Morgunblaðið - 02.07.1996, Blaðsíða 10
10 ÞRIÐJUDAGUR 2. JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FORSETAKJÖR ’96
Persónulegnr sigur
fremur en vinstrisveifla
Úrslit forsetakosninganna eru persónulegur
sigur Ólafs Ragnars Grímssonar, fremur en
að túlka megi þau sem pólitíska vinstri-
sveiflu. Ólafur Þ. Stephensen fjallar um
áhrif kosninganna á flokkastjómmálin.
ÚRSLIT forsetakosninganna á
laugardag eru fremur persónulegur
sigur Ólafs Ragnars Grímssonar en
að þau beri vott um vinstrisveiflu í
landinu. Ólafur vann ekki kosning-
arnar á neinni vinstristefnu, enda
studdi talsverður hluti fylgismanna
Sjálfstæðisflokksins hann í forseta-
embættið. Engu að síður má draga
ályktanir um flokkapólitíkina af úr-
slitum kosninganna.
Kalda stríðinu lokið
í fyrsta lagi má segja að sigur
Ólafs Ragnars sé enn ein staðfesting
þess að kalda stríðinu sé lokið. Kjör
fyrrverandi formanns Alþýðubanda-
lagsins í embætti forseta hefði verið
nánast óhugsandi fyrir sex til sjö
árum.
Alþýðubandalaginu var á tíma
kalda stríðsins haldið markvisst fyr-
ir utan hluta valdakerfisins, en „lýð-
ræðisflokkarnir" Sjálfstæðisflokk-
ur, Alþýðuflokkur og Framsóknar-
flokkur skiptu gjaman ýmsum stöð-
um og embættum á milli sín. Allt
fram á þennan dag hefur það verið
óskráð regla í íslenzkum stjómmál-
um að Alþýðubandalaginu sé hvorki
treystandi fyrir utanríkisráðuneyt-
inu né forsætisráðuneytinu. Áhrifa-
mesta ráðherraembætti, sem al-
þýðubandalagsmaður hefur hrepptj
er embætti fjármálaráðherra. I
þessu ljósi hlýtur það að teljast til
tíðinda að fyrrverandi formaður Al-
þýðubandalagsins skuli kjörinn
þjóðhöfðingi á íslandi.
Þrengra Alþýðubanda-
lag án Olafs
Hins vegar er ekki víst að sigur
Ólafs Ragnars verði að öðru leyti
til þess að styrkja Alþýðu-
bandalagið. Ólafur hefur
haft forystu um tilraunir
til að stýra flokknum inn
á nýjar brautir markaðs- _________
hyggju og nútímalegrar
jafnaðarstefnu. Sumir af stuðnings-
mönnum hans í flokknum hafa
reyndar ekki viljað bíða þess að þær
tilraunir bæm tilætlaðan árangur,
heldur gengið til liðs við aðra vinstri-
flokka; Alþýðuflokkinn og Þjóðvaka.
Samkvæmt heimildum Morgun-
blaðsins em ýmsir fylgismenn Ól-
Flokkspólitísk
afskipti
ósennileg
afs, sem eftir em í Alþýðubandalag-
inu, þeirrar skoðunar að þar verði
daufieg vist eftir brottför hans úr
flokknum og úr flokkastjórnmálum.
Gera má því skóna að þetta Ólafs-
fólk úr Alþýðubandalaginu sýni til-
raunum til pólitísks samkmlls á milli
Alþýðuflokksins og Þjóðvaka meiri
áhuga en vinstri arrnur flokksins,
sem margir telja að hafi undirtökin
í Alþýðubandalaginu, þrátt fyrir kjör
Margrétar Frímannsdóttur í embætti
flokksformanns. Hvarf Ólafs Ragn-
ars til Bessastaða getur því haft þær
afleiðingar fyrir Aiþýðubandalagið
að það verði enn „þrengri" flokkur
á vinstri vængnum.
Ekki vinstrisveifla
Sumir stjómmálamenn á vinstri
vængnum, til dæmis Svavar Gests-
son, þingflokksformaður Alþýðu-
bandalagsins, vilja leggja þann
skilning í kosningaúrslitin að þau
eigi að verða vinstrimönnum hvatn-
ing, þar sem um 70% kjósenda hafi
kosið fyrrverandi þingmenn Alþýðu-
bandalagsins og Kvennalistans.
Margt bendir hins vegar til að vara-
samt sé að draga þessa ályktun af
úrslitunum. Nefna má að sam-
kvæmt skoðanakönnunum hefur
Sjálfstæðisflokkurinn aukið fylgi
sitt að undanfömu, bæði á landsvísu
og í borgarstjórn Reykjavíkur.
