Morgunblaðið - 11.02.1996, Síða 37

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 11. FEBRUAR 1996
ALDARMINNING
S VEINBJORN
JÓNSSON
+ Sveinbjörn
Jónsson, sem
kenndur var við
Ofnasmiðjuna í
Reykjavík, fæddist
í Syðra-Holti í
Svarfaðardal 11.
febrúar 1896 og
hefði því orðið 100
ára gamall í dag ef
hann hefði lifað.
Hann lést í Reykja-
vík 26. janúar 1982.
„TIL EINS fyrsta
vinnuveitanda míns og
æ síðan kæra vinar,
Sveinbjarnar Jónssonar, hugvits-
i manns og hugsjónamanns, sem
' alltaf er ungur þótt ég verði gam-
all.“'
Þannig áritaði Hannibal Valdi-
marsson eitt sinn mynd er hann
sendi Sveinbirni Jónssyni sem jafn-
an var kenndur við Ofnasmiðjuna
í Reykjavík. í dag, 11. febrúar, er
einmitt aldarafmæli þessa merka
hugvits- og hugsjónamanns sem
víða kom við á langri ævi.
Sveinbjörn Jónsson fæddist á
| þessum degi árið 1896 í Syðra-
Holti í Svarfaðardal en lést 26. jan-
úar 1982 tæplega 86 ára gamall.
Foreldrar hans voru hjónin Jón
Þórðarson, bóndi og smiður, og Sig-
ríður María Jónsdóttir, bæði Svarf-
dælingar að ætt. Þegar Sveinbjörn
var á barnsaldri fluttist fjölskyldan
til Þóroddsstaða í Ólafsfirði og þar
ólst hann upp. Snemma hneigðist
hugur hans til smíða og verklegra
' framkvæmda. Hann átti reyndar
ekki langt að sækja það því í ætt
hans voru og hafa verið margir
kunnir hagleiks- og hugvitsmenn.
Þegar Sveinbjörn var um tvítugt
hélt hann til iðn- og tæknináms í
Noregi. Eftir heimkomuna árið
1919 gerðist hann strax umsvifa-
mikill byggingameistari á Akur-
eyri. Þar reisti hann m.a. Kaupfé-
lagshús KEA eftir eigin teikning-
um, ásamt íjölda húsa á Oddeyri
og víðar. Þessi hús Sveinbjarnar
setja enn svip á bæinn, ekki síst
þau sem byggð voru í svonefndum
„fúnkís“-stíl. Á þessum árum og æ
síðan kom liann við sögu margra
framfaramála um allt Norðurland,
ekki síst er laut að virkjun heita
vatnsins. Fór hann gjarnan á vél-
hjóli sínu um vegi og vegleysur til
að beijast fyrir framförum. Hann
I
I kom við sögu hitaveitu, hafnar-
| gerðar, raf- og vatnsveitumála á
Olafsfirði og seinna meir gerð veg-
ar fyrir Múlann. Þá setti hann á
stofn verksmiðjuna Iðju á Akur-
eyri, sem framleiddi amboð til hey-
skapar og er þá fátt eitt nefnt.
Eitt af því sem Sveinbirni datt
í hug á þessum árum var að nýta
vikurinn á Hólsljöllum til einangr-
| unar húsa. En hvernig átti að ná
í hann? Sveinbirni datt ráð í hug -
* að moka honum í Jökulsá á íjöllum
1 og láta hana um að skila vikrinum
j niður í Öxarfjörð. Sú tilraun mis-
tókst reyndar algerlega, en seinna
meir réðust þeir Jón Loftsson í að
leggja vatnsstokk upp í hlíðar Snæ-
fellsjökuls frá Arnarstapa. Fleyttu
þeir vikri þar niður sem síðan var
notaður til einangrunar húsa. Nýt-
ing innlendra byggingarefna, ekki
k síst til einangrunar var sérstakt
| áhugamál Sveinbjarnar og eitt sinn
gerði hann tilraun til að byggja
7 gripahús úr íslenskum leir.
