Morgunblaðið - 15.03.1996, Page 24

24 FÖSTUDAGUR 15. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
AÐSENDAR GREIIMAR
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Einu sinni var
ég hóra...
LEIKLIST
Kaffileikhúsið
ENGILLINN OG HÓRAN
Höfundun Lesley Ann Kent. Þýðing:
Didda Jónsdóttir. Leiksljóri: Jón Ein-
ars. Gústafsson. Leikmynd: Þorgerð-
ur Sigurðardóttir. Ljósahönnun,
tæknistjóm og hljóð: Björgvin Franz
Gislason. Leikarar: Bergljót Amalds,
Bryndís Petra Bragadóttir og Ragn-
hUdur Rúriksdóttir. Dansari: Lára
Stefánsdóttir. Miðvikudagur 13.
mars.
FYRIRSÖGNIN vísar í upphafs-
orð einþáttungsins Engillinn og
hóran eftir bandaríska leikskáldið
Lesley Ann Kent. Þetta er fyrsta
verk höfundar til þessa og flutti
hún það sjálf á leiklistarhátíð í Los
Angeles fyrir örfáum árum. Hér
er verkið sett á svið með þremur
leikkonum og einum dansara sem
allar túlka hliðar sömu persónu og
hlýtur þessi lausn að gera verkið
miklum mun leikrænna.
Skipting hlutverksins liggur í
eðli textans. Leikstjórinn, Jón Ein-
ars. Gústafsson, sem hér þreytir
frumraun sína, kemur greinilega
til verks vel undirbúinn og því-í
stakk búinn til að ná hámarksáhrif-
um með verkinu. Þýðing Diddu
Jónsdóttur lætur mjög vel í eyrum
og hún nær að skapa hæfilega
upphafna stemmningu án þess að
fórna nokkru af áhrifamætti text-
ans.
Óneitanlega er nokkuð takmark-
að hvað hægt er að leika sér með
ljósabúnað kaffileikhússins, en hér
er tjaldað því sem til er og tekst
vel til. Sérstaklega hefur tekist vel
til með val á tónlist, sem ýtir enn
undir upplifun verksins, auk þess
sem hljóðið er ótrúlega tært, enda
hljómburður góður í þessu gamla
timburhúsi.
Leikmyndin er vel skipulögð,
gefur gott leikrými á því sem er í
raun mjög lítið svæði og styður
þannig leikendur og. leikstjóra í
túlkun sinni á verkinu. Það er ekki
auðvelt að skapa trúverðugan
mannabústað með öllu því sem til-
heyrir á örfáum fermetrum og jafn-
framt leikurum aðskilið rými og
svæði til athafna en hér tekst leik-
myndahönnuði það með glæsibrag.
Leikurinn er í sérflokki og ekki
er verra að vegna smæðar leikhúss-
ins er leikið í ótrúlegri nálægð við
áhorfendur. Bryndís Petra Braga-
dóttir túlkar þann hluta persónunn-
ar sem er dekkstur. Hún er hæfí-
lega tælandi og áreitin í túlkun
sinni óg skapar skýra mynd af firr-
ingu og ákveðinni kaldhæðni -
jafnvel tilfinningadoða.
Ragnhildi Rúriksdóttur er hér
uppálagt að þræða meðalveginn.
Hún er hér konan sem hefur upplif-
að margt en segir frá atriðum úr
lífi sínu svona meðan hún sinnir
húsverkunum - og brosir út í ann-
að. Hún hefur - eins og nútíma-
fólk neyðist til af nauðsyn - bælt
tilfínningar sínar niður. Sársaukinn
er orðinn eins og dauft bergmál
af því sem var og minnir annars-
hugar þolandann á liðna tíð.
Þessar tvær leikkonur leika af
einstöku öryggi. Bergljót Arnalds
fer með hlutverk konunnar sem er
hrædd og auðsærð og er því í
ákveðinni andstöðu við þær tvær
stöllur. Óöryggi hennar var aug-
ljóst en hún nýtti það til að gefa
persónunni meiri dýpt. Það er fá-
gætur kostur á leikara að geta
túlkað tilfinningar af slíkri næmni
og ákafa. Lára Stefánsdóttir dans-
ar hlutverk engilsins sem sýnir
konuna sem hreina tilfinningaveru
án orða. Framlag hennar var góð
viðbót við textann og gaf verkinu
aukna vídd.
