Morgunblaðið - 02.06.1996, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 2. JÚNÍ1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 2. JÚNÍ1996 29
pJtrguiilíMii
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
UPPSVEIFLAN, sem nú er að
verða í íslenzku þjóðfélagi,
hefur ekki farið fram hjá neinum.
Nú ríkir bjartsýni hvert sem litið
er, ólíkt því sem var á sjómanna-
deginum í fyrra, þegar fiskiskip
lágu bundin við bryggju vegna
kjaradeilu sjómanna.
Nýleg úttekt á ástandi þorsk-
stofnsins, hefur leitt til þess að
óhætt er talið að aflinn, veiðiárið
sem hefst í september næstkom-
andi, verði 186 þúsund tonn, og
er það fimmtungshækkun frá því
í fyrra. Þessi ákvörðun er tekin á
grundvelli þeirrar reglu, sem
stjórnvöld settu á síðastliðnu vori
að veiða mætti 25% af stærð veiði-
stofns þorsks, en þó ekki minna
en 155 þúsund tonn. Þessi afla-
Árvakur hf., Reykjavík.
Hailgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
regla tók gildi 1. september 1995
og samkvæmt henni og aflahorf-
um í veiðum yfirstandandi árs er
gert ráð fyrir að aflinn 1996 verði
um 170 þúsund tonn.
Sjávarauðlindin er undirstaða
afkomu þessarar þjóðar, enda voru
sjávarafurðir um 72% af útflutn-
ingsverðmæti þjóðarbúsins á síð-
asta ári og samkvæmt tölum
Seðlabanka fyrir fyrstu tvo mán-
uði þessa árs er útflutningsverð-
mæti sjávarafurða hvorki meira
né minna en 78% af heildarverð-
mæti útflutnings. Virðist þar vera
um umtalsverða aukningu að
ræða, því að þessa sömu mánuði
í fyrra var þetta sama hlutfall
aðeins rétt rúmlega 64%.
Efnahagslægðin, sem íslend-
ingar eru nú að rísa upp úr, á
fyrst og fremst rætur sínar að
rekja til gífurlegs samdráttar í
sjávarafla. Ekki eru nema 15 ár
frá því að þorskaflinn var rúmlega
460 þúsund tonn, en síðan hefur
aflinn minnkað ár frá ári, unz
hann komst í þessi 170 þúsund
tonn á síðasta ári. Slíkur aflasam-
dráttur hlýtur að segja til sín, en
við upphaf næsta fiskveiðiárs er
brotið blað, fyrsta sinni er heimil-
uð aukning þorskafla. íslendingar
virðast vera að uppskera friðun
stofnsins og sjá nú fram á betri tíð.
íslenzkir sjómenn hafa þraukað
þetta þrengingatímabil og þeim
hefur líka lærzt, að nauðsynlegt
er að nýta hvern fisk betur en
áður var gert. Því hefur hlutfall
verðmætisins ekki dregizt jafn-
mikið saman og aflinn. Starf sjó-
mannsins hefur því mikið breytzt
á þessum 15 árum. Farið er betur
með verðmætin.
íslendingar hafa náð góðum
árangri á sviði veiða og vinnslu,
aukið tækni og vísindalegar rann-
sóknir á lífríki hafsins. Við stönd-
um nú í röð fremstu fiskveiðiþjóða
veraldar. Sjómannadagurinn er
landsmönnum hjartfólginn og á
hann er litið sem hátíðisdag um
iand allt, enda eðlilegt þar sem
sjávarfangið hefur haldið uppi
þeirri velmegun, sem unnt er að
státa af og er eins og bezt gerist
meðal þjóða heims.
Morgunblaðið sendir sjómönn-
um og landsmönnum öllum árnað-
aróskir í tilefni dagsins.
