Morgunblaðið - 15.03.1996, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 15. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Vaxtaverkir
HÁIR vextir á íslenskum fjár-
magnsmarkaði hafa orðið tilefni
nokkurra deilna að undanförnu,
deilna sem um of hafa snúist um
verðbólguspá Seðlabankans og mat-
aræði einstakra bankastjóra. Þó slíku
beri að gefa gaum. mega menn ekki
missa sjónar á kjarna_ vandans.
Vandinn er sá að vextir á íslandi eru
nú hærri en efnahagsaðstæður gefa
tilefni til. Háir vextir ógna þeirri
uppsveiflu sem hafin er og draga
vígtennurnar úr fjölda íslenskra fyr-
irtækja sem sótt hafa fram með
krafti og þori á mörkuðum innan-
lands sem utan á undanförnum miss-
erum.
Ríkisstjórnin hefur að undanförnu
kynnt sjónarmið sín fyrir Seðlabanka
og ríkisviðskiptabönkunum. Þetta
hefur borið nokkurn árangur því
bankavextir sem og vextir á verð-
bréfa- og peningamörkuðum hafa
lækkað nokkuð. En betur má ef duga
skal. Rök ríkisstjórnarinnar fyrir
frekari lækkun vaxta eru skýr. í
fyrsta lagi hafa vextir lækkað erlend-
is og horfur eru á frekari lækkun. í
öðru lagi hefur lánsíjáreftirspurn rík-
is og sveitarfélaga minnkað. í þriðja
lagi hefur dregið úr þeirri spennu
sem myndaðist í þjóðarbúskapnum í
lok síðasta árs. Allt þetta stuðlar að
iægri vöxtum. Eins og sakir standa
er ekkert í farvatninu sem bendir til
mikillar aukningar lánsijáreftir-
spurnar heimila og fyrirtækja.
Ég mun í grein þessari §alla um
afleiðingar hávaxta fyrir þjóðarbú-
skapinn og umbætur á fjármagns-
markaði.
Afleiðingar
hávaxta
Alþjóðlegur vaxtasamanburður er
erfiður því flóra inn- og útlána er
rpikil. Upplýsingar um vexti til heim-
Mikilvægt er að vaxta-
myndun á fjármagns-
markaði sé eðlileg, segir
Finnur Ingólfsson í
þessari grein.
ila og fyrirtækja liggja ekki á glám-
bekk í þeirri samkeppni sem ríkir
erlendis á milli ijármálastofnana. í
alþjóðlegum hagtölum er gjarnan
farin sú leið að bera saman ávöxtun
á þekktum og sambærilegum form-
um, yfirleitt ávöxtun á ríkisskulda-
bréfum. Slíkur samanburður leiðir í
ljós að íslenska ríkið greiðir mun
hærri vexti af ríkisskuidabréfum en
ríkissjóðir víðast hvar í kringum okk-
ur. Kjörvextir banka eru annar sam-
anburðarhæfur mælikvarði á vexti
milli landa. Kjörvextir óverðtryggðra
bankalána hér á landi eru með því
hæsta sem þekkist. Alþjóðlegur sam-
anburður gefur því sterklega til
kynna að vextir á Islandi séu mjög
háir um þessar mundir.
Hærri vextir hér á landi heldur en
í löndunum í kringum okkur leiða til
lakari samkeppnisstöðu íslenskra
fyrirtækja. Háir vextir draga úr fjár-
festingu. Fjárfesting var á-síðasta
ári um 16% af landsframleiðslu, sem
er um 5 prósentustigum lægra hlut-
fall en í iðnríkjunum að meðaltali.
Lágt fjárfestingarhlutfall er
áhyggjuefni því það bendir til þess
að þjóðin vanræki að treysta þann
grunn sem hagvöxtur framtíðarinnar
byggist að hluta til á. Það er því
afar brýnt að auka ijárfestingu hér
á landi. Háir vextir verka þannig sem
dragbítur á atvinnustarfsemi. Þeir
draga úr hagvexti, auka atvinnuleysi
og leiða aftur til efnahagslegrar
stöðnunar. Þess vegna
er svo brýnt að lækka
vexti hér á landi.
