Morgunblaðið - 10.02.1996, Blaðsíða 10

10 LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Fundur Lögmannafélags Islands um niðurstöður DNA-rannsókna og dómsmál
Rannsóknirnar mikil-
vægar eftir sem áður
Við DNA-rannsóknir skiptir engu hvort not-
uð eru blóð-, vefja- eða sæðissýni, því erfða-
efnið er eins í öllum lífsýnum sama manns.
—— ——
Islensk DNA-rannsókn, sem hrakin var af
rannsóknarstofum Norðmanna og FBI, varð
til þess að Lögmannafélag íslands boðaði
til fundar, þar sem m.a. var rætt hvort ekki
væri á slíkum rannsóknum byggjandi.
Morgunblaðið/Kristinn
LÖGMENN voru þungt hugsi á fundi um gildi DNA-rannsókna
sem sönnunargagna í dómsmálum.
ÁSGEIR A. Ragnarsson lögmaður segir að kanna verði hvort
dómstólar hafi byggt á hæpnum DNA-rannsóknum í dómum sínum.
DR. ÁSTRÍÐUR Pálsdóttir, sam-
eindaerfðafræðingur á Keldum, hélt
erindi á hádegisverðarfundi Lög-
mannafélagsins og útskýrði hvernig
DNA-rannsóknir færu fram. Hún
sagði að engu máli skipti hvers
konar lífsýni væru rannsökuð, því
við rannsóknina væri litið til raða
endurtekninga í uppbyggingu
erfðaefnisins DNA og þessar raðir
væru ólíkar milli óskyldra einstakl-
inga.
Ástríður sagði, að áður hefði
verið algengt að nota svokallaða
DNA-fingerprinting aðferð, en nú
væri notuð önnur og óskeikulli,
PCR-aðferð. „Rannsóknir sam-
kvæmt eldri aðferðinni tóku allt að
viku, en sú nýja tekur aðeins 2-3
daga,“ sagði Ástríður. „Samkvæmt
PCR-aðgerðinni er erfðaefnið að-
greint í búta og ákveðin ensím, eða
lyklar, sett í sýnið. Þessir lyklar
setjast á hluta erfðaefnisins og þeir
hlutar eru svo bornir saman.“
Ástríður sýndi dæmi um rann-
sókn samkvæmt DNA-fingerprint-
ing, þar sem svo virtist sem tvö
sýni væru úr sama einstaklingi, en
PCR-aferðin hefði sýnt að svo gat
alls ekki verið. „Þá verður einnig
að gæta þess mjög vel, og það er
viðurkennd öryggisregla á rann-
sóknarstofum, að annað erfðaefni
berist alls ekki i sýnið, til dæmis
húðfrumur þess sem rannsakar það.
Rannsóknarstofur kanna því ætíð,
hvort utanaðkomandi erfðaefni hafi
borist í sýnið og slík rannsókn er
mjög einföld."
Ástríður sagði að hér á landi
væri stuðst við PCR-rannsóknir og
þær hefðu m.a. verið notaðar við
rannsóknir á krabbameinsgenum.
Hún sagði að með því að skoða
sýni með fleiri en einni aðferð yrðu
niðurstöður margfalt öruggari en
ella. „Ef líkur á að maður sé sak-
laus eru 1 á móti 500, þá er það
ekki útilokun. Með því að styðjast
við fleiri kerfí næst hins vegar slík
útilokun," sagði Ástríður.
Niðurstöðurnar eru
vandmeðfarnar
Ásgeir A. Ragnarsson var veij-
andi bresks sjómanns, sem Héraðs-
dómur Reykjavíkur dæmdi sekan
um nauðgun og byggði þar á ís-
Ienskri DNA-rannsókn, en Hæsti-
réttur sýknaði manninn á grund-
velli niðurstöðu Norðmanna. Á
rannsóknarstofu FBI fékkst sama
niðurstaða og í Noregi, að sæði í
smokki, sem framvísað var í mál-
inUj væri ekki úr manninum.
Ásgeir sagði að þrátt fyrir það
sem á undan væri gengið teldi hann
að DNA-rannsóknir myndu hér eft-
ir sem hingað til gegna veigamiklu
hlutverki í dómsmálum. Hins vegar
væru niðurstöður þeirra greinilega
vandmeðfarnar og gætu leitt til
stórslysa. Þetta væru ung fræði og
ef til vill hefðu menn horft til þeirra
í oftrú. Fjölmargir þættir væru
umdeildir, til dæmis sýnatakan.