SJOMENNSKAN OG
ÞJÓÐARBÚIÐ
-| 90 ÞAÐ ER
iÖÖ*verið að
tala um ættarsamfé-
lagið íslenzka, kannski
ekki að ástæðulausu;
ég veit það ekki. Hitt
veit ég að það hefur
löngum verið einskonar skemmtun
hér á landi að tala um ættir. Og
gáfur. Og stundum um gáfaðar ætt-
ir. Sá sem er ekki jafn vel ættaður
og það fólk sem fjallað er um í Islend-
inga sögum má hundur heita. En nú
virðist fólk eitthvað viðkvæmt fyrir
ættarsamfélaginu og það dregur víst
engan á Bessastaði þótt hann sé kom-
inn af öllum helztu samfélagshetjum
þjóðarinnar. Allt er afstætt, það sem
þótti gott í gær er öndvert í dag.
Og nú eru margir komnir með eins-
konar ættarsamfélagslegt ofnæmi.
Það er ekki betra ofnæmi en hvað
annað. En hví má fólk ekki vera í
friði fyrir sínum ættum, hví má það
ekki vera það sjálft?
Þetta ættarsamfélagslega vanda-
mál blasir ekki einungis við hér á
landi, það er þekkt um víða veröld.
Allir hafa heyrt um aðalsættasamfé-
lagið brezka og íslenzka ættarsamfé-
lagsvandamálið er einsog ein lítil
baun miðað við það. En nú er svo
komið að það virðist mönnum fjötur
um fót að vera sæmilega ættaðir.
Samt erum við íslendingar alveg lið-
tækir í hverskonar snobbi og við erum
jafnæfðir í því að snobba uppá við
og niður á við, einsog sagt er. Nú
virðist bezt að snobba niður á við og
alveg nauðsynlegt að vera helzt fræg-
ur að endemum.
Ég fór að hugsa um þetta þegar
ég las um daginn ritdóm um nýja
ævisögu Josephs Kennedys, ættföður
fínustu pólitíkusa Bandaríkjanna, en
hann virðist hafa haft til að bera
ýmislegt það sem nauðsynlegt er til
að koma ár sinni fyrir borð og ryðja
sér og sínum til rúms, breyta pening-
um í áhrif og völd og láta að sér
kveða á þeim vettvangi þarsem menn
leita sér einna helzt skjóls ef þeir
vilja komast áfram, einsog sagt er,
en hafa það helzt fram að færa sem
sogar til sín atkvæði hvortsem mönn-
um líkar betur eða verr.
Og hver er nú þessi höfuðprýði sem
talað er um í ævisögu Josephs P.
Kennedys? Ég veit það ekki því ég
hef ekki lesið bókina sem er eftir
Ronald Kessler. Langar raunar ekk-
ert til að lesa hana. Hef engan áhuga
á karlinum þótt hann hafí þekkt sinn
vitjunartíma, aðvísu, og vissi einsog
gyðingar í Rómaveldi hinu forna að
peningar lykta. En það má komast
nokkuð langt á töfrum þeirra og
áhrifum, þetta er góð lykt.
Það sem ég staldra við er ritdómur
í því merka bókmennta- og menning-
artímariti TLS, Syndir
föðurins, eftir Rhoda
Koening. Slíkur rit-
dómur birtist þar ekki
útí bláinn. Hann er
engin uppákoma, hann
er meðvituð tilraun til
þess að draga himneska opinberun
niður á jörðina; þennan bandaríska
draum sem svo er kallaður en er eins-
og hver önnur glansmynd á jóla-
korti. Ég Iiélt aðvísu upp á John F.
Kennedy Bandaríkjaforseta og orti
um hann eftirmæli látinn. Þau birtust
í Morgunblaðinu á sínum tíma en
voru svo þýdd á ensku og prentuð í
íslenzku minningarriti um forsetann
í maí 1965. Það gerir svo sem ekk-
ert til og líklega ástæðulaust að minn-
ast þess hér. En það geri ég þó af
ásettu ráði til að minna á fordóma-
leysi mitt gagnvart glansmyndafjöl-
skyldunni bandarísku; fjölskyldunni
sem rekur ættir sínar til bandaríska
draumsins.