„Ég tel að pólitísk áhrif forseta-
kosninganna verði mjög lítil," segir
Gunnar Helgi Kristinsson, dósent í
stjórnmálafræði við Háskóla ís-
lands. „Það kann að vera að ein-
hveijir sjálfstæðismenn vilji halda
áfram stríði við forsetann. Ég held
þó að það sé mjög ólíklegt að það
gerist, og væri raunar óráðlegt,
þannig að ég held að það
verði enginn styr um for-
setann. Ég geri ráð fyrir
að Ólafur verði fremur
hefðbundinn forseti og að
“ um það muni auðveldlega
skapast sátt.“
Ekki_ er víst að allir stuðnings-
menn Ólafs Ragnars hafi viljað að
hann yrði „hefðbundinn forseti“.
Hjá sumum þeirra hefur mátt heyra
von um að kjör Ólafs muni valda
breytingum á forsetaembættinu, og
að forsetinn beiti sér jafnvel með
virkari hætti gagnvart Alþingi en
áður, til dæmis með því að nýta
málskotsrétt sinn samkvæmt stjórn-
arskrá. Það má telja ósennilegt að
Ólafur Ragnar hætti sér út í ein-
hver þau afskipti, sem túlka mætti
sem flokkspólitísk, vegna þarfarinn-
ar á því að skapa sátt um sjálfan
sig í embætti. Ummæli hans sjálfs
eftir kosningarnar, um að málskots-
rétturinn sé ekki beinlínis til þess
að nota hann, heldur sé hann eins
konar viðvörun til þings og ríkis-
stjórnar, renna stoðum undir það
mat að hann verði hefðbundnari
forseti en sumir stuðningsmenn
hans vonuðu.
Hvað Sjálfstæðisflokkinn varðar,
virðist viðhorfið innan foiystusveit-
ar flokksins vera það, að þótt sigur
Ólafs hafi ekki verið henni að skapi,
sé ekki ástæða til að aðhafast neitt
gegn Ólafi Ragnari sem forseta.
Að minnsta kosti eigi að bíða og
sjá hvort Ólafur verði ekki einmitt
hefðbundinn forseti, sem Sjálf-
stæðisflokkurinn þurfi ekki að hafa
áhyggjur af.
Hjá sjálfstæðismönnum má nú
reyndar einnig heyra það sjónarmið,
að sigur Ólafs sé ekki alslæmur
fyrir flokkinn. Telja megi að Ólafur
Ragnar hafí grætt á því að Sjálf-
stæðisflokkurinn sé nú í forystu rík-
isstjómarinnar, vegna þess að al-
menningur hafi kosið ákveðið jafn-
vægi við Sjálfstæðisflokkinn. Með
sama hætti kunni seta Ólafs á for-
setastóli að koma Sjálfstæðisflokkn-
um til góða í næstu þingkosningum.
Gunnar Helgi Kristinsson segir
að erfitt sé að draga þá ályktun af
kosningaúrslitunum að vinstriflokk-
ar muni græða á þeim eins og sum-
ir haldi nú og hafí einnig haldið
eftir síðustu borgarstjórnarkosning-
ar í Reykjavík. Hann bendir á að
þjóðin hafi ævinlega kosið vinstri-
sinnaðasta forsetaframbjóðandann,
án þess að það hafi skilið eftir spor
í flokkapólitík. „Kristján Eldjárn
vann með nærri tveimur þriðju hlut-
um atkvæða. Það var ef til vill hluti
af stærri uppreisn, en pólitísk áhrif
af sigrinum voru í sjálfu sér engin.
Sama gildir um kjör Vigdísar árið
1980. Eg hef enga trú á að þetta
valdi miklum breytingum,“ segir
Gunnar Helgi.
Pétur ekki í pólitík, Ástþór
vill hjálpa Ólafi
Þótt kjör Ólafs Ragnars marki
þannig ekki mikil tímamót í íslenzk-
um stjómmálum, má spyija hvort
einhveijir hinna forsetaframbjóð-
endanna hyggist nota þann stuðning
og tengsl, sem þeir söfnuðu sér í
kosningabaráttunni, til þess að
Morgunblaðið/Árni Sæberg
KJÓSENDUR hafa ávallt valið vinstrisinnaðasta forsetafram-
bjóðandann, án þess að það hafi skilið eftir spor í flokkapólitík.
hasla sér völl í stjórnmálum í fram-
tíðinni. Pétur Hafstein sagði í sam-
tali við Morgunblaðið í gær að hann
hefði hafið störf í Hæstarétti á ný,
enda hefði ekki annað staðið til,
næði hann ekki kjöri í forsetakosn-
ingunum. „Það er langt síðan ég
gerði það upp við mig að fara ekki
út í pólitík. Það er engin breyting
á því í mínum huga,“ segir Pétur.