Ásgeir sagði að hann hefði kynnt
sér DNA-rannsóknir vegna ákær-
unnar á hendur Bretanum og rætt
við fjöMa sérfræðinga. „í sakamál-
um er tekið lífsýni á vettvangi
glæps eða fórnarlambinu og getur
sýnið til dæmis verið blóð, hár og
skinnfrumur," sagði Ásgeir. „Þessi
sýni eru borin saman við blóð þess
grunaða, með því að einangra
erfðaefnin. Fjöldi rannsóknarstofa
sérhæfir sig á slíkum rannsóknum
og rannsóknarstofan í Noregi, sem
kom við sögu í þessu máli, sem og
rannsóknarstofa FBI, eru meðal
þeirra virtustu.“
Ásgeir sagði að máli breska sjó-
mannsins væri lokið, en enn væri
ósvarað þeirri spurningu, hvernig
hafi staðið á misræminu í niðurstöð-
um rannsóknarstofa.
„Rannsóknarstofa í meinafræði
taldi yfirgnæfandi líkur á að um-
rætt sæði væri úr sjómanninum, en
Retsmedisinsk Institut í Osló taldi
það útilokað. Saksóknari fékk álits-
gerð vegna þessa frá Háskólanum
í Kaupmannahöfn, auk þess sem
leitað var til FBI, en enn höfum við
ekki fengið sannfærandi skýringu
á misræminu og í raun er með ólík-
indum hvernig öllum er haldið í
myrkri."
Sýnatöku ábótavant, tvö
lífsýni, eða ónákvæmni?
Ásgeir sagði að þtjár mögulegar
skýringar hefðu oftast verið nefnd-
ar fyrir misræminu. í fyrsta lagi
hefði sýnatöku verið ábótavant og
sýni ruglast, en ólíklegt væri að
nokkurn tímann fengjust svör um
slíkt héðan af. Þá hefði verið talað
um að mögulega hefðu verið tvö
lífsýni í smokknum, en sú skýring
væri hæpin. Loks væri sú skýring,
að sama efni hafi verið rannsakað,
•en ónákvæmni í íslensku rannsókn-
inni hafi valdið því áð niðurstaðan
varð önnur en í þeirri norsku, sem
hafi verið ítarlegri.
„FBI sagði í sínum niðurstöðum
að þeir væru kunnugir aðferðum
norsku rannsóknarstofunnár, en ís-
Iensku aðferðirnar könnuðust menn
þar ekki við. Kaupmannahafnarhá-
skóli taldi einnig að fleiri kerfi þyrfti
við rannsóknina en það íslenska, til
að útiloka ákærða og að áreiðan-
leiki íslensku rannsóknanna væri
helmingi minni en haldið var fram.
Ef þetta er rétt, þá er ekkert sem
útilokar að dómstólar hér á landi
hafi ekki áður byggt á hæpnum
rannsóknum og það er mikilvægt
að það verði skoðað. Að vísu hefur
það ekki þýðingu í opinberum mál-
um, þar sem stuðst hefur verið við
norskar og breskar rannsóknir, en
þetta gæti skipt máli í barnsfaðern-
is- og erfðamálum, þrátt fyrir að
rannsóknir þar séu auðveldari og
áreiðanlegri en í sakamálum.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Munið eftir smáfuglunum
Sólskríkjusjóðurinn hefur beð- að gefa smáfuglunum á þeim
ið Morgunblaðið að minna fólk á svæðum þar sem snjór þekur jörð.
Til sölu einbýlishús
við Fögrubrekku
Vegna brottflutnings eigenda er til sölu Fagrabrekka 9 í Kópa-
vogi. Eignin er 145 fm auk 42,7 fm bílskúrs og 18 fm óupphitaðr-
ar garðstofu. í húsinu eru 3 svefnherb. (mögul. á 4), stórt eldhús
með búri, forstofa og hol, stór stofa og arinstofa. Stór og gróinn
garöur í suður. Ný gólfefni á öllu húsinu. Verð 13,3 millj.
Hafir þú áhuga á góðri eign á eftirsóttum stað, þá líttu við hjá
Sólveigu og Kristjáni á sunnudaginn milli kl. 14 og 17.