í fyrmefndum ritdómi segir m.a.:
„Dag einn var Joseph P. Kennedy á
golfvellinum og lét skína í tennurnar
þegar annar kyifingur veifaði til hans
handan flatarinnar. „Þarna sérðu,“
sagði hann við félaga sinn, „þessi
maður heldur að ég sé að brosa.“ í
Bandaríkjunum urðu mönnum á sömu
mistök næstu þijár kynslóðimar, fyr-
ir tilstuðlan fleðulegra dagblaða og
eigin sjálfsblekkingaráráttu. Upp á
síðkastið hafa menn þó ekki látið
nægja að saka Kennedy-fjölskylduna
um kynferðislegar misgjörðir - sem
ýmsir telja að auki töfraljóma hennar
- og fleiri rithöfundar og lesendur
meta hana síður sem glæsta höfð-
ingjaætt en ætt óseðjandi óþokka ...
Joe var þegar orðinn loðinn um lóf-
ana áður en hann brautskráðist (úr
Harvard) og auður hans varð marg-
falt meiri en föðurins. Með ólöglegri
vínsölu, kvikmyndagerð og verð-
bréfabraski gat hann safnað tveimur
milljónum dala áðuren hann varð fer-
tugur og sá auður átti eftir að tvítug-
faldast og verða digur kosningasjóður
fyrir Bobby, Ted og Jack. Auk þess
sem hann virti áfengisbannið að vett-
ugi beitti Kennedy ýmsum viðskipta-
aðferðum sem voru síðar bannaðar
með lögum og margar þeirra voru
þegar ólöglegar á þessum tíma, svo
sem viðskipti byggð á trunaðarbrot-
um og óheiðarleg brögð til að hafa
áhrif á gengi verðbréfa. Svo siðlaust
var atferli hans og orðsporið slæmt
að eitt vínfyrirtækjanna reyndi að
meina honum að selja framleiðslu
þess. Þegar keppinautur neitaði að
selja Joe fyrirtæki sitt var stúlku
greitt fyrir að saka hann um nauðg-
un. Joe prettaði ekki aðeins ókunnuga
og óvini heldur einnig vini og sam-
starfsmenn og jafnvel ástkonur.
Hann lagði starfsferil Gloriu Swanson
(leikkonu) í rúst með oflátungshætti
sínum og vanhæfí og gjafirnar sem
hann gaf henni voru settar á hennar
eigin reikning án þess að hún vissi
af því.
Joe lagði fram fé I kosningabar-
áttu Franklins Roosevelts og það var
endurgoldið með því að skipa hann
sendiherra við hirð Bretakonungs, til
að hrekkja Breta og losa Bandaríkin
um leið við hægrisinnaðan öfgamann
og vandræðasegg. í þessu embætti
gat hann ausið ótæpilega af brunni
sjálfbirgings og fávizku. Hann fræddi
Englendinga um þörfina á friðkaup-
um, sagði að hægt yrði að múta Hitl-
er, sem myndi síðan „snúa aftur til
friðsamlegrar iðju og gerast listamað-
ur“, og hélt því fram að gyðingar,
sem hefðu Bandaríkjastjórn á valdi
sínu en yrðu brátt flæmdir burt, hefðu
sjálfír komið sér í vanda í Þýska-
landi. Löngu eftir að seinni heims-
stytjöldinni lauk kvaðst Joe ekki
skilja hvað áunnizt hefði í stríðinu
og hvatti Jack til að afla sér atkvæða
með því að veitast að gyðingum. Ráð
hans var ekki þegið, en öðru máli
gegndi um peningana.
... Hafi synir Kennedys ekki aðhyllzt
stjórnmálaskoðanir föðurins líktu þeir
svo sannarlega eftir meðferð hans á
konum. Meðan eiginkonan, Rose,'
brosti með lokaðan munninn gældi
hann og daðraði við konur { starfsliði
sínu, vinkonur dætra sinna og sona,
og þær endurguldu gullhamrana.
Kjánalæti Teddys Kennedys með
ógeðfelldum frænda sínum, William
Kennedy Smith, kunna að virðast
afkáraleg, en þetta var aðferð karl-
anna í fjölskyldunni til að auðsýna
innilega vináttu.“
Oft hefur mér þótt íslenzka þjóðin
fara illa útúr skoðanakönnunum.
