Morgunblaðið - 30.12.1995, Blaðsíða 25

■f
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 30. DESEMBER 1995 25

ANATOLÍJ Dobrynin (fyrir miðju) á góðri stund með þeim Richard Nixon (t.v.) og Henry Kissinger. Myndin var tekin í San Clemente í
Kaliforníu í júlí 1972 og er tekin úr bók Dobrynins „In Confidence“.
Sendiherra
segir frá
Nýverið komu út endurrninningar Anatolíjs
Dobrynins, sem var í 24 ár sendiherra Sovétríkj-
anna í Bandaríkjunum. Asgeir Sverrisson segir frá
þessari bók Dobrynins ogtelur hana mikinn feng.
in segja að skýra megi þremur nöfn-
um en það hefur ekkert verið um
það. Það er frekar tilhneiging hjá
fólki að vilja skýra ættarnafni. Lög-
in bönnuðu slíkar nafngiftir árið
1925 en ættarnöfn sem samþykkt
voru fyrir þann tíma má áfram
skíra,“ sagði Ragnar.
Hann sagði það einnig verða æ
algengara að fólk kenni sig við
móður sína og einstaka kenni sig
við móður og föður.
Tískunöfn
Alls fæddust 4.166 börn á tíma-
bilinu jan - nóv sem hér er fjallað
um og eru þar drengir í meirihluta.
Ekki hafa allir fengið nöfn af þess-
um fjölda eða þá að börn eru nefnd
nokkru áður en þeim er formlega
gefið nafn eða það tilkynnt til Hag-
stofu.
Ellefu af þeim nöfnum sem
drengjum voru gefin í ár að fyrsta
nafni er að finna meðal tuttugu al-
gengustu karlmannsnafnanna árið
1982. Þróun nafngifta virðist ekki
hafa orðið mjög áberandi í neina
eina átt í langan tíma nema þá
helst að stutt tvínefni sem hafa
ákveðna hrynjandi í framburði hafi
verið vinsæl. Ef hægt er að tala um
tískunöfn karlmanna á síðustu árum
þá eru það kannski helst nöfnin
Alexander, Sindri og Aron sem öll
eru á listanum.
Aron er biblíunafn en svo hét
bróðir Móses. Uppruni þess og
merking er óljós en hefðbundin
skýring er hinn sterki. I þjóðskrá
árið 1989 báru það 195 þar af 55
sem síðara nafn en í þjóðskrá 1910
voru nafnberar fjórir. Alexanders-
nafnið báru 170 karlmenn árið 1989
þar af 43 að síðara nafni. Sindri
var dvergsheiti og viðurnefni að
fornu. í þjóðskrá árið 1989 báru
það 198 karlar þar af 37 sem síð-
ara nafn af tveimur og hafði nafn-
berum þá fjölgað um 106 frá því
árið 1982.
Sex stúlkunafnanna á listanum
eru á lista yfir 20 algengustu nöfn-
in á landinu árið 1982 og má á því
merkja að um meiri breytingar sé
að ræða í þeim flokki. Erfitt er að
segja um tískunöfn en þó var
Andrea vinsælt um tíma og er enn
og eins má nefna Helenu og Karen.
Andrea er kvenkyns mynd nafns-
ins Andreas. Árið 1989 báru það
234 konur þar af 45 sem síðara
nafn en 45 konur báru það um alda-
mótin. Árið 1910 hétu sex konur
Helena en vinsældirnar fóru stig-
vaxandi þegar tímar liðu fram og
árið 1989 báru það 316 konur og
54 að síðara nafni. Tuttugu Karen-
ar voru skráðar árið 1910 en árið
1989 hafði þeim fjölgað í 291 og
161 báru það sem síðara nafn.
Mikilvægasta heimild um nafn-
giftir er þjóðskrá íslands en einnig
eru kirkjubækur mikilvægar bæði
nú á dögum og margar aldir aftur
í tímann. Ekki er öllum börnum
gefið nafn í kirkju nú til dags og
því er sú heimild ekki lengur jafn-
örugg og þjóðskráin.