Ástþór Magnússon segist ekki
heldur ætla í pólitík; segir að með
slíku væri hann kominn langt út
fyrir það, sem hann ætlaði að vinna
að. Ástþór segir að áhugi sinn bein-
ist áfram að forsetaembættinu;
hann vilji styðja Ólaf Ragnar Gríms-
son sem friðflytjanda. „Ég vona
bara að mér verði gefið tækifæri til
að starfa í samvinnu við forsetann
á þeim vettvangi. Þar liggur áhugi
minn,“ segir Ástþór.
Guðrún Agnarsdóttir veltir
framhaldi fyrir sér
Guðrún Agnarsdóttir segir hins
vegar að hjá sér sé framhaldið opið
og óráðið. „Það fer ekki hjá því,
þegar ég geri mér grein fyrir þess-
ari miklu samstöðu og lífskrafti,
sem rennur í sama farvegi hjá
stuðningsmönnum mínum og að
þeir hafa verið reiðubúnir að standa
þétt að baki þeim málefnum og lífs-
gildum, sem ég hef kynnt í kosn-
ingabaráttunni, að ég velti fyrir mér
hvemig sé hægt að nýta þennan
jákvæða lífskraft til að bæta samfé-
lagið, því það var einmitt ætlun
okkar,“ segir Guðrún.
Hún segir að fjölmenni hafi verið
á kosningavöku sinni og þar hafi hún
rætt við margt ungt fólk,
sem greinilega hefði gefið
til kynna að það vildi eitt-
hvert framhald, hvert sem
það yrði. „Við, sem unnið
höfum mest að þessu
framboði, eigum eftir að hittast og
gera okkur glaðan dag og ráða jafn-
framt ráðum okkar,“ segir Guðrún.
„Mér finnst staðan opin og full af
möguleikum, hvað sem úr verður.“
Láti Guðrún til sín taka á vett-
vangi stjórnmálanna, er ólíklegt að
það verði aftur undir merki Kvenna-
listans, enda ræða kvennalistakonur
nú um að ekki sé ástæða til að bjóða
fram að nýju í næstu kosningum.
Guðrún segir að það hafi verið rætt
fyrir síðustu þingkosningar að hún
gæfi kost á sér fyrir Kvennalistann
á nýjan leik. „Ég hafði ekki áhuga
á því, fannst að þessum kafla í lífi
mínu væri lokið og hafði áhuga á
einhveiju öðru og nýju,“ segir Guð-
rún. „Mér finnst þó jafnbrýnt og
áður að leggja mitt af mörkum til
að bæta samfélagið.“
Guðrún segist andmæla þeirri
túlkun Svavars Gestssonar að hægt
sé að setja samasemmerki milli fylg-
is hennar og Ólafs Ragnars Gríms-
sonar og segja sem svo að saman-
lagt fylgi þeirra eigi að vera vinstri-
mönnum einhver hvatning. „Að mér
stendur fólk úr öllum flokkum, til
dæmis rótgróið sjálfstæðisfólk, sem
ekki vill láta setja sig í neina bása
og þar að auki fólk, sem aldrei hef-
ur verið flokksbundið eða virkt í
pólitík,“ segir Guðrún. „Hvað sem
úr verður, verður það eitthvað sem
yrði nýtt og eitthvað, sem allir sem
stóðu saman um mitt framboð gætu
einnig sameinazt um.“
Guðrún P. nefnd sem
frambjóðandi á D-lista
Guðrún Pétursdóttir, sem dró
framboð sitt í forsetakosningunum
til baka, hlaut talsverða kynningu
í kosningabaráttunni. Sú kynning
hefur meðal annars leitt til þess
að innan Sjálfstæðisflokksins hafa
menn velt því fyrir sér hvort hún
yrði fáanleg í framboð fyrir flokk-
inn. í því sambandi nefna menn
bæði framboðslistann í
Reykjaneskjördæmi fyrir
næstu Alþingiskosningar
og framboðslista flokks-
ins við næstu borgar-
stjórnarkosningar í
Reykjavík. Guðrún sagðist í sam-
tali við Morgunblaðið hafa heyrt
af þessum vangaveltum. „Ég tek
einar kosningar í einu. Það er
ótímabært að tjá sig nokkuð um
þetta á þessu stigi. Það þarf margt
að skoða áður en að því kemur,“
segir Guðrún.
Óhugsandi
fyrir sex til
sjö árum
Fréttaumfjöllim í norrænum blöðum um forsetakosningarnar á íslandi
Völdu umdeildan
stj órnmálamann
LÖGÐ er áhersla á það í frásögnum nor-
rænna blaða af forsetakjörinu, að Islendingar
hafi valið umdeildan stjórnmálamann sem
eftirmann Vigdísar Finnbogadóttur á forseta-
stóli. Sagt er, að margir hafi efast um að
Ólafur Ragnar Grímsson gæti sameinað þjóð-
ina að baki sér og hægrimenn muni eiga erf-
itt með að sætta sig við kjör hans.