Stöku sinnum hefur hún þó staðizt
prófíð.
Islenzki draumurinn er samt til-
tölulega saklaus veruleiki. Eða livað
mundi fólk segja ef einhver íslenzkur
Imus fjallaði um framhjátökur fólks
í opinberu lífí einsog forseti Banda-
ríkjanna mátti þola að sögn 60 minut-
es þegar þessi fréttaskur var beðinn
um að halda samkvæmisræðu í Wash-
ington? Við erum enn innan mark-
anna, hvaðsem öðru líður. Ættarsam-
félagið siglir aðvísu inní bandaríska
drauminn, en við eigum enn eftir
þónokkurn spöl þangað.
Guði sé lof(!)
Hitt er svo annað mál að forseta-
efni, vel eða illa ættuð, þurfa helzt
að kunna að fallbeygja orð eins og
friður og orðstír.
M
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
UM SÍÐUSTU HELGI
var haldin merkileg
ráðstefna í Vest-
mannaeyjum á vegum
Sj ávarútvegsstofnun-
ar Háskóla íslands.
Ráðstefna þessi fjall-
aði um kvótakerfi víða
um heim og þangað var boðið fræðimönn-
um frá fjölmörgum löndum, sem fjallað
hafa um kvótakerfi og m.a. félagsleg áhrif
þeirra, hver á sínum vettvangi. Það er lofs-
vert framtak hjá Sjávarútvegsstofnun
Háskóla íslands og Gísla Pálssyni prófess-
or, sem hafði forystu um þessa ráðstefnu
að efna til hennar og æskilegt væri að
slíkar ráðstefnur yrðu haldnar reglulega.
Frásögn af umræðum á ráðstefnunni birt-
ist hér í Morgunblaðinu sl. miðvikudag.
Athyglisverð sjónarmið komu fram á
þessari ráðstefnu m.a. um gagnsemi kvóta-
kerfa. Einn þekktasti fyrirlesarinn á ráð-
stefnunni var kanadískur hagfræðingur,
Parzival Copes að nafni. í fyrirlestri sínum
sagði hann m.a.:„Skipstjóri eða útgerðar-
maður sem hefur fastan kvóta, mun koma
með að landi eins góðan afla og hann
getur. Hann getur ekki stækkað kvótann
og því verður hann að hámarka verðmæti
þess, sem hann kemur með að landi. Þann-
ig getur kvótakerfið stuðlað að því, að
menn sæki sjóinn skynsamlega og geymi
ekki net í sjónum í marga daga, en það
getur líka stuðlað að því að menn hendi
nýjum eða lifandi fiski, vegna þess, að
hann er verðlaus eða verðlítill á markaði."
Þá komu einnig fram á ráðstefnunni
efasemdir um að kvótakerfi séu vistvæn.
Um það sagði kanadíski hagfræðingurinn:
„Kvótakerfi, eðli málsins samkvæmt,
standa sig illa hvað varðar viðhald auð-
linda. Þau draga úr hæfileikum vistkerfis-
ins til þess að endurnýja sig, m.a. vegna
þess að menn gefa ekki upp raunverulegan
afla og aflaskýrslur, eða tölfræðin sem
skipstjórar senda frá sér, eru bjagaðar og
ómarktækar og svo er brottkast fisks þátt-
ur, sem ekki er hægt að reikna út. Fiskn-
um er hent og hann er ekki nýttur."
Þessir þættir kvótakerfisins hafa ekki
verið ræddir að ráði hér nema brottkastið.
Árum saman hafa verið sögusagnir um
mikið brottkast af fiski einmitt vegna
þeirra áhrifa kvótakerfisins, sem Parzival
Copes lýsti með fyrrnefndum orðum. Fyrir
einu ári birti Morgunblaðið ítarlegan
greinaflokk um þetta mál, þar sem sjó-
mönnum gafst kostur á að lýsa eigin
reynslu af brottkasti undir nafnleynd, þar
sem í Ijós hafði komið, að sjómenn voru
ekki reiðubúnir til að ræða þetta mál und-
ir nafni af ótta við brottrekstur úr starfi.
