
Eyvindur smiður Árnason hafði
byggt húsið á Laufásvegi 4 árið
1896 og var það því nett smíði og
nýlegt, þegar Guðmundur og Guð-
rún keyptu það 1905. Undir stofu-
hæð rýmilegur kjallari og opinn á
gólf inn af hallanum, svo að þar
fékk Guðmundur all góða aðstöðu
fyrir verkstæði sitt og iðn. Síðar
byggði hann verkhús neðan við, en
þeim Guðrúnu íbúð áfasta aðalhúsi.
Bjuggu þau því æfinlega sama stað-
ar, frá því er þau færðu sig upp
fyrir Lækjargötuna, hún í meir en
40 ár, hann í 70 ár.
Agnar sonur þeirra nam iðn föður
síns, og raunar einnig móður-
frænda, og rak hann lengi Breið-
fjörðs blikksmiðju, er hann færði inn
í Sigtún. Meðal 4 sona þeirra Ólafíu
Bogadóttur frá Seyðis-
firði er Leifur Breiðfjörð
glerlistarmaður.
Dóróthea kynntist ung
læknastúdentinum Þor-
steini Ögmundssyni í
Hólabrekku á Gríms-
staðaholti, ekils frá
Hurðarbaki í Kjós, Hans-
sonar Stephensens, Stef-
ánssonar prests á Reyni-
völlum og er það alkunna
ættin Stephanunga, amt-
manns á Hvítárvöllum og
stiftamtmanns í Viðey,
en annars þjóðskálds
_ sautjándu aldar, síra
Stefáns Ólafssonar í Vallanesi. -
Hafði Ögmundur í Hólabrekku
raunar látið hið virðingarfulla ætt-
arnafn niður falla í sínum lið, en
þá varð það, að íslenzkukennari
Þorsteins í Menntaskólanum í
Reykjavík, Sigurður Guðmundsson,
síðar skólameistari á Akureyri, tók
upp þykkjuna fyrir hönd þeirrar
ættgreinar, sem honum þókti mikils
vís, er hann kenndi hinum málhreina
og rómfagra höfðingspilti, og linnti
ekki látunum, fyrr en hann gekkst
við kynbornu ættarnafni sínu. Létu
einnig Ögmundur Hansson undan
og sum barna hans og Ingibjargar
Þorsteinsdóttur frá Högnastöðum í
Þverárhlíð. Hitt var sjálfgefið, þegar
Dóróthea giftist Þorsteini, að hún
tæki einnig kenningarnafni hans. -
Allra nánustu vinir og æskufélagar
sögðu þó stundum Thea Breiðfjörð,
og með hrifnum raddblæ.
Þorsteinn og faðir minn, sem líka
var ofan úr Kjós og upp alinn á
Grímsstaðaholtinu, urðu þeir félag-
ar og vinir í bernsku, að hvor var
hinum nánastur í trúnaði og fóst-
bræðralagi æfilanga tíð. Minntust
þeir gjarnan hins fornkveðna, þegar
fundust, enda mörg héruð milli og
miðhálendið, að til góðs vinar iiggja
gagnvegir, þótt hann sé fyrr farinn.
Sjóleiðin vestur um land frá Hjalt-
eyri var aðeins létt volk í hvíta-
myrkri og skammdegi 1930, þegar
ungi presturinn fór suður til að gifta
vin sinn og bjarta heitmeyju hans í
Dómkirkjunni. Var til þess tekið,
hve glæsileg brúðhjónin voru, en
vegur hins unga vígslumanns mik-
ill, er hann var svo langt til kvadd-
ur. Reykjavíkurstúlkurnar, konur
þeirra fornvinanna, urðu einnig nán-
ir vinir í öllum trúnaði og lífsgleði,
þegar fundum bar saman, einkum
syðra og stundum norður á Möðru-
völlum.
Leiðtogi einn sagði, að hið hug-
læga væri í og með hinu efnislega,
ósýnilegt, en yrði samt handfest.
Þannig reyndist frú Dóróthea vinum
sínum. Hennar trúnaður var óbrigð-
ull leyndardómur huga og hjarta,
úrræðin handbær og tak þeirra
tryggt. Hef ég þess löngum notið
og kalla foreldra vináttuarfinn holl-
an, mest af tekinn á skólaárunum
syðra, og þeirra Þorsteins ög frú
Dórótheu jafnan hlut og mikinn i
öllum drengskap, mennt og þolin-
mæði. Heimilið á Laufásvegi 4 var
fijálst, alþýðlegt og glaðværð yfir
við orðsins list, tóna og liti foreldra
og 5 bárna, sem öll eru listafólk á
sviði, i ljóðalestri og sinfóníuhljóm-
sveit. Listfengið meðfætt af föður-
huga og móðurhöndum.