Sveinbjörn kvæntist árið 1921
Guðrúnu Þ. Björnsdóttur garð-
yrkjukonu frá Veðramóti en hún
lést árið 1976. Þau reistu nýbýlið
Knarrarberg við Eyjafjörð og
bjuggu þar allt til ársins 1936 er
þau brugðu búi á krepputímum og
fluttu suður til Reykjavíkur.
Fljótlega eftir komuna í höfuð-
| staðinn réðst Sveinbjörn í að stofna
L fyrirtæki í iðnaði. Árið 1936 stofn-
7 aði hann ásamt fleirum Ofnasmiðj-
1 una í Reykjavik, ogmm-svipaðleyt-.
ið Rafha í Hafnarfirði.
Þá gerðist hann einnig
umsvifamikill í félags- ■
málum iðnaðarmanna
og átti stóran þátt í
stofnun landssam-
bands þeirha, auk þess
sem hann ritstýrði
tímariti þeirra um ára-
tuga skeið. Hann kom
á fót teppaverksmiðj-
unni Vefaranum í Mos-
fellssveit ásamt syni
sínum, hóf steinullar-
vinnslu, og seinna meir
var hann einn helsti
hvatamaður að stofn-
un Stálfélagsins. Þá gerði hann
meira að segja út skip til Jan May-
en árið 1957 til að nýta þar rekavið.
Hugvitssemi Sveinbjarnar var
við brugðið. Þegar hugmynd fædd-
ist að hraunhitaveitu í Heimaey
eftir gosið 1973, lét hann smíða
spíral til að leiða kalt vatn niður í
hraunið og fá það upp aftur heitt.
Sveinbjörn var sífellt að. Og þó
þurfti hann að beijast við heilsu-
leysi stóran hluta ævinnar. Hann
var jafnan með mörg járn í eldin-
um, viðamikinn rekstur og stöðuga
glímu við að leysa tækniþrautir.
Og þó var það ekki einfaldur tækni-
áhugi sem rak manninn áfram;
Sveinbjörn var enginn „teknókrat".
Hann taldi að tækniframfarir yrðu
að eiga sér siðferðilegt markmið.
Þær yrðu að þjóna manninum,
bæta líf hans en um leið að efla
hann að siðferðilegum þroska. Það
er táknrænt í þessu sambandi að
hann skrifað marga pistla í Tíma-
rit iðnaðarmanna sem hétu einfald-
lega „siðapistlar“.
Eflaust var Sveinbjörn sjálfur
hertur í smiðjueldi þeirra hug-
mynda sem mótuðu hann í æsku,
framfaratrúar aldamótaáranna og
alþýðlegs kristindóms gömlu
bændamenningarinnar. Og smiðjan
var íslensk, - íslensk menning og
saga.
Eitt sinn kleif ég Drangey ásamt
fleira fólki. í miðju bjarginu er
sylla þar sem menn eru vanir að
bæna sig áður en lagt er í þver-
hniptan lokaáfangann upp á eyna.
Þar hafði verið komið fyrir lítilli
plötu úr ryðfríu stáli með Faðirvor-
inu ígröfnu. Sveinbjörn Jónsson?
spurði ég leiðsögumanninn. Það
reyndist rétt vera. Þarna fannst
mér maðurinn vera í hnotskurn.
Hið sterka efni sem þjónaði andan-
um á sögufrægum stað. Þetta var
sú þrenning sem Sveinbjörn Jóns-
son þjónaði á langri ævi.
Þess má loks geta að nú er unn-
ið að ritun sögu Sveinbjarnar og
kemur 'hún væntanlega út næsta
haust.
Halldór Reynisson.
Farsi
=f|= Pitney Bowes
Frímerkingavélar.
Ending og gæði í öndvegi.