Sú lausn sem hér var kosin að
gefa fjögur ólík sjónarhorn á per-
sónu konunnar í verkinu minnir á
að raunverulegar persónur hafa
marga ólíka fleti sem oft er erfitt
að túlka í skáldskap. Hér gefst því
einstakt tækifæri til að njóta verks
þar sem texti, þýðing, leikstjórn,
umbúnaður og leikur leggjast á
eitt við að skapa sérstætt verk sem
segir okkur ný sannindi um konuna
í dag og kvenímynd allra tíma.
Ekki er það verra að kostur gefst
á að njóta einstakra veitinga, græn-
metisfæðis og lífrænt ræktaðra
guðaveiga, sem kannski áttu sinn
þátt í að kvöldið hefur í minning-
unni á sér draumkenndan blæ.
Sveinn Haraldsson.
Tukuma
DANSKA myndin Tukuma sem
gerist í Grænlandi verður sýnd í
Norræna húsinu á sunnudag kl. 14.
Tukuma þýðir á grænlensku „Sá
sem á of annríkt". Flestum Græn-
lendingum finnst það eiga vel við
Dani.
Myndin Qallar um Erik sem fer
til Grænlands til að leita skýringar
á andláti bróður síns. Hann heillast
af landinu og lifnaðarháttum Græn-
lendinga. Grænlandsævintýri Eriks
gerbreytir hugarfari hans og lífi.
Meðal leikara eru Thomas Eje,
Naj Rosing Olsen, Rasmus Lyberth,
Benedikte Schmidt og Rasmus
Thygesen.
Myndin er með dönsku tali. Allir
eru velkomnir og aðgangur ókeypis.
Sjalfstæð lögmanna-
stétt og réttarríkið
DÓMSMÁLARÁÐ-
HERRA hefur kynnt
stjórnarfrumvarp til
laga um lögmenn. í
ljósi þess, að nýverið
hafa verið sett lög til
að treysta sjálfstæði
dómstóla. Mannrétt-
indasáttmáli Evrópu
leiddur í lög og Alþingi
samþykkt nýjan mann-
réttindakafla í stjórn-
arskrá var þess vænst,
að frumvarpið bæri
þess nokkur merki, að
áfram yrði haldið á
þeirri braut að auka
mannréttindavernd
borgaranna og treysta
réttaröryggi þeirra. Var við því
búist að tekið yrði tillit til þjóðrétt-
arlegra skuldbindinga íslands og
alþjóðlegra viðhorfa eins og þau
birtast í stefnumarkandi yfirlýsing-
um Sameinuðu þjóðanna. Þetta hef-
ur ekki gengið eftir og veldur
áhyggjum.
í frumvaipi dómsmálaráðherra
er gengið þvert á hugmyndir um
nauðsyn sjálfstæðrar og óháðrar
lögmannastéttar í landinu og Lög-
mannafélag íslands svipt því hlut-
verki sem það hefur gegnt í því
skyni að viðhalda sjálfstæðri lög-
mannastétt. Lagt er til, að dóms-
málaráðherra veiti einn leyfi til
málflutnings og svipti lögmenn
starfsleyfum. Hann hefur úrslita-
vald um efni siðareglna lögmanna,
þ.e. hvað teljist góðir lögmanns-
hættir. Dómsmálráðherra skipar
meirihluta lögmannaráðs, en þrátt
fyrir það er ráðið einungis ráðgef-
andi standi vilji ráðherra til að
svipta lögmann starfsréttindum sín-
um. Ráðherra þarf ekki að fá
ákvörðun sína um að svipta lög-
mann starfsréttindum staðfesta
fyrir dómi.