Öll rök hníga að því
að vextir hér á landi séu
hærri um þessar mundir
en aðstæður í þjóðarbú-
skapnum gefa tilefni til.
Hinn gullni meðalvegur
vaxtanna er þó vandrat-
aður því að fjárfestar
eru fljótir að bregða sér
bæjarleið ef ávöxtun
reynist betri erlendis.
Þegar efnahagslífið
þenur sig hækka vextir,
að öðru óbreyttu, og
gegna mikilvægu að-
haldshlutverki. Slíkar
aðstæður eru nú ekki fyrir hendi.
Um þessar mundir er góður gangur
í efnahagslífinu en þensluhætta ekki
sjáanleg. Þjóðhagsstofnun bendir á
í þjóðhagsspá fyrir yfirstandandi ár
að rétt sé að vera á varðbergi gagn-
vart þenslu en gæta þurfi þess að
kæfa ekki vöxtinn í þjóðarbúskapn-
um. Þetta er kjami málsins.
Umbætur á
fjármagnsmarkaði
íslenskur fjármagnsmarkaður hef-
ur tekið örum breytingum á undan-
förnum áratug. Vextir hafa veríð
gefnir frjálsir, samkeppni aukist, ný
lánsfjárform fest rætur, viðskipti
margfaldast og hindrunum rutt úr
vegi fyrir fjármagnsflutningum á
milli landa. Hlutverk peningamálayf-
irvalda hefur gjörbreyst. í stað þess
að handstýra vöxtum beitir Seðla-
bankinn nú markaðsaðgerðum til
stýringar á vöxtum á peningamark-
aði. Ríkisstjórnin ákveður ekki vexti
en getur beitt fortölum til að koma
sínum sjónarmiðum á framfæri. Rík-
issjóður er auk þess stór þátttakandi
á markaðnum og hefur sem slíkur
áhrif á vexti.
Þrátt fyrir miklar framfarir er ís-
lenskur fjármagnsmarkaður enn að
slíta bamsskónum og má þar margt
betur fara. Hreyfingar hans eru ekki
jafn þroskaðar og hjá
fullorðnum bræðrum
hans í löndunum í
kringum okkur. Verð-
myndun er byggð á litl-
um viðskiptum og við-
skiptavakt er enn ófull-
komin þótt stöðugt sé
unnið að endurbótum á
því sviði. Einnig þykir
markaðurinn vera held-
ur seinn í snúningum
við að laga sig að
breyttum aðstæðum.
Hér er hægt að benda
á nærtækt dæmi.
Vaxtamunur
hérlendis og
erlendis
I nær öllum iðnríkjum lækkuðu
vextir í fyrra og hefur sú þróun hald-
ið áfram nú í byijun þessa árs. Á
sama tíma hafa vextir hér á landi
heldur hneigst til hækkunar. Slíkt
þarf þó ekki að benda til óskilvirkni
markaðarins því vera kann að ís-
lenska hagkerfið sé á öðrum stað í
hagsveiflunni. Hins vegar er óeðlilegt
hvað vaxtamunur hérlendis og erlend-
is er mikill og hefur farið vaxandi.
Nú er svo komið að raunþáttur vaxta
af ríkisskuldabréfum er hér um 3
prósentustigum hærrí en almennt
gerist í hinum vestræna heimi. Hið
sama á við um peningamarkaðinn.
Slíkur munur bendir til óskilvirkni á
ijármagnsmarkaði við skilyrði fijálsra
flármagnshreyfinga á milli landa.
Skilvirkur markaður á að draga úr
þessu misræmi. Vaxtamunur landa á
milli eyðist þó ekki að fullu enda
margir þættir sem spila þar inn í.
Vera kann að einangrun íslenska
markaðarins sé hluti af skýringunni.
Erlendir ijárfestar þekkja lítt til ís-
lenska markaðarins og setja smæð
hans fyrir sig. Tilraunir til að selja
erlendum ijárfestum íslensk bréf hafa
lítinn árangur borið þrátt fyrir góða
ávöxtun bréfanna. Hitt kann og að
vera að skipulagsbrestir á markaðn-
um hindri eðlilega verðmyndun.