Alþingi hefur síðan sett löggjöf um um-
gengni við auðlindina og á eftir að koma
í ljós, hver árangur verður af þeirri laga-
setningu. í úttekt í þessu tölublaði Morg-
unblaðsins á löggjöfínni og hugsanlegum
áhrifum hennar kemur fram, að efasemdir
eru um, að hún verði annað og meira en
„kattarþvottur kerfisins" eins og það er
orðað. Þar kemur einnig fram sú skoðun,
að fiski verði alltaf fleygt í sjó á meðan
kvótakerfi sé við lýði.
Hér hafa líka verið uppi efasemdir um
tölfræðina en þó er þar kannski ekki sízt
að byggja á reynslu Evrópusambandsins
en almennt er talið, að þær upplýsingar,
sem fiskimenn á fiskiskipum innan ESB
gefa upp séu mjög skekktar svo að ekki
sé meira sagt.
Agnar Helgason, sem starfar við Cam-
bridge-háskóla og hefur unnið með Gísla
Pálssyni, prófessor, að rannsóknum á
áhrifum íslenzka kvótakerfisins sagði
m.a.:„Við höfum í gagnagrunni upplýs-
ingar um allar kvótaúthlutanir frá upphafi
kerfisins á íslandi og höfum verið að kanna
frá ári til árs hvernig kvótinn hefur skiptzt.
Þar er um augljósa samþjöppun kvóta að
ræða.“
í fyrirlestri sínum fjallaði Agnar Helga-
son einnig um umræður um kvótakerfið
hér á íslandi og benti á hiiðstæður við
umræður frá miðöldum þ.e.a.s. um leigu-
liða og landeigendur. Sá samanburður er
ekki út í hött. Smátt og smátt hefur sú
venja skapast hér að hinir stærri kvótaeig-
endur leigja kvóta út til smærri skipa, sem
byggja veiðar sinar fyrst og fremst á slík-
um leigukvóta frá hinum stóru kvótahöf-
um. Þar eru augljóslega komnir til sögunn-
ar leiguliðar og landeigendur fyrri tíma.
Umræðurnar hér hafa fyrst og fremst
snúizt um kröfuna um að útgerðarmenn
greiði í sameiginlegan sjóð fyrir kvótann
en síður um kvótakerfið sjálft, kosti þess
og galla. Það er til mikillar fyrirmyndar
að Háskóli íslands standi fyrir rannsóknum
og umræðum af því tagi, sem fram kom
á ráðstefnunni í Vestmannaeyjum og full
ástæða til að aðstaða þeirra fræðimanna,
sem að þessu hafa unnið verði efld, svo
sem kostur er. Hvað sem líður dægur-
umræðum um málið á hinum pólitíska
vettvangi skiptir verulegu máli, að rann-
sóknum á félagslegum áhrifum kvótakerf-
isins verði haldið áfram og þær auknar.
Gísli Pálsson og Agnar Helgason hafa
bersýnilega unnið merkilegt brautryðj-
endastarf á þessu sviði. Á þeim grunni,
sem þeir þegar hafa lagt er hægt að
byggja enn víðtækari athuganir og rann-
sóknir, sem geta orðið grundvöllur nýrrar
stefnumótunar í framtíðinni.
Tímamót
Laugardagur 1. júní
EN JAFNFRAMT
eru nú að verða
tímamót í fiskveiði-
málum okkar Is-
lendinga. í fyrsta skipti í nokkur ár er
fyrirsjáanlegt, að þorskveiðikvótinn verður
aukinn á því fiskveiðiári, sem gengur í
garð hinn 1. september n.k. Jafnframt
bendir allt til þess að hann verði enn auk-
inn á næsta ári.