Samkvæmt skýrslu þeirrar deild-
ar Alþjóðanefndar lögfræðinga í
Genf, sem fjallar um sjálfstæða
dómara- og lögmannastétt, voru
572 dæmi um harðræði gegn dóm-
urum og lögmönnum skráð í heim-
inum á tímabilinu júní 1993 til des-
ember 1994. Vitað er um 72 aftök-
ur dómara og lögmanna víðsvegar
í heiminum á tímabilinu. Aðrir
„hurfu“, sættu árásuni eða hótun-
um um ofbeldi, voru pyntaðir, svipt-
ir frelsi eða sættu viðurlögum vegna
starfa sinna. Sameinuðu þjóðirnar
hafa viðurkennt þörfina á því að
vernda dómara og lögmenn með
því að stofna á árinu 1994 til sér-
staks embættis (special rapporte-
ur), sem m.a. er ætlað að rannsaka
brot gegn sjálfstæði dómara og lög-
manna. Þessi mikilvæga ákvörðun
er til staðfestingar þeirri skyldu
ríkja að tryggja sjálfstæði dómara
og lögmanna og vernda þá fyrir
ólögmætum hindrunum í starfi.
I Grundvallarreglum um hlutverk
lögmanna, sem samþykktar voru á
vegum Sameinuðu þjóðanna árið
1990 segir m.a., að lögmannafélög
hafi mikilvægu hlutverki að gegna
við framkvæmd starfs- og siða-
reglna og vernd félagsmanna fyrir
ofsóknum og óviðeigandi takmörk-
unum og ágangi. Þeim sé ætlað að
veita þeim lögfræðiaðstoð sem
hennar þarfnast og eiga samstarf
við stjórnvöld um framgang réttlæt-
is og vernd ' almannahagsmuna.
Stjórnvöldum er skylt að tryggja
öryggi lögmanna þegar því er ógn-
að vegna starfa þeirra. Oheimilt er
að gera lögmönnum viðurlög vegna
yfírlýsinga sem þeir gefa í góðri trú
í starfi sínu fyrir dómstólum eða
stjórnvöldum.
Réttaröryggi borgaranna
En hversvegna skyldu Samein-
uðu þjóðirnar láta sér annt um dóm-
ara og lögmenn og vilja tryggja
sjálfstæði þeirra í starfi? Það er að
Ragnar
Aðalsteinsson
sjálfsögðu liður í að
vernda mannréttindi
þau sem tryggð eru í
lögum og stjórnarskrá
eins og segir í 8. gr.
mannréttindayfirlýs-
ingar Sameinuðu þjóð-
anna. Borgararnir
skulu eiga athvarf hjá
dómstólum landsins til
að fá hlut sinn réttan.
Þeir eiga kröfu á réttl-
átri málsmeðferð fyrir
sjálfstæðum og óvil:
höllum dómstóli. í
réttlátri málsmeðferð
fyrir dómi felst m.a.
rétturinn til að njóta
aðstoðar lögmanns
hvort sem er í einkamáli eða saka-
máli. Svo mikilverður er réttur þessi
talinn, að ríkjum er skylt að tryggja
hinum efnaminni ókeypis lög-
mannsaðstoð bæði utan réttar og
fyrir dómi þegar slíks er þörf.
Til þess að rétturinn til réttlátrar
málsmeðferðar fyrir dómi verði
meira en tálsýn ein verður að
tryggja aðgang að sjálfstæðum og
óháðum dómurum og lögmönnum.
Rétturinn til óháðra og sjálfstæðra
dómara er beinlínis tryggður í
stjórnarskránni, en rétturinn til
sjálfstæðra og óháðra lögmanna
einungis óbeint' með hinu nýja
stjórnarskrárákvæði um „réttláta
málsmeðferð". Ekki er um rétt til
handa dómurum og lögmönnum að
ræða heldur rétt borgaranna til
réttaröryggis. Verði þessi réttur
skertur eða takmarkaður er jafn-
framt verið að grafa undan réttar-
ríkinu.
Lögmenn þurfa oft að takast á
við vald í margbreytilegustu mynd-
um í starfi fyrir skjólstæðinga sína.