Finnur
Ingólfsson
Stofnun félags eldri borg-
ara í Reykjavík og nágrenni
Bergsteinn Snorri Jónsson
Sigurðarson fyrsti formaður FEB.
Á ÞESSU ári, 15. mars, eru liðin
10 ár frá stofnun Félags eldri þorg-
ara í Reykjavík og nágrenni.
í tilefni af því langar mig að
geta aðdraganda að stofnun þess
sem einn þátttakenda. Að hluta
byggi ég á minni, því gögn yfir
undirbúning að stofnúninni eru fá,
önnur en fram koma i fundargerð
stofnfundar á Hótel Sögu, svo og
á nokkrum minnisblöðum. Tildrög
þess að ég fór að leiða hugann að
einhvers konar samtökum aldraðra
voru eftirfarandi:
Góður kunningi minn, Jón Hjálm-
arsson, sem nú er látinn, en var
starfsmaður Reykjavíkurborgar
eins og ég, kom oft að máli við
mig og ræddum við gjarnan um þau
þáttaskil sem verða í lífi fólks við
starfslok.
Við Jón vorum báðir virkir þátt-
takendur í félagsstörfum og leidd-
um hugann að þörf þeirra, sem lok-
ið höfðu störfum fyrir aldurs sakir,
á að sameinast um hagsmunamál
sín með tilstyrk viðkomandi stétt-
arfélaga og eigin afls.
Jón var mikill eldhugi og
áhlaupamaður; hann hófst þegar
handa um könnun á slíkum mögu-
leika.
Ræddi hann við ýmsa forystu-
menn stéttarfélaga og einstaklinga
sem hugsanlega hefðu áhuga. Eg
ræddi við Harald Hannesson, form-
ann Starfsmannafélags Reykjavík-
ur, og Guðjón Baldvinsson hjá
BSRB, sem báðir sýndu málinu
áhuga. Jón hafði fregnir af því að
ínnan ASI væri starfandi nefnd,
undir forystu Snorra Jónssonar,
fyrrverandi forseta þess, sem sinnti
málefnum aldraðra innan þeirra
samtaka. Við Jón fengum fund með
Snorra, sem þegar sýndi málinu
áhuga og segja má að á þessum
fundi væri í raun lagður grunnur
að stofnun félags aldraðra.
Snorri hafði víðtæka þekkingu
og reynslu í félagsmálum, meðal
annars sem forseti Alþýðusam-
bands Islands, enda varð hann
burðarásinn í undirbúningsstarfinu.
Undirbúningsnefnd
Fyrstu skrefin voru þau að Snorri
boðaði fund með fyrrnefndri nefnd
ASÍ og okkur Jóni Hjálmarssyni. Á
þessum fundi var einhugur um
stofnun félags aldraðra, og kjörin
nefnd til að annast undirbúning
stofnunar. Einnig voru þá þegar
rædd og samþykkt höfuðmarkmið.
Undirbúningsnefndin hélt allmarga
fundi og naut ómetanlejgs stuðnings
þáverandi forseta ASI, Ásmundar
Stefánssonar, og annarra forystu-
manna ásamt lagni Snorra og kunn-
ugleika innan ASI. Meðal annars
bauðst ASÍ til að ganga í ábyrgð
fyrir stofnkostnaði væntanlegs fé-
lags. Nefndin fékk og ókeypis af-
not af húsnæði sambandsins til
fundarhalda o.fl. Formaður undir-
búningsnefndarinnar var Snorri
Jónsson.
Undirbúningsnefndin var sam-
mála um markmið
hins nýja félags og
koma þau skýrt fram
í 1. kafla þeirra fé-
lagslaga sem sam-
þykkt voru og hljóða
þannig:
A. Að vinna að því
að skapa efnahags-
legt öryggi og gott
umhverfi hjá öldruð-
um.
B. Vinna að úrbót-
um í húsnæðismálum.
C. Að byggja upp
félagsheimili og
vinnuaðstöðu fyrir
ýmisS konar starfsemi
félagsins.