Þegar leitað er til presta með
barn til skírnar geta þeir borið nafn-
ið saman við lista sem hefur að
geyma öll nöfn sem gefa má íslensk-
um börnum. „Það er ágætt að hafa
þennan lista til að vísa í, þá er ekki
verið að atast í prestunum fyrir að
vilja ekki skíra ákveðnum nöfnum.
Mannanafnanefnd sér um að dæma
um hvort skíra megi eitthvað nafn
sem ekki er á skrá yfir leyfileg
nöfn. Eg hef stundum skírt börn
sem eiga t.d. annað foreldri erlent
og lofað því að bera eitt erlent nafn.
Það er reyndar illa séð en ég tel
það rétt barnsins að fá líka erlent
--------- nafn enda er aldrei að vita
andi nema það eigi eftir að al-
k. kenni ast UPP erlendis einhvern
i móður ævinnar. Einnig
____ finnst mér þessar nafna-
breytingar erlendra
manna sem gerast ríkisborgarar hér
vafasamar. Eg held að okkur þætti
það skrýtið að þurfa að taka upp
nýtt nafn ef við myndum gerast
ríkisborgarar í öðru landi,“ sagði
Ragnar Fjalar.
jk NATOLÍJ Dobrynin var í tæp
/■ 25 ár sendiherra Sovét-
/-• ríkjanna í Bandaríkjunum.
JL Hann var ætíð dyggur
málsvari kommúnismans og þjóðar
sinnar og þurfti oft að verja vafasa-
man málstað á dögum kalda stríðs-
ins. Dobrynin hefur nú gefið út end-
urminningar sínar sem nefnast á
ensku „In Confidence“ (Times Bo-
oks/Random House 672 bls.) og
hefur engin bók borist frá Rússlandi
sem veitir viðlíka innsýn í hvernig
ráðamenn þar eystra réðu ráðum
sínum og mátu þróun mála á Vestur-
löndum.
Vafasamt er að nokkur sendiherra
hafi átt svipaðan feril og Dobrynin,
hann var í eldlínunni í heil 24 ár og
tók þátt í að móta rás heimssögu-
legra atburða. Þessu lýsir hann ítar-
lega í bók sinni auk þess sem hann
gerir grein fyrir persónulegum sam-
skiptum sínum við ráðamenn í
Bandaríkjunum og Sovétríkjunum
og bregður ljósi á ýmsa atburði sem
fræðimenn hafa velt mjög fyrir sér
og jafnvel deilt um. Nægir þar að
nefna Kúbu-deiluna auk þess sem
hann skýrir frá mörgum sérlega for-
vitnilegum atriðum á vettvangi af-
vopnunarmála.
Sinnaskipti Reagans
Dobrynin tók við embætti sendi-
herra í Bandaríkjunum árið 1962 í
forsetatíð John F. Kennedy og sneri
aftur til Rússlands á síðara kjörtíma-
bili Ronalds Reagans árið 1986.
Hann er því í einstakri aðstöðu til
að bera þá menn saman sem gegnt
hafa embætti forseta Bandaríkjanna
og rekja þróunina í bandarískum
stjórnmálum.
Sérstaka athygli vekur umfjöllun
hans um Ronald Reagan, sem ein-
hverju sinni efaðist um að sendihe/r-
ann væri kommúnisti og var öldung-
is undrandi á því að hann væri í
raun mannlegur. Áhugamenn um
bandarísk stjórnmál og þá
sérstaklega forsetaferil
Reagans munu taka lýs-
ingum Dobrynins á við-
horfsbreytingum forset-
ans fagnandi. Dobrynin
leggur fram sálfræðilega skýringu á
viðhorfsbreytingu Reagans sem náði
kjöri m.a. í krafti loforða um aukna
vígvæðingu og hörku í samskiptum
við Sovétríkin en gekk síðan til sögu-
legra afvopnunarsamninga við
„heimsveldi hins illa“. Dobrynin er
þeirrar hyggju að Reagan hafi þurft
rúm þijú ár til að vinna bug á eigin
hugsunarhætti og viðhorfum gagn-
vart Sovétríkjunum því hann hafi
bæði haft tilhneigingu til að sjá
heiminn í svart/hvítu og jafnframt
haft ákveðið innsæi sem fáum hafi
verið gefið.