Umræður um að útgerðarmenn ættu
að greiða eiganda auðlindarinnar fyrir
aðgang að henni hófust ekki að ráði fyrr
en nokkrum árum eftir að kvótakerfið var
innleitt á síðasta áratug. Að vísu höfðu
fræðimenn á borð við Bjarna Braga Jóns-
son og Gylfa Þ. Gíslason lengi haldið þessu
fram en almenningur í landinu gerði sér
ekki grein fyrir áhrifum kvótakerfisins
fyrr en í Ijós kom hversu verðmætur úthlut-
aður kvóti var og þó fyrst og fremst, þeg-
ar viðskipti hófust með hann á milli út-
gerða.
Þá vaknaði þessi einfalda spurning:
hvernig stendur á því að útgerðarmenn
geta greitt öðrum útgerðarmönnum fyrir
kvótann en ekki eigandanum sjálfum, þjóð-
inni? Útgerðarmenn og talsmenn þeirra
svöruðu þessum spurningum með því að
halda því fram, að hér væri á ferðinni
krafa um sérstaka skattlagningu á útgerð-
ina, sumir sögðu að þetta væri krafa um
sérstakan skatt á landsbyggðina. Enn aðr-
ir spurðu hvað þeir menn væru að hugsa,
sem vildu leggja slíkar byrðar á útgerðina
á sama tima og hún væri rekin með bull-
andi tapi og aflaheimildir væru minnkaðiar
ár frá ári. Á fyrstu árum þessa áratugar
sögðu sumir talsmenn útgerðarinnar, að
um þetta væri hægt að ræða síðar, þegar
betur áraði.
Nú árar betur. Útgerðarfyrirtæki eru
rekin með umtalsverðum hagnaði. Hluta-
bréf í íslenzkum útgerðarfyrirtækjum eru
orðin eftirsótt fjárfesting. En það sem
meginmáli skiptir er þó, að nú verður
þorskveiðikvótinn aukinn í fyrsta skipti í
mörg ár og er gert ráð fyrir að hann verði
aukinn um rúmlega 30 þúsund tonn.
Alþingismenn standa nú frammi fyrir
þeirri spurningu, hvort þeir ætli i raun og
veru að láta það gerast frammi fyrir aug-
um þjóðarinnar, að þessum rúmlega 30
þúsund tonnum af þorski verði úthlutað
til útgerðarmanna, án þess, að ein króna
komi fyrir í sameiginlegan sjóð lands-
manna en þeir geti síðan umsvifalaust
hafizt handa um að selja og leigja þessi
verðmæti öðrum. Getur það verið að Al-
þingi íslendinga Ijúki störfum á þessu
sumri og þingmenn fari til sinna heima-
byggða án þess að ræða það með hvaða
hætti sjálfsögð greiðsla komi í almanna-
sjóði fyrir þessar auknu þorskveiðiheimild-
ir.
VIÐ ELDEY
í umræðum um þessi mál fyrir nokkrum
árum taldi Morgunblaðið sjálfsagt, að út-
gerðin fengi umþóttunartíma til þess að
laga sig að breyttum aðstæðum áður en
hún byijaði að greiða fyrir kvótann. Þessi
umþóttunarti'mi er óðum að líða. Islenzkur
sjávarútvegur hefur risið úr öldudalnum
með glæsibrag. Það er ekkert því til fyrir-
stöðu lengur, að útgerðirnar greiði fyrir
þau verðmæti, sem þær fá í hendur alveg
eins og allir aðrir verða að greiða fyrir
verðmæti, sem þeir falast eftir. Og það
er góð og eðlileg byijun að úthluta ekki
auknum þorskveiðiheimildum nema
greiðsla komi fyrir.
Hvað halda alþingismenn að gerist, ef
og þegar þorskveiðiheimildum verður út-
hlutað enn einu sinni án endurgjalds og
útgerðarmenn byija að kaupa og selja
þessar heimildir og peningarnir renna á
milli þeirra án þess að eigandi auðlindar-
innar hafi nokkuð um það að segja? Halda
þeir virkilega að kjósendur í landinu sætti
sig við slíka ráðstöfun fjármuna? Halda
þeir að launþegar sætti sig við slíka ráð-
stöfun? Halda þeir að skattgreiðendur í
landinu sem hafa borgað háa skatta á
undanförnum kreppuárum sætti sig við
það að borga þá skatta áfram á sama tíma
og slík verðmæti eru afhent endurgjalds-
laust?
