Morgunblaðið - 12.06.1996, Blaðsíða 12

12 MIÐVIKUDAGUR 12. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Ráðstefna um framtíð
norræna velferðarsamfélagsins
Skattamir
verði ekki
hækkaðir
Fjallað var um framtíð norræna velferðar-
samfélagsins á fjölmennri ráðstefnu á vegum
Norrænu ráðherranefndarinnar, sem Bogi
Þór Arason fylgdist með í Háskólabíói í
gær. Framsögumenn lögðu þar áherslu á
að gera þyrfti ráðstafanir til að bæta sam-
keppnisstöðu fyrirtækja í því skyni að fjölga
störfum og stemma stigu við atvinnuleysinu.
Ekkert svigrúm væri því til að hækka skatta
til að standa straum af auknum kostnaði
vegna fjölgunar aldraðra.
GESTIR á velferðarráðstefnunni í Háskólabíói í gær.
Morgunblaðið/Kristinn
PÁDRAIG M. Flynn, fulltrúi framkvæmdasljórnar Evrópusam-
bandsins (t.v.), Ole Norrback, samstarfsráðherra Finnlands og for-
maður ráðherranefndar Norðurlanda, og Par Stenback, fram-
kvæmdastjóri skrifstofu norrænu ráðherranefndarinnar.
FRÚ Vigdís Finnbogadóttir, forseti íslands, var viðstödd setningu
ráðstefnunnar um framtíð norræna velferðarsamfélagsins. Hún
ræðir hér við Finnann Ole Norrback.
RÁÐSTEFNUNA um framtíð nor-
ræna velferðarsamfélagsins sátu
tugir norrænna ráðherra, sem fara
með atvinnumál, félags- og heil-
brigðismál og jafnréttis- og neyt-
endamál, auk embættismanna og
starfsmanna norrænna stofnana á
þessum sviðum og gesta frá alþjóð-
legum stofnunum. Fjaliað var um
framtíðarhorfur í velferðarmálum á
Norðurlöndum og í Evrópu. Bengt
Westerberg, fyrrverandi félagsmála-
ráðherra Svíþjóðar og formaður
sænska Þjóðarflokksins, sagði að
mest hefði borið á umræðunni um
nauðsyn þess að stemma stigu við
atvinnuleysi, skapa ný störf og bæta
samkeppnisstöðu norrænna fyrir-
tækja.
Pár Stenbáck, framkvæmdastjóri
skrifstofu norrænu ráðherranefnd-
arinnar, setti ráðstefnuna og Ingi-
björg Pálmadóttir heiibrigðisráð-
herra bauð ráðstefnugesti velkomna
fyrir hönd ríkisstjórnar ísiands.
„Skattaáþjánin" stuðlar að
miklu atvinnuleysi
Ole Norrback, samstarfsráðherra
Finnlands og formaður ráðherra-
nefndar Norðurlanda, flutti setning-
arræðu um velferðarmálin frá sjón-
arhóli Norðurlandanna og sjónarmið
Evrópusambandsins (ESB) komu
fram í ávarpi Pádraigs M. Flynns,
sem á sæti í framkvæmdastjóm
Evrópusambandsins.
Norrback og Flynn voru sammála
um að kostnaðinum af
auknum ellilífeyris-
greiðslum vegna fjölgun-
ar aldraðra bæri ekki að
mæta með skattahækk-
unum. Ennfremur þyrfti
að skapa fyrirtækjunum betri skil-
yrði til að auka möguleikana á aukn-
um fjárfestingum og fjölga störfum.
Norrback sagði á blaðamanna-
fundi að norræna velferðarkerfið
stæði á krossgötum, skattar væru
orðnir of háir og ekki gengi lengur
að fjármagna kerfið með lántökum.
Kostnaðurinn af viðvarandi atvinnu-
leysi ykist og því yrði að minnka
útgjöldin til annarra velferðarmála.
Norrback sagði að „skattaáþján-
in“ væri ein af meginorsökum mik-
ils atvinnuleysis í Finnlandi. Launa-
tengd gjöld fyrirtækjanna væru orð-
in alltof há og stuðluðu að atvinnu-
leysinu. „Segja má að við séum í
ógöngum, þar sem skattaáþjánin
orsakast að stærstum hluta af því
að fjármagna þarf velferðarkerfið.