Dobrynin fullyrðir því að viðhorfs-
breyting hafi átt sér stað hjá Reagan
sem síðan hafi skapað forsendur
fyrir „umbótastefnu“ Míkhaíls S.
Gorbatsjovs, sovétleiðtoga, sem
komst til valda í mars 1985. Hins
vegar fer ekki á milli mála að sovésk-
ir ráðamenn tóku herskáar yfirlýs-
ingar Reagans alvarlega og töldu
ástæðu til að óttast hann. Furðuleg
samtöl eru rakin í þessu viðfangi
m.a. eitt þar sem sendiherrann og
Reagan reyna að fullvissa hvor ann-
an um að kjarnorkuárás af fyrra
bragði sé ekki á dagskrá. Sovéskir
ráðamenn voru á tímabili sannfærðir
um að Bandaríkjamenn hefðu slíka
árás á pijónunum og var það ráð-
andi viðhorf um tíma í valdatíð Júrí
Andropovs.
Ymislegt forvitnilegt kemur fram
varðandi forsetatíð Reagans og eru
þær upplýsingar sóttar í trúnaðar-
samtöl sem Dobrynin átti við ýmsa
undirsáta forsetans. Hann bregður
nýju ljósi á brottför Alexanders
Haigs úr embætti utanríkisráðherra
og fer sérlega lofsamlegum orðum
um arftaka hans, George Shultz.
„Trúnaður" er raunar lykilhugtak
í endurminningum Do-
brynins. I sendiherratíð
hans var komið upp
ákveðnu samskiptaformi
trúnaðar og trausts (á
ensku var þetta nefnt „The
Confidential Channel“) sem gerði
honum og bandarískum ráðamönn-
um kleift að ræða saman á sérlega
opinskáan hátt og án formlegra
skuldbindinga. Af þessu er Dobrynin
sýnilega mjög stoltur en þekktasti
mótingi hans á þessu sviði var Henry
Kissinger, þjóðaröryggisráðgjafi og
síðar utanríkisráðherra í forsetatíð
þeirra Richards Nixons og Geralds
Fords. Hann rekur síðan hvernig
þessi samskipti urðu sífellt erfiðari
í forsetatíð Jimmys Carters og fer
ekki á milli mála að sendiherrann
fyrrverandi telur að hugsjóna-
mennska Carters, einkum á sviði
mannréttinda, hafi ekki verið til þess
fallin að tryggja traust og stöðug-
leika í anda slökunarstefnu þeirrar
sem mótuð var i tíð Kissingers og
Nixons.
í trúnaðarsambandi við
Kremlverja
Dobrynin þurfti í starfi sínu oft-
lega að gefa stjórnmálanefnd
Kommúnistaflokks Sovétríkjanna
skýrslu. Hann gefur því einstakar
lýsingar á ákvarðanatökuferlinu í
Kreml og kemur þar ýmislegt á
óvart. Furðu vekja fullyrðingar hans
á nokkrum stöðum þar sem því er
haldið fram að áhyggjur af afstöðu
almennings í Sovétríkjunum hafi leg-
ið að baki tilteknum viðbrögðum og
ákvörðunum. Margir munu tilbúnir
til að fullyrða að slíkur þankagangur
hafi ævinlega verið ráðamönnum í
Kreml öldungis framandi.