Helga leikkona, yngst systkin-
anna, hefur setzt að í húsi minning-
anna og tengir fortíð og framtíð. -
En færri stíga nú upp á loftskörina,
sem von má vera við endurnýjung
hinnar þriðju kynslóðar og komu
þeirrar fjórðu við léttan nið lífs-
vatnsins. Þar situr níræð ekkjan við
gluggann og sér hvergi Waageshús
aldamótanna né gulan upphafs-
punktinn á inn- og útlánsvegg hins
breytta miðbæjar. Hún veit, að
hvoru tveggja er á sínum stað, hið
fyrra, sem er máð, og það, sem
kemur og einnig hverfur eftir Iög-
málinu. Nema punkturinn. Sam-
kvæmt spámönnunum á hann ekki
upphaf né endi í Kvosinni, því að
liann er hjól, sem snýst, bæði á
undan, meðan og eftir að hótel okk-
ar er jörðin.
Ágúst Sigurðsson,
Prestbakka.
Heiðurskonan Dóróthea Breið-
fjörð Stephensen er níræð 16. des-
ember. Af því tilefni langar mig til
að rifja upp nokkrar helztu stað-
reyndir lífsins.
Laufásvegurinn er ekki gata eins
og sumir telja, heldur hús og heim-
ur. Það heitir að fara niður á Laufás-
veg hvar sem maður er staddur á
landakortinu.
í þessum heimi voru leiklist og
bókmenntir, hannyrðir og tónlist,
myndlist og töfrar, matarborð svo
stórt að þar gátu allir safnazt sam-
an. Við borðsendann sat föðurbróðir
minn elskulegur og leysti heims-
vandamálin. Þarna voru skrýtnir
karlar og fínar konur, sem höfðu
verið í Kvennaó og á Soro og drukku
ekta súkkulaði úr postulínsbollum.
Um allt hús var ungt fólk og ekki
ljóst hveijir voru heimilisfastir.
í húsinu var sérkennilegur og
elskulegur öldungur sem borðaði
krúsku, tefldi og stundaði uppfinn-
ingar. Til hliðar við húsið var blikk-
smiðja þar sem framleiddir voru
hugvitssamlegir hlutir til húshalds
og vagninn sem aðföngin voru sótt
í til Ásgeirs, — langt á undan sam-
tímanum, samkvæmt forskrift kon-
unnar.
í húsinu var dulúð og rómantík.
Það var sagt að hjónin hefðu verið
fallegasta parið í bænum og fólk
hefði snúið sér við þegar þau gengu
hjá. Á silfurbrúðkaupsdaginn lá
brúðarkjóllinn á dívaninum í borð-
stofunni. Hvílíkt ævintýri.
1 eldhúsinu voru heilar skúffur
með sykri og hveiti og þar máttu
lítil börn moka, það þurfti engan
sandkassa.
Og svo var Þakið, garður ofan á
húsþaki í miðri Reykjavík, lítill
undraheimur út af fyrir sig og bezti
útsýnispallur allra tíma, hvort sem
voru mótmælafundir eða 17. júní
hátíðahöld. Á Þakinu voru líka blóm-
álfar sem konan í húsinu spjallaði
við.
Laufásvegurinn átti sér lítið útibú
upp við Elliðavatn. Þar var alltaf
ólæst svo enginn neyddist til að
bijótast inn. Þar var bátur sem
þurfti að ausa og íjóminn á gráfíkju-
kökuna var þeyttur með tveimur
göfflum.
Þessum heimi stjórnaði drottn-
ingin Thea. Hún umvafði allt enda-
lausri hlýju og tíma, sem aldrei
virtist þijóta. Þarna var hægt að
fóstra litla fitubollu þegar foreldr-
arnir þurftu að bjarga kvennabar-
áttunni og heimskommúnismanum.
Á Laufásveginum var líka tekið við
baldinni unglingsstelpu sem hafði
lent í tímabundinni útlegð frá Þing-
holtunum, en þurfti að halda hold-
um. Heimurinn var óumbreytanleg-
ur og Strákarnir á Laufásveginum
ennþá á stríðnisaldrinum. Það voru
bara tveir Strákar á Laufásvegin-
um.
Elsku Thea. Ég þakka þér fyrir
að hafa leyft mér að eignast brot
af Laufásveginum og hinu fjölskrúð-
uga mannlífi þar. Mér lærðist
margt, þótt ég tæki ékki áskorun
þinni um að verða hörpuleikari. Ég
veit að sama hlýjan mætir mér á
Laufásveginum um ókomin ár. Það
hefur ekkert breyzt, nema hvað við
fáum okur núna sérríglas og
konfektmola á meðan við rifjum upp
gamlar minningar.
Til hamingju með daginn.
Sigríður Stefánsdóttir.
KÍN
-leikur ad læral
Vinningstölur 14. des. 1995
11 •19*22«23«24»25*26
Eldri úrslit á símsvara 568 1511
JON ARNI
JÓNSSON
JÓN Árni Jónsson, lat-
ínukennari við Mennta-
skólann á Akureyri, er
sjötugur i dag. Jón Árni
er fæddur á Akureyri,
sonur hjónanna Lovísu
Jónsdóttur, sem ættuð
var úr Steingrímsfirði,
og Jóns Kristjánssonar,
framkvæmdastjóra á
Akureyri, af eyfirskum
ættum. Jón Ámi lauk
stúdentsprófi frá
Menntaskólanum á Ak-
ureyri 1945 og stund-
aði nám í latínu við
háskólann í Lundi og
lauk þaðan fil. kand.
prófi í latínu 1948. Veturinn 1948
til 1949 kenndi hann latínu við
Menntaskólann á Akureyri en hélt
1949 til Þýskalands og las þýsku,
þýskar bókmenntir og menningar-
sögu við háskólann í Heidelberg og
lauk þaðan prófi vorið 1951. Frá
1951 var hann síðan kennari við
Menntaskólann á Akureyri til ársins
1986 eða alls 36 ár.