Til að bjarga velferðarkerfinu verð-
um við að stuðla að því að störfunum
fjölgi, en til að það sé mögulegt
verður skattaáþjánin að minnka,
sem merkir að draga verður úr út-
gjöldunum til velferðarmála. Tak-
markaður niðurskurður velferðar-
kerfisins er með öðrum orðum nauð-
synlegur til að velferðarsamfélagið
haldi velli. Verði þetta ekki gert
færum við enn meiri skuldabyrðar á
herðar barna okkar og barnabarna,
sem er í algjörri andstöðu við sið-
ferðilegar forsendur norræna vel-
ferðarsamfélagsins.“
Forgangsröðun
nauðsynleg
Norrback kvaðst telja að hægt
yrði að spara meira í velferðarkerf-
inu en þegar hefur verið gert og
stjórnvöld þyrftu að ákveða hvaða
útgjöld ættu að hafa forgang. Mikil-
vægara væri að viðhaida góðri opin-
berri þjónustu en að jafna kjörin
með tekjutilfærslum fyrir tilstilli
skattakerfisins. „Ég tel brýnna að
fjárfesta í menntun barnanna en að
auka mþguleikana á tafarlausri
neyslu. Ég tel einnig mikilvægara
að tryggja góða heilsugæslu og
umönnun aldraðra en að ríghalda í
allt ellilífeyriskerfið eins og það legg-
ur sig hvað sem það kostar.“
Norrback sagði í ávarpi sínu að í
mörgum tilvikum væri hægt að
einkavæða þjónustu sem ríkisvaldið
hefur hingað til séð um. „Þetta gild-
ir til að mynda um dag-
vistun bama og umönnun
aldraðra, en einnig heii-
brigðiskerfið,“ sagði ráð-
herrann og bætti við að
konur gætu gegnt þar
veigamiklu hlutverki.
Norrback kvaðst telja að draga
bæri úr tekjutilfærslunum þannig
að það borgaði sig að vinna frekar
en að velja atvinnuleysi. Breytt at-
vinnustefna kynni að leiða til aukins
tekjumismunar en það sé betra en
viðvarandi fjöldaatvinnuleysi.
Norrback kvaðst óánægður með
að lítill áhugi væri á að móta sameig-
inlega stefnu í velferðarmálum á
ríkjaráðstefnu ESB sem nú stendur
yfir. Hann sagði að framkvæmda-
stjórn Evrópusambandsins þyrfti að
fá aukið umboð í félagsmálum. „Að-
eins þannig getum við hindrað að
það ríki sem leggur minnsta áherslu
á félagslegt öryggi knýi önnur aðild-
arríki til að skera niður velferðar-
kerfi sín.“
Hlutfall aldraðra stóreykst
Irinn Pádraig Flynn, sem fer með
jafnréttis- og velferðarmál innan
framkvæmdastjórnar Evrópusam-
bandsins, sagði í ávarpi sínu að brýnt
væri að móta nýja stefnu í velferðar-
málum innan sambandsins vegna
lýðfræðilegra breytinga sem fyrir-
sjáanlegar væru. „Árið 2025 fjöigar
fólki yfír sextugt um 37 milljónir -
eða um tæp 50% - og ellilífeyrisþeg-
ar verða tæpur þriðjungur af öllum
íbúunum. Fólki á starfsaldri, 20-59
ára, mun fækka um 13 milljónir.
Börn og unglingar verða 10 miiljón-
um færri.“
Flynn sagði þessar miklu breyt-
ingar á aldursskiptingu íbúanna
stefna „óskráðum sáttmála kynslóð-
anna“ í mikla hættu. „Þetta kallar
á svör við nokkrum mikilvægum
spurningum: Munu þeir sem verða
á vinnumarkaðnum þegar fram líða
stundir, sá aldurshópur sem fer
minnkandi, standa við sáttmála kyn-
slóðanna og flytji gífurlegt fjármagn
til okkar, sem verðum þá á eftir-
launaaldri? Eða segja þeir við okkur
að þeir vilji ekki virða óskráðan sátt-
mála kynslóðanna? Virði þeir þennan
sáttmála og færi þessa miklu fjár-
muni til hinna öldruðu, hafa þeir þá
svigrúm til að bæta eigin Iífskjör og
barna sinna? Eða tokum við, sem
verðum háð aðstoð samfélagsins, til
okkar alla verðmætaaukninguna."
Flynn sagði að kostnaðurinn af
ellilífeyrisgreiðslum væri mjög mis-
munandi innan Evrópusambandsins,
frá 5% af vergri landsframleiðslu á
írlandi til 14% á Ítalíu. í Noregi er
þetta hlutfall 6,5%, í Danmörku 7%,
í Finnlandi rúm 10% og tæp 10,5%
í Svíþjóð. Útgjöldin til heilbrigðis-
mála eru frá 7% af vergri iandsfram-
leiðsiu í Bretlandi og Danmörku og
til 9,5% í Finnlandi og tæpra 10% í
Frakklandi.
„Um 40% af útgjöldunum til heil-
brigðismála fara til ellilífeyrisþega,
sem eru um 15% af íbúunum í Evr-
ópu,“ sagði Flynn. „Og
auðvitað eiga lýrirsjáan-
legar breytingar á lýð-
fræðilega jafnvæginu
eftir að taka enn meira
af landsframleiðslunni og
valda enn meiri þrýstingi á þann
minnkandi aldurshóp sem tekur virk-
an þátt í framleiðslunni."