D. Að annast um
og koma á vinnumiðlun fyrir eldra
fólk sem getur og óskar að miðla
öðrum af þekkingu sinni og starfs-
kröftum.
E. Að hlúa að hvers konar
áhugamálum þess: skipuleggja
námskeið, hópvinnu, tómstunda-
vinnu og skemmtanir.
F. Að stuðla að líkamsþjálfun.
G. Að leitast við að hafa áhrif
á lagasetningu og ákvarðanir, sem
varða hagsmuni aldraðra, með við-
ræðum og samningum við stjórn-
völd og stjórnaröfl.
H. Félagið verði skipulagslega
óháð stjórnmálaflokkum og hlut-
laust í afstöðu til trúmála.
Mér var kunnugt að á Akureyri
starfaði félag aldraðra og bauð
formaður þess, Erlingur Davíðs-
son, mér að heimsækja sig og
kynna mér starfsemi þessa unga
félags. Erlingur leyfði mér einnig
að hafa lög félagsins til hliðsjónar
við gerð þeirra laga, sem væntan-
legu félagi yrðu sett. Þau lög sem
undirbúningsnefndin samþykkti
eru mjög hliðstæð lögum Akur-
eyrarfélagsins, enda markmið hin
í tilefni af 10 ára
afmæli Félags eldri
borgara í Reykjavík og
nágrenni segir Berg-
steinn Sigurðarson
hér frá tildrögum
að stofnun þess.
sömu hjá báðum félögunum.
Stofnfundur
Nefndin lauk undirbúningsstörfum
með stofnfundi Félags eldri borgara
í Reykjavík og nágrenni, hinn 15.
mars 1986 á Hótel Sögu, klukkan
13.30. Þegar í upphafi fundar voru
fundarsalir yfirfullir af fundarfólki
og urðu fjölmargir frá að hverfa.
Sátu fundinn að því er talið var um
800 manns, og á þessum degi gengu
800 manns í hið nýja félag.
Snorri Jónsson setti fundinn og
flutti ítarlega greinargerð, þar sem
lýst var aðdraganda að stofnun fé-
lagsins og tilgangi. Hann benti á
þörfína á félagi eldri borgara; á þessu
svæði byggju nú þegar rúm 20.000
manns, sem væru 60 ára og eldri,
en 60 ár væri sá aldur sem miðað
væri við til inngöngu í félagið. Könn-
un sem gerð var á afstöðu 65 ára
og eldri sýndi að 40% aðspurðra kviðu
starfslokum. Starfslok tákna ekki
einungis tekjutap heldur einnig breytt
iífsform, svo sem skilnað við vinnu-
stað og félaga. I lok ávarps síns bar
Snorri fram svohljóðandi tillögu frá
undirbúningsnefndinni:
Fundurinn samþykkir að stofna
Félag eldri borgara í Reykjavík og
nágrenni á grundvelli þeirrar megin-
stefnu um markmið, sem fram kem-
ur í drögum að lögum fyrir félagið.
Bergsteinn Sigurðarson kynnti
drög að lögum fyrir væntanlegt fé-
lag og gat þess að þau væru að
hluta sniðin að lögum Félags aldr-
aðra á Akureyri. Stofnun félagsins
og lög voru samþykkt einróma.
Undirbúningsnefndin hafði tilnefnt
menn í stjóm og varastjórn, ásamt
formanni og bar fundarstjóri þær
Lífeyrissjóðir eru ráðandi á
markaðnum
Að mínum dómi þarf að gera end-
urbætur á markaðnum til að hann
þroskist og dafni. í fyrsta lagi þarf
að auka samkeppni á milli lífeyris-
sjóða. Lífeyrissjóðir eru ráðandi á
verðbréfamarkaði. Vextir á verð-
bréfamarkaði eru síðan leiðandi fyrir
vaxtaákvarðanir bankanna. Samn-
ingar manna á milli eru síðan gjarn-
an byggðir á bankavöxtum. Ahrif
lífeyrissjóðanna eru því mikil. Auk-
inni samkeppni á milli sjóðanna má
ná fram með því að gefa launþegum
frelsi til að velja sér sjóð. Jafnframt
þarf að setja löggjöf um þennan risa
á íslenskum fjármagnsmarkaði. í
öðru lagi • þarf að breyta ríkisvið-
skiptabönkunum í hlutafélög. Núver-
andi rekstrarform ríkisviðskipta-
bankanna útilokar þá framþróun sem
er nauðsynleg til að þessar stofnanir
geti skilað hlutverki sínu á skilvirkan
hátt. I þriðja lagi þarfnast sjóðakerfi
atvinnuveganna gagngerrar endur-
skoðunar af sömu ástæðum og bank-
arnir. í ljórða lagi þarf að greiða
fyrir viðskiptum á markaðnum með
því að efla viðskiptavakt og koma á
fót pappírslausum viðskiptum með
verðbréf.