Allar frekari upplýsingar veitir Eyjólfur Kristjánsson í síma 552 7166
milli kl. 13 og 16 alla virka daga.
Gunnlaugxtr Geirsson prófessor um DNA-rannsóknir
Astæðulaust að efast í
bamsfaðernismálum
UNNIÐ er að því að setja evr-
ópska staðla yfir DNA-rannsóknir
og segir dr. Gunnlaugur Geirsson,
prófessor og forstöðumaður rann-
sóknarstofu í réttarlæknisfræði,
að íslenskar rannsóknarstofur
muni halda að sér höndum með
endurnýjun á búnaði, þar til þeir
staðlar liggi fyrir. Hann segir að
ekki sé ástæða til að efast um
gildi DNA-rannsókna í barnsfað-
ernismálum hér á landi, þar sem
sýni sem rannsökuð eru vegna
slíkra mála, séu mun áreiðanlegri
en sýni, sem tekin eru á vettvangi
glæps.
Gunnlaugur segir að ekki sé
ástæða til að tala um að sakamál
standi og falli með DNA-rann-
sóknum, því slík mál séu fjölþætt
og því ýmis önnur sönnunargögn
og vitnisburður sem liggi fyrir.
Þegar dómari fjaili um mál sé það
því víðfeðmara en svo, að einn
þáttur ráði öllu. Rannsóknaraðilar
tjái sig eingöngu um hvort tiltek-
inn þáttur hafi gildi sem sönnunar-
gagn.
Traust tækni og aðferðafræði
„Tæknin og aðferðafræðin að
baki DNA-rannsóknum er mjög
traust. Þá liggja fyrir tíðnitölur,
sem reiknað er út frá,“ segir
Gunnlaugur. „Hins vegar geta
sýnin, sem rannsökuð eru, verið
mjög mismunandi og mismikil
áhersla lögð á rannsóknirnar. Ef
sæði er til dæmis eina sönnunar-
gagn í morðmáli og grunaður
maður neitar allri aðild, þá eru
gerðar mjög miklar kröfur til
áreiðanleika, en dómarinn verður
að setja þau mörk, með aðstoð
sérfróðra manna. Sýni, sem tekin
eru á vettvangi eftir mislangan
tíma, eru einnig óáreiðanlegri en
sýni, sem tekin eru beint úr
manni. Sem dæmi má nefna, að
litarefni í gallafatnaði spillir sýn-
um, náist þau ekki fljótt úr efn-
inu.“
Gunnlaugur segir að í barnfað-
ernismálum séu sýni mun
áreiðanlegri. „Þar liggur oftast
fyrir að maður hafi haft samfarir
við móðurina á ákveðnum tíma
og þeir sem rannsaka sýnin eru
með ný blóðsýni, í stað misgóðra
sýna af vettvangi glæps.“
Gunnlaugur segir að hópur evr-
ópskra vísindamanna sé að koma
sér saman um staðla í DNA-rann-
sóknum, svo líkindamörk verði
viðunandi fyrir dómskerfið. „Nú
nota ekki allir sömu staðla og
rannsóknaraðferðir hér hafa ef
til vill verið nær því sem frumulíf-
fræðirannsóknarstofan notar í
öðrum tilgangi, því DNA-rann-
sóknir eru einnig notaðar við
rannsóknir á krabbameini og
erfðasjúkdómum. Við rannsókn í
nýlegu sakamáli skilst mér að
DNA-erfðaefnið, sem íslenska
rannsóknarstofan var með, hafi
gengið til þurrðar. Þá stóð rann-
sókn þegar í Noregi. Ákveðnar
líkur voru á að sæðið væri úr
manninum samkvæmt íslensku
rannsókninni, en útilokað sam-
kvæmt þeirri norsku og þá réði
sú síðari, sem var afgerandi. Það
þarf alls ekki að þýða að okkar
rannsóknir séu ómögulegar. Við
ákváðum að rannsaka sýni hér,
kanna gæði þess og sjá hvernig
til tækist, en jafnframt erlendis,
þar sem svo ríkar kröfur eru gerð-
ar um sannanir í sakamálum.“
Þar til evrópskir staðlar liggja
fyrir segir Gunnlaugur að rann-
sóknarstofur hér haldi að sér
höndum með fjárfestingar í bún-
aði, sem tryggi sem öruggastar
niðurstöður.