Atvinnuþátttaka
kvenna eykst
Flynn sagði að breytingar hefðu
einnig orðið á hefðbundnum fjöl-
skyldutengslum, til að mynda fjölgi
skilnuðum og einstæðum foreldrum.
Þessar breytingar kalli oft á sérstaka
aðstoð samfélagsins og hafi í för
með sér ýmis vandamál, svo sem
„félagslega einangrun, varanlegt
atvinnuleysi, versnandi heilsufar og
jafnvel heimilisleysi“.
Fiynn sagði aukna þátttöku
kvenna í vinnumarkaðnum mikil-
vægan þátt í samfélagsbreytingun-
um. „í Evrópu hefur aukin þátttaka
kvenna skýrt alla aukningu vinnu-
aflsins innan Eyrópusambandsins á
síðustu 20 árum og líklegt er að sú
þróun haldi áfram. Atvinnuþátttaka
kvenna, til að mynda á aldrinum
25-54 ára, hefur aukist á aðeins sjö
árum, frá 1987 til 1994, úr 60% í
68% í aðildarríkjunum 15 í Evrópu-
sambandinu."
Flynn sagði þessa þróun auka
kröfurnar til samfélagsins, svo sem
um dagvistun barna, en veitti einnig
tækifæri til aukinnar framleiðslu og
verðmætasköpunar. Til að tryggja
hið síðarnefnda þyrfti að „endur-
skoða allar þær reglur sem refsa
konum sem þurfa að hætta að vinna
til _að fæða eða annast börn.“
í ræðu Flynns kom ennfremur
fram að á meðan öldruðum fjölgar
hafi barnsfæðingum fækkað innan
Evrópusambandsins, úr um þremur
börnum á hverja konu um miðjan
sjöunda áratuginn í 1,3-1,8 árið
1994.
Úrelt öryggisnet
Flynn sagði að fyrirkomulag at-
vinnuleysisbóta og almannatrygg-
inga innan Evrópusambandsins væri
orðið úrelt, enda hefði verið miðað
við alit aðrar forsendur en nú eru.
Félagslega öryggisnetið sé frá þeim
tíma þegar vöxtur var í iðnaði og
byggingarframkvæmdum og því hafi
verið ætlað að mæta miklum og
skammvinnum hagsveiflum.
Atvinnulífið í Evrópu hefur breyst
mikið frá þessum tíma, einkum
vegna tæknibreytinga og aukinnar
samkeppni milli fyrirtækja, að mati
Flynns. „Á hverju ári hverfa 10%
allra starfanna og ný taka við sem
krefjast aukinnar eða víðtækari fag-
þekkingar. í nokkrum ríkjum kreij-
ast 90% nýju starfanna sérþekkingar
eða reynslu."
Flynn sagði að ekki hefði verið
brugðist nægjanlega við þessari þró-
un, framboðið á nýju fagþekking-
unni hafi aukist mun hægar en eftir-
spurnin. „Við erum þess vegna föst
í giidru, „tveggja hraða vinnumark-
aði“, sem er höfuðorsök vandamál-
anna sem komið hafa upp á evrópsk-
um vinnumarkaði. Atvinnuleysið
hefur breyst í varanlegt atvinnuleysi
vegna þess að atvinnukerfi okkar
er byggt á úreltum hugmyndum um
vinnumarkaðinn, vinnuaflið og eðli
sjálfs atvinnuleysisins."
Flynn sagði að af þess-
um sökum þyrfti að færa
félagsiega öryggiskerfið
í nútímalegra horf. Móta
þyrfti skilvirkari atvinnu-
stefnu, þar sem áhersla
yrði lögð á fjárfestingar og lága
vexti. Leggja þyrfti ríkari áherslu á
að fjárfesta í menntun og endur-
menntun til að gera atvinnulausu
fólki kleift að afla sér þeirrar þekk-
ingar sem nauðsynleg er til að verða
gjaldgengur á breyttum vinnumark-
aði. Þetta væri óhemju dýrt en Evr-
ópuríkin hefðu ekki efni á að sleppa
slíkum íjárfestingum.
„Aðildarríki ESB veija hvorki
meira né minna en 200 milljörðum
ecu [16.600 milljörðum króna] í
ýmiss konar félagslegar greiðslur,
meðal annars til atvinnulausra. Nota
þyrfti stóran hluta þessa fjármagns
í skilvirkari atvinnustefnu til að auka
þekkingu vinnuaflsins í samræmi við
kröfur vinnumarkaðarins, og koma
atvinnulausum aftur í atvinnulífið."
Áhersla á bar-
áttuna gegn
atvinnuleysi
Móta þarf
nýja atvinnu-
stefnu