Áratuga reynsla.
Otto B.Arnarehf.
ÁRMÚLA 29, 108 REYKJAVÍK
SÍMI: 588 4699 • FAX: 588 4696
PARKETSLIPUN
Sigurðar Ólafssonar
Við gerum gömlu
gólfin sem ný
Sími: 564 3500 - 852 5070
Vettvangur Wolffs (Wolff's Revier).
Derrick hvaö! Spennandi þýskir sakamála-
þættir á sunnudagskvöldum kl. 22:10.
STOC 3 OS Þ U • S I M I S33SS33
Háskóli Islands Endurmenntunarstofnun
KVÖLDNÁMSKEIÐ
FYRIR ALMENNING
Rómantíska stefnan í bókmenntum
19. aldar
- náttúruskynjun, hetjudýrkun, staða
skáldsins o.fl.
• Efnisþættir rómantísku stefnunnar, s.s. rómantísk
náttúruskynjun og staða og eðli skáldsins í skáld-
skaparfræðum tímabilsins • Rómantísk þjóðemis-
hyggja, hetjur og andhetjur, rómantískar hrollvekjur
o.fl. • Dr. Guðni Elísson, stundakennari HI.
• Mið. 28. feb-10. apríl (7x).
Draumar -
spegill sálarlífs okkar.
Kenningar Sigmund Freud ásamt viðaukum.
• Sigurjón Bjömsson sálfræðingur.
• Mið. 21. feb.—13. mars. (4x).
íslensk heimspeki:
Saga og heistu viðfangsefni
• Viðhorf til íslenskrar heimspeki, saga hennar og
staða innan íslenskrar menningar.
• Heimspekingarnir Gunnar Harðarson, Vilhjálmur
Árnason, Páll Skúlason og Skúli Pálsson.
• Mið. 14. feb.-l. apríl (8x).
Örnefni, saga og bókmenntir.
• Örnefnarannsóknir og hvernig þær varpa ljósi á
sögu og bókmenntir. • Þórhallur Vilmundarson próf.,
forstm. Örnefnastofnunar.
• Þri 5.-26. mars (4x).
„Kirkjan ómar öll“:
Ýmis andlit kirkjutónlistar.
• Kirkjutónlist í helgihaldi safnaða og þróun yfir í
messur meistaranna og önnur stórvirki kirkjutón-
menntanna. Kirkjutónlist á Islandi og hlutverk í
trúarlegu sem félagslegu tilliti.
• Margrét Bóasdóttir söngkona og kennari við Guð-
fræðideild HÍ og Kristján Valur Ingólfsson rektor
Skálholtsskóla, o.fl.
• Fim. 22. feb.—21. mars (5x).
Frá Evu til Maríu móður Guðs.
Konur biblíunnar í nýju Ijósi.
• Gagnrýni á hefðbundna túlkun og viðhorf til kvenna
í biblíunni • Arnfríður Guðmundsdóttir guðfræðingur.
• Þri. 5. mars-9. apríl (6x).
Rökhyggja og rómantík:
Nokkrar iykilhugmyndir í listasögu 18. og
19. aldar skoðaðar í ljósi samtímans.
• Hugtökin klassík, nýklassík og rómantík í ljósi
samtímans, vitnað í texta og myndir frá 18. og 19. öld
og úr samtímanum. Hugmyndaleg tengsl á milli
myndlistar, heimspeki Og stjómmálasögu og hug-
myndalegar rætur módemismans í myndlist • Ólafur
Gíslason blaðamaður.
• Fim. 15. feb.-28. mars (7x).
Skráning og nánari upplýsingar
í síma 525-4923-24.
David Waisglass Gordon Coulthart

„ /Ifcab'ð hti, dómari, eg erá frai aiep hafí. komii <st Undan .*
„éáhzbu <á/TiOnfr kemareo/v bráSar."
11-22
-----_