Nú eru tímamót í þessum málum. Nú
þegar þorskveiðiheimildir eru auknar á ný
gefst stjórnmálamönnunum tækifæri til
að taka af skarið. Útgerðarmenn og sam-
tök þeirra hafa engin efnisleg rök lengur
til þess að standa gegn slíkum greiðslum.
Þeir geta ekki lengur haldið því fram, að
útgerðin standi svo illa fjárhagslega að
hún hafi ekki bolmagn til þess að borga.
Vilji þeir halda sig við þá túlkun, að um
skatt sé að ræða geta þeir ekki lengur
haldið því fram, að útgerðin geti ekki borg-
að hærri skatta. Ársreikningar útgerðar-
fyrirtækjanna eru til marks um það.
En þar að auki er líka ljóst, að það er
ekki lengur samstaða í hópi útgerðar-
manna um að beijast gegn veiðileyfa-
gjaldi. Þvert á móti hafa áhrifamenn í
þeirra hópi mælt með því að útgerðin fall-
ist á slíkar greiðslur. Það er afar mikil-
vægt fyrir útgerðarmenn að lifa og starfa
í sátt við samfélagið. Slík sátt verður ekki
fyrir hendi á meðan þeir greiða hver öðrum
gjald fyrir verðmæti, sem þeir eru ekki
tilbúnar til að greiða eiganda verðmætanna
fyrir. Og það er alveg ljóst, að það má
búast við pólitískri sprengingu í landinu í
kjölfar þess, að auknum veiðiheimildum
verði úthlutað án endurgjalds.
Það er góð byijun, að útgerðirnar greiði
fyrir þá aukningu aflaheimilda, sem kemur
til sögunnar 1. september n.k. í kjölfar
þess er hægt að ræða frekar um framhald-
ið.
Ný verð-
mæti
AUK ÞESS SEM
þorskveiðiheimildir
verða auknar á
næsta fiskveiðiári,
sem sjálfsagt er að
útgerðin greiði fyrir, eru að verða til ný
verðmæti, sem sjálfsagt og eðlilegt er að
líta á sem þjóðareign. Það eru þau verð-
mæti, sem verða til með samningum, sem
íslenzka rlkið gerir við önnur ríki um veiði-
heimildir á úthöfum.
íslenzka þjóðin hefur lagt í verulega
fjárfestingu til þess að afla þessara heim-
ilda. Sú fjárfesting liggur í þeirri miklu
vinnu, sem á undanförnum árum og ára-
tugum hefur verið lögð í það af hálfu ís-
lenzkra stjórnvalda, stjórnmálamanna og
embættismanna að tryggja þau réttindi,
sem smátt og smátt eru að verða til utan
fiskveiðilögsögu okkar. Fram hjá þessari
fjárfestingu er ekki hægt að horfa.
íslenzkir útgerðarmenn hafa einnig lagt
í mikla fjárfestingu til þess að tryggja
þessi réttindi. Það hafa þeir gert með því
að halda skipum sínum til veiða á úthöf-
um, t.d. á Reykjaneshrygg, í Smugunni
og á Flæmska hattinum. Smuguveiðarnar
eru mjög glöggt dæmi um, að frumkvæði
útgerðarmanna, fjárfesting sem þeir leggja
i og áhætta sem þeir taka leiðir til þess
að slík verðmæti verða til. Sjálfsagt og
eðlilegt er að taka tillit til þessa framlags
útgerðarinnar, þegar reikningarnir eru
gerðir upp.
En þegar upp er staðið verður að lita
svo á, að réttindi, sem verða til vegna
samninga íslenzkra stjórnvalda við stjórn-
völd annarra ríkja séu réttindi sem eru
sameign íslenzku þjóðarinnar. Þeim rétt-
indum á ekki að úthluta endurgjaldslaust
heldur á að taka gjald fyrir. Við þá gjald-
töku er hins vegar rétt og sjálfsagt að
taka fullt tillit til þess kostnaðar, sem út-
gerðirnar hafa lagt í til þess af sinni hálfu
að leggja grundvöll að samningum okkar
við aðrar þjóðir um þessi efni.