Þótt Dobrynin haldi einkum fram
sjónarmiðum Sovétmanna og veiji
þau oftlega fer hann engu að síður
gagnrýnum orðum um stefnu þeirra
í fjölmörgum málum. Athyglisverða
greinargerð er að finna í bókinni um
þá ákvörðun Sovétríkjanna
að koma fyrir meðaldræg-
um kjarnorkueldflaugum í
Austur-Evrópu. Hún leiddi
til þess að Atlantshafshafs-
bandalagið ákvað að gera
slíkt hið sama í álfunni vestanverðri
1979. Dobrynin segir ákvörðun Sov-
étmanna hafa verið „heimskulega“
og harmar hana mjög. Hann segir
einnig frá áróðursherferð þeirri sem
Sovétmenn skipulögðu á Vesturlönd-
um gegn ákvörðun NATO og þeir
sem muna eftir málflutningi lau-
naðra og ólaunaðra talsmanna Sov-
étríkjanna á Vesturlöndum á þessum
tíma kannast vel við þá atburðarás.
Dobrynin segir einnig frá þeim
hrikalegu mistökum sem Sovét-
stjórnin gerðist sek um í innrásinni
í Afganistan um jólin 1979. Hann
líkir þeirri herför við ömurlega
reynslu Bandaríkjamanna af afskipt-
um í Víetnam.
Ónógar
skýringar
Lýsing Dobrynins á afskiptum
Sovétmanna af stjórnmálaþróuninni
í Póllandi í lok áttunda áratugarins
og byrjun þess níunda er ekki sann-
færandi og ekki í samræmi við fyrir-
liggjandi upplýsingar. Hann heldur
því m.a. fram að önnur ríki Varsjár- '
bandalagsins hafi þrýst mjög á Sov-
étríkin um að gera innrás i Pólland
er tekið var að hrikta í stoðum stjórn-
ar Wojchiechs Jaruzelskis. Hann
kannast sýnilega ekkert við yfirlýs-
ingar Jaruzelskis í þessu efni en vit-
að er að Sovétmenn gerðu honum
ljóst að ráðist yrði inn í landið ef
hann gæti ekkj brotið starfsemi lýð-
ræðisaflanna á bak aftur.
Fleiri slík „óþægileg" málefni
ræðir Dobi-ynin ekki nægilega ítar-
lega. Hann segir að vísu frá ýmsum
ákvörðunum Sovétstjómarinnar í
málefnum andófsmanna en gerir
ekki nógu fyllilega grein fyrir þeim
skipulögðu mannréttindabrotum
sem þar voru framin í valdatíð
kommúnista og þeirri hugmynda-
fræði sem lá þeim til grundvallar
og honum var gert að veija.
Sérlega athyglisverðar eru lýsing-
ar Dobrynins á ýmsum sovéskum
ráðamönnum. Hann lýsir Leoníd
Brezhnev sem geðslegum og þægi-
legum manni, bregður upp mjög lif-
andi myndum af Níkíta Khrústsjov
og segir af honum skemmtilegar
sögur auk þess sem hann fjallar um
eftirmenn Brezhnevs, þá Andropov,
Konstantín Tsjernenko og Gorbatsj-
ov. Skýring hans á mistökum Gorb-
atsjovs og hruni Sovétríkjanna er
hvorki ný né frumleg. Hann telur
að Gorbatsjov hafi flýtt sér um of
og misst algjörlega stjórn á umbóta-
þróuninni. Ein helsta ástæða þess
hvernig fór er sú, að mati
Dobrynins, að Gorbatsjov
hafði ekki hundsvit á
efnahagsmálum og var
gjörsamlega ófær um að
móta heilsteypta stefnu á
þeim vettvangi.
Bók Anatolíjs Dobrynbins ijallai
í raun um þau tækifæri sem gengu
Sovétmönnum og Bandaríkjamönn-
um úr greipum til að bæta sam-
skipti sín á dögum kalda stríðsins.
Hún er skrifuð af nánast yfirþyrm-
andi raunsæi og mikilli atvinnu-
mennsku. Engin önnur bók hefur
komið út sem lýsir sjónarmiðum
Sovétmanna/Rússa á svo ítarlegan
hátt og hún veitir einstaka innsýn i
heim valdsins og samskipti ráða-
manna á æðstu stöðum.
Skýring á við-
horfsbreyt-
ingu Reagans
Furðuleg
samtöl eru
rakin
I