„íslendingar kusu hinn umdeilda Grims-
son,“ sagði í fyrirsögn norska blaðsins Aften-
posten af kjörinu. í fréttinni eru úrslitin rak-
in og sagt að aðalviðfangsefni nýja forsetans
verði að fylkja þjóðinni að baki sér. í þeirri
viðleytni sé 41,4% atkvæða í kosningunum
gott veganesti. Segir blaðið að Ólafur Ragnar
hafi þegar hafist handa er ljóst var hvert
stefndi á kosninganóttinni.
Hafa eignast forsetafrú
Blaðið segir, að margir eigi erfitt með að
sætta sig við kjör Ólafs Ragnars, einkum
hægrimenn. Þar á meðal sé Davíð Oddsson
forsætisráðherra. Engum dyljist að þeir virði
hvorn annan vart viðlits. Vitnar Aftenposten
til spuminga sem lagðar voru fyrir Davíð
Oddsson í kosningavöku sjónvarpsstöðvanna
og hefur eftir honum að hingað til hafi hann
ekki orðið að reiða sig á Ólaf Ragnar en ef
til vill breyttist það nú.
Aftenposten og Arbeiderbladet í Noregi
segja, að íslendingar hafi ekki aðeins kosið
sér forseta á laugardag heldur hafi þeir nú
eignast forsetafrú þar sem eiginkona hans,
Guðrún Katrín Þorbergsdóttir, hafi tekið
virkan þátt í kosningabaráttunni og ætíð
staðið við hlið Ólafs. Arbeiderbladet lagði
út af þessu í fyrirsögn og sagði: „Pakka-
lausn fyrir fólkið.“
í frásögninni er nánar að þessu vikið og
sagt að Ólafur Ragnar eigni konu sinni stór-
an þátt í sigrinum. Sagt er að frá því hann
tilkynnti um framboð sitt í upphafi hafi þau
hjónin verið „markaðssett“ sem „forsetapar-
ið“ en ekki sem forsetaefnið og konan hans.
Þá lýsir Arbeiderbladet stjórnmálaferli
Ólafs Ragnars og segir að honum sé lýst sem
sjálfsöruggum, faglegum greindum, umdeild-
um, séðum, hrokafullum, tækifærissinna,
töfrandi og fjölskyldukæruín manni. Blaðið
vitnar til nokkurra stjórnmálaskýrenda sem
það segir sammála um að niðurstöðu forseta-
kjörsins beri fyrst og síðast að skoða sem
persónulegan sigur Olafs Ragna.rs en ekki
stjórnmálasigur vinstri manna. f frétt Jyl-
landsposten í Danmörku segir hins vegar í
fyrirsögn, að „vinstriöflin" hafi unnið sigur
á íslandi.
Norska blaðið birtir stóra mynd af Ólafi
Ragnari og Guðrúnu Katrínu og frásögn und-
ir fyrirsögninni „Unnu hug og hjörtu allra.“
í upphafi frásagnarinnar og myndatexta er
þó tekið fram að hann hafi ekki unnið hug
forsætisráðherrans, Davíðs Oddssonar. Tals-
vert er gert úr fjandskap þeirra, sagt að lengi
hafi andað köldu milli þeirra og sagt, að vart
verði nein breyting á.
Sakna Vigdísar
Á laugardag, kjördag, fjallaði Aftenposten
um forsetakosningarnar á íslandi. Þar sagði
að mikillar óvissu hefði gætt meðal fslend-
inga er Vigdís Finnbogadóttir hafði verið
kjörin forseti 1980. Margir hefðu efast um
að konan og leikhússtjórinn væri sá leiðtogi
sem þjóðin þyrfti á að halda. Nú væri þó svo
komið, að hefði þjóðin fengið að ráða nú
hefði hún miklu fremur kosið að Vigdís sæti
áfram.
Segir blaðið, að Vigdís hafi verið sameining-
artákn á erfíðum tímum og verði hennar sakn-
að um öll Norðurlönd.
„Lítil og friðsöm þjóð“
í samtali við Reuters-fréttastofuna á
sunnudag, segist Ólafur Ragnar Grímsson
vonast til þess að gera hlut íslands á alþjóða-
vettvangi meiri en nú er. Segir fréttastofan,
að hann hafi rætt um að gera mætti forset-
ann að alþjóðlegum talsmanni friðar, mann-
réttinda, lýðræðis og afvopnunar.