Mikilvægt er að vaxtamyndun á
íjármagnsmarkaði sé sem eðlilegust.
Síðastliðið haust skipaði ég starfshóp
til að gera úttekt á skuldabréfamark-
aðnum. Starfshópnum er ætlað að
draga fram í dagsljósið þær hindran-
ir sem kunna að vera í vegi eðlilegr-
ar þróunar á markaðnum, svo sem
varðandi vexti, sýnileika viðskipta,
auðseljanleika og áhættumat skulda-
bréfa. Vænti ég mikils af þessari
vinnu.
Með þessum umbótum á fjár-
magnsmarkaði og traustri stjórn
opinberra íjármála munu vextir
lækka og þróun þeirra verða áþekk-
ari því sem gerist í helstu viðskipta-
löndum.
Höfundur er viðskiptaráðherra.
uppástungur fram fyrir fundinn,
sem samþykkti með lófataki alla sem
stungið var upp á. Ennfremur voru
kosnir endurskoðendur og ákveðið
var að félagsgjald yrði 500 kr. fyrir
yfirstandandi ár. Gestir fundarins
fluttu hinu nýstofnaða félagi árnað-
aróskir og hinn nýkjörni formaður,
Snorri Jónsson, þakkaði fundar-
mönnum komuna og brennandi
áhuga. Einnig þakkaði hann störf
nefndarmanna og aðstoð ASÍ og
annarra samtaka. Hin nýkjörna
stjórn var skipuð eftirtöldum mönn-
um:
Formaður: Snorri Jónsson. Aðal-
stjórn: Guðríður Elíasdóttir, Adda
Bára Sigfúsdóttir, Aðalheiður
Bjarnfreðsdóttir, Árni Jóhannsson,
Barði Friðriksson, Bergsteinn Sig-
urðarson, Egill Sigurgeirsson, Gísli
Gíslason, Hans Jörgensson, Jón
Hjálmarsson, Júlíana Inga Eð-
valdsdóttir, Pétur Hannesson,
Snjólaug Kristjánsdóttir og Úlfar
Þórðarson. Varastjórn: María Jó-
hannsdóttir, Lóa Þorkelsdóttir,
Hólmar Magnússon, Ægir Ólafs-
son, Hjálmar Jónsson, Sigríður
Guðmundsdóttir og Valdimar Ósk-
arsson.
Fyrsti stjórnarfundur félagsins
var haldinn í húsakynnum ASÍ
þann 20. mars 1986. A þeim fundi
var kjörinn varaformaður Barði
Friðriksson, ritarar Bergsteinn
Sigurðarson og Adda Bára Sigfús-
dóttir og gjaldkeri Jón Hjálmars-
son. Á þessum fundi voru ræddar
og markaðar leiðir til að fram-
fylgja markmiðum félagsins.
Fyrstu sporin í þá átt voru að
gera félagsmenn meðvitaða um
stöðu sína í samfélaginu eftir
starfslok og huga að velferð sinni
efnahagslega og líkamlega.
Þetta yrði helst gert með inn-
byrðis félagsstarfi, þar sem fólk
nyti samveru hvert við annað, og
samstarfi í ýmiss konar tóm-
stundastarfi og fræðslu um málefni
sín. Einnig væri brýnt að gæta
hagsmuna aldraðra gagnvart
stjórnvöldum varðandi lífeyri, heil-
sugæslu og fleira.
Höfundur cr cinn af frumkvöðlum
að stofnun FEB.