Kennarar sjá sjaldan áþreifanleg-
an árangur af starfi sínu. Umbun
þeirra er fólgin í starfinu sjálfu,
enda er kennarastarfíð köllun, eins
og þau störf önnur sem mikilsverð-
ust eru. Mismunandi manngerðir
veljast líka til mismunandi starfa
eða mismunandi störf kalla á ólíkar
manngerðir. Mikilsverðasti eigin-
leiki kennara er að bera virðingu
fyrir grein sinni og því næst að
bera virðingu fyrir nemendum sín-
um. Þá eiginleika hafði Jón Árni til
að bera sem kennari. Latínan hefur
líka verið eftirlæti hans í lífinu,
næst á eftir eiginkonu hans, sæmd-
arkonunni Maríu Pálsdóttur, enda
þótt ég ætli ekki að bera þær tvær
saman að öðru leyti, þótt margt sé
raunar líkt með þeim því að báðar
búa yfir festu og speki. María býr
yfir mannviti margra kynslóða, lat-
ínan yfir mannviti sem er afrakstur
djúprar hugsunar í þúsundir ára.
Saga þúsund ára ríkis Rómverja
hefur líka mótað latínuna og það
var af viskubrunni latínunnar sem
Jón Árni jós nemendum sínum. Það
var ekki aðeins kaldhömruð mál-
fræði latneskrar tungu og rökvís
uppbygging hennar, sem Jón Árni
miðlaði nemendum sínum, heldur
hugsunin, sem að baki tungumálinu
og menningu þess býr.
Rómverska skáldið
Horatius, sem uppi var
um Krists burð, klæddi
eina af hugsunum forn-
aldar um sæmdina í orð
þegar hann mælti: In-
teger vitae scelerisque
purus sem í einfaldri
vertio útleggst: vamm-
laust líf og hreint af
synd. Grímur, skáld á
Bessastöðum, sneri
þessum orðum hins
vegar á íslensku af
andagift sinni og
mælti:
Vammlausum hal og vítalausum, fleina
vant er ei, boglist þarf hann ei að reyna,
banvænum þarf hann oddum eiturskeyta
aldrei að beita. Oder 1:22:1.
Þessi orð Horatiusar finnst mér
eiga vel við vin minn og meistara
Jón Árna sem er magister optimus
maximus. Hann er vammlaus og
vítalaus og því er honum yfirgang-
ur ógnvaldsins og hermennskunnar
bæði óþarfur og fjarlægur og þarf
hann ekki að beita banvænum
eiturskeytum illyrða og ills umtals.
Það sem einkennir Jón Árna er
hógværð, heiðarleiki, trúmennska
og mannvirðing auk kímnigáfu sem
er öllum gáfum betri. Þeir sem yfir
þessum góðu eiginleikum búa sækj-
ast heldur ekki eftir vegtyllum og
völdum, og það hefur Jón Árni
ekki gert. Fyrir um það bil aldar-
fjórðungi hefði hann getað orðið
skólameistari Menntaskólans á
Akureyri, ef hann hefði eftir því
sótt. Én hann kaus hins vegar að
vinna áfram störf sín í hljóði og lét
öðrum eftir virðingu og völd. Þegar
ég kom skólameistari að Mennta-
skólanum á Akureyri varð hann
konrektor minn. Það var ómetan-
legur styrkur að eiga vísan velvilja
hans og óskoraða trúmennsku.
Hann var í þessu sem öðru hollur
í hugum, eins og sagt var um
trausta menn forðum daga.
Með þessum fáu orðum vil ég
þakka Jóni Árna latínukennara fyr-
ir allt það sem hann hefur verið
Menntaskólanum á Akureyri, og
mér, um Ieið og ég óska honum til
hamingju með þennan merka
áfanga og giftudijúgt ævistarf.
Tryggvi Gíslason.
STRÁKASKÓR
Svort leður/grófur
Stærðir 2Ö-39
Verð fró 2.9Ö0
Opið iQugard. kl. 10-22, sunnud. kl. 13-17.
Munið gjQfobréfin!
E
D
T>
C
<Þ
10
un
'O
Q_
SKÓUERSLUN
w
K0PAV0GS
HAMRABORG 3 • SÍMI 554 1754
Scetir sófar
d óviðjafnanlegu verði
HÚSGA GNALAGERINN
Smiðjuvegi 9 (gul gala) - Kópa - simi 564 1475 Opið v.d. 10-19 lau. 11-17, sun 13-17.