Samþjappað vald er víða að finna
í samfélaginu og er þá ekki einung-
is átt við hið opinbera vald, heldur
og formlegt og óformlegt vald sam-
taka og einkaaðila. Það krefst
stundum mikils siðferðilegs þreks
af lögmanni að takast á við slíkt
vald í starfi. Þá getur riðið bagga-
muninn að tryggja sér með lögum
að ekki sé hætta á þvLað vegið
verði að velferð lögmannsins með
því að svipta hann starfsréttindum
hans og sú vitneskja hans að hann
geti treyst á stuðning vel skipu-
lagðrar lögmannastéttar ef í harð-
bakkann slær. Eitt helsta hlutverk
lögmannafélaga er að veita félags-
mönnum sínum nægjanlega vernd
Með frumvarpi dóms-
málaráðherra er stefnt
þvert á viðtekin alþjóð-
leg sjónarmið um sjálf-
stæða og óháða lög-
mannastétt, segir
Ragnar Aðalsteinsson,
á sama tíma hefur í
Evrópu austanverðri
verið unnið að löggjöf
sem ætlað er að tryggja
borgurunum aðgang að
sjálfstæðri og óháðri
lögmannastétt til jafns
við þá sem búa 1 álfunni
vestanverðri.
til að þeir geti sinnt störfum sínum
lögum samkvæmt og af trú-
mennsku. Til að sinna því hlutverki
þarf slíkt félag að vera öflugt og
talsmenn þess að njóta óskerts
málfrelsis.
Með frumvarpi dómsmálaráð-
herra er stefnt þvert á viðtekin al-
þjóðleg sjónarmið um sjálfstæða og
óháða lögmannastétt. Á sama tíma
hefur í Evrópu austanverðri verið
unnið að löggjöf sem ætlað er að
tryggja borgurunum aðgang að
sjálfstæðri og óháðri lögmannsstétt
til jafns við þá sem búa í álfunni
vestanverðri. Öðruvísi aðhefst ríkls-
stjórn íslands.
í athugasemd með frumvarpinu
er engin grein gerð fyrir markmiði
löggjafarinnar og ekkert finnst þar
um sjálfstæða og óháða lögmanna-
stétt. Engin vísbending er um að
sá sem frumvarpið samdi hafi um
slíkt fengist eða íhugað þjóðréttar-
legar skuldbindingar og alþjóðlega
réttarþróun og viðhorf.
Vonandi verður ekki reynt að
andæfa gegn þróun innlendra og
alþjóðlegra mannréttindalaga með
samþykkt frumvarpsins.
Höfundur st-arfar scm lögmaður
hjá A&P Lögmönnum í Reykjavík.
Um krufningar
I ANNARS vel
skrifaðri grein Þor-
bergs Kristjánssonar,
fyrrverandi sóknar-
prests, í Morgunblað-
inu 9. mars 1996,
stendur þessi setning:
„Ættu læknar t.d. ekki
að virða vilja látins
manns hafi hann fyrir
lok lífs ljáð andúð sína
á krufningum eða ef
menn hafa ástæðu til
að ætla að slík meðferð
væri andstæð viðhorf-
um hans. Og væri ekki
jafn eðlilegt að taka
tillit til vilja vanda-
manna í þessu sambandi, liggi ekk-
ert fyrir um afstöðu hins látna?
Jafnframt segir svo síðar í grein-
inni: „Lög um dánarvottorð eru
túlkuð þannig, að ekki þurfi að taka
til greina fyrirmæli hins látna eða
andmæli vandamanna."
Túlkun landlæknisembættisins á
lögum um dánarvottorð er sú að
alfarið skuli tekið tillit til vilja hins
látna og taka skuli mið af vilja
nánustu aðstandenda varðandi
Ólafur Ólafsson
krufningar nema ef um
réttarkrufningu sé að
ræða að beiðni lög-
reglu. Ef um rétt-
arkrufningu er að ræða
koma til lög um rétta-
röryggi. í þeim tilvik-
um skal mannskaða-
rannsókn framkvæmd
en krufning er ekki
nauðsynlegur þáttur í
því ferli. Eg efast um
að nánari ákvæði í lög-
um breyti nokkru þar
um. Meginmálið er að
krufning er ekki leyfí-
leg ef það er andstætt
vilja hins látna eða
Krufning er ekki leyfí-
leg, segir Ólafur Ólafs-
son, ef hún er andstæð
vilja hins látna.
nánustu ættingja nema um rétt-
arkrufningu sé að ræða.
Höfundur er landlæknir.