Sem dæmi um þau verðmæti, sem hér
geta verið á ferðinni má nefna úthafskarfa-
kvóta, sem stjórnvöld hafa tryggt okkur
rétt til og í þeim samningum m.a. ekki
sízt byggt á aflareynslu íslenzkra fiski-
skipa á úthafskarfamiðum. í grein, sem
birtist hér í blaðinu á laugardag fyrir viku
segir m.a.: „Spyija má hveiju þessir samn-
ingar myndu skila í ríkissjóð, ef ríkisvald-
ið innheimti leigu fyrir veiðiheimildirnar.
Karfakvóti hefur verið leigður innan land-
helgi á 45 til 47 krónur kílóið en gera
má ráð fyrir, að leiguverð fyrir úthafs-
kvóta væri helmingi lægra. Karfakvótinn
mundi þá skila u.þ.b. 1.100 milljóna króna
leigutekjum.“
I sömu grein var verðmæti síldarkvót-
ans, sem samið var um áætlað og um það
sagði: „Fyrir síldina, sem fer í bræðslu,
fást 6-7 krónur upp út bátunum. Menn
telja því, að leigukvóti geti aldrei kostað
meira en tvær krónur kílóið, þótt eignar-
kvóti sé miklu verðmætari til lengri tíma.
Miðað við 2000 króna leigu fyrir tonnið
af síldarkvóta gæti hann því skilað um
380 milljónum króna í leigutekjur. Sam-
tals hefði því útleiga á karfa- og síldar-
kvóta ársins í ár getað skilað ríkissjóði
allt að einum og hálfum milljarði króna.“
Þau réttindi til fiskveiða utan fiskveiði-
lögsögunnar, sem til verða með samning-
um íslenzkra stjórnvalda hafa lítið sem
ekki verið til umræðu í tengslum við um-
ræður um veiðileyfagjald vegna afnota
útgerðarinnar af takmarkaðri auðlind þjóð-
arinnar innan fiskveiðilögsögunnar. Það
er hins vegar tímabært, að þær umræður
hefjist. Framlag útgerðarmanna til þess
að tryggja þau réttindi er hafið yfir allan
efa og þeir eiga að sjálfsögðu að njóta
þess í verðlagningu á þeim.
Það voru afdrifarík mistök að hefja
ekki töku einhvers veiðileyfagjalds í upp-
hafi kvótakerfisins. En þau mistök verða
skýrð með því að almennt áttuðu menn
sig ekki á því, hvernig þetta kerfi mundi
þróast. Þetta á ekkert fremur við um okk-
ur en aðra.
Það yrðu hins vegar einhver hrikaleg-
ustu mistök á þessari öld, ef það tæki-
færi, sem nú býðst til að stíga fyrstu skref-
in til að útgerðin greiði gjald fyrir réttindi
yrði látið ónotað. Meirihluti almennings á
Islandi mun aldrei sætta sig við óbreytt
kerfi að þessu leyti. Þjóðin sættir sig ekki
við að hér verði til ný stétt leiguliða við
sjávarsíðuna. Og það er ekkert vit í því
fyrir útgerðarmennina sjálfa að ætla sér
að eiga í stöðugum ófriði við almenning í
landinu. Nú er tækifærið fyrir alla aðila
og það á að grípa strax.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Alþingismenn
standa nú frammi
fyrir þeirri spurn-
ingu, hvortþeir
ætli í raun og
veru að láta það
gerast frammi
fyrir augum þjóð-
arinnar, að þess-
um rúmlega 30
þúsund tonnum af
þorski verði út-
hlutað til útgerð-
armanna, án þess,
að ein króna komi
fyrir í sameigin-
legan sjóð lands-
manna en þeir
geti síðan um-
svifalaust hafizt
handa um að selja
og leigja þessi
verðmæti öðr-
um.“