Morgunblaðið - 02.07.1996, Síða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 2. JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Prómeþeifur endurvakinn
TONOST
( LaugardalshöIIin
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Þorkell Sigurbjörnsson: Columbine;
Mendelssohn: Skozka sinfónian;
Beethoven: Eroica. Þýzka sinfóníu-
hljómsveitin í Berlín undir sijórn
Vladimirs Ashkenazys. Laugardals-
höllinni, laugardaginn 29. júní kl. 16.
TÓNLEIKAR Deutsches Symphonie-
Orchesters Berlin í Laugardalshöll-
inni á laugardaginn var voru til heið-
urs forseta íslands og vemdara Lista-
hátíðar, frú Vigdísi Finnbogadóttur.
Á stjómpalli stóð sjálfur heiðursfor-
seti Listahátíðar í Reykjavík, Vladim-
ir Ashkenazy, er átti fmmkvæði að
Btofnun hennar fyrir 26 árum, og á
hljómleikapalli 66 meðlimir Þýzku
sinfóníuhljómsveitarinnar í Berlín,
;þar sem Ashkenazy hefur verið aðal-
i gtjórnandi síðan 1989. Þegar þar við
bætist, að erlendar sinfóníuhljóm-
sveitir eru fáséðir gestir á okkar
þreiddargráðum, þurfti ekki að koma
á óvart, að sætanýting Laugardals-
jhallar var með allra bezta móti.
, Af samanburði við Ijósmynd í tón-
Jeikaskrá mátti álykta, að fullskipuð
sé hljómsveitin verulega stærri en
hér gat að líta, því þar mátti sjá
a.m.k. 90 hljóðfæraleikara. En hvað
sem því leið, þá gáfu snemmróman-
tísk viðfangsefni kvöldsins ekki til-
;efni til fjölmennari hljómsveitar að
þessu sinni.
Hitt er svo annað mál, hvort afleit
ómgleyp akústík hinnar þéttsetnu
handboltahallar hefði ekki einmitt
þurft á risahljómsveit að halda -
hljómsveit sem þar á ofan léki af
öllum lífs og sálar kröftum - til að
áheyrendur fengju eitthvað „áþreif-
anlegt" fyrir sinn snúð. Fyrstu tvö
atriði kvöldsins bentu a.m.k. til, að
fágun og fínlegheit þrífast illa í gí-
maldinu. Þrátt fyrir uppmögnun
hljóðkerfis Reykjavíkurborgar, sem
manni skilst að þyki mjög viðunandi
útbúnaður að gæðum, naut agað og
nettlegt spil hljómsveitarinnar sín
ekki sem skyldi í fyrri helmingi leiks.
Það var ekki fyrr en í 3. sinfóníu
Beethovens eftir hlé, þegar hljóm-
sveitin tók á honum stóra sínum, að
kraftur færðist í leikinn fyrir alvöru
fog sinfónískur glæsileiki tók að skila
sér með trompi alla leið í hlustir
áheyrenda; að hluta fyrir tilstilli
magnaravarða, því að þá fyrst virtist
takast að laða fram úr græjunum
þann hæfilega eftiróm sem þurfti til
að lappa sem bjögunarminnst upp á
hljómburðarleysi íþróttahofsins.
Það er því spuming, hvort hávær-
ara verk fyrir stærri hljómsveit hefði
ekki verið heppilegra fyrir þennan
stað en „Columbine", hið yndislega
dívertimentó Þorkels Sigurbjömsson-
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
„EN ÞÓ að Þjóðverjamir hljóti að hafa kunnað meistaraverkið nánast í svefni, eða eins og sagt er
syðra, bis Bewusstloskeit, megnaði innblásin stjórn Ashkenazys svo sannarlega að vekja hinn sof-
andi jötun til nýrra dáða,“ segir meðal annars í dómnum.
ar fyrir flautu og strengjasveit, sem
er í raun hálfgildings „intím“ kam-
mertónlist, enda þótt ekki megi van-
þakka þá erlendu viðkynningu sem
íslenzk tónsköpun fékk við sama
tækifæri. Verkið er þríþætt, samið
1982 að beiðni Manúelu Wiesler, og
hinn ljúfsára léttleika 18. aldar sem
svífur yfir vötnum má að hluta rekja
til upphafs nokkurra stefja úr leik-
hústónlist sem Þorkell samdi fyrir
Shakespeareuppfærslu Þjóðleikhúss-
ins 1976 á Kaupmanninum í Fen-
eyjum. Undirritaður man eftir að
hafa, manna hissastur, spurt sjálfan
sig á sínum tíma, vankaðan eftir
gegndarlaust tilraunaskeið 7. og 8.
áratugar, þegar dívertimentóið kom
honum fyrst fyrir eyru: Má þetta?
Því óneitanlega lét tóntakið ekki að-
eins ljúflega heldur einnig kunnug-
lega í eyrum.
En þetta mátti, sem betur fór, og
hinn þokkafulli sikileyjardans 2. þátt-
ar er löngu orðinn sígilt eftirlæti út-
varpsstöðva hins hlustandi manns.
Dívertimentóið var forkunnarfallega
leikið af einleikaranum Komeliu
Brandkamp, 1. flautu DSOB, og
Berlínarbúamir léku af fágun sem
átti betri hljóðvist skilda.
Fortíðardýrkun rómantismans,
sem sumpart kemur fram af angur-
væru dálæti á hallarrústum og heift
gagnvart hetjuleysi og hnignun sam-
tímans (sbr. Jónas: „Nú er hún Snor-
rabúð stekkur"), er dæmigerð fyrir
3. sinfóníu Mendelssohns, er kviknaði
í huga hins 19 ára snillings, þegar
hann stóð í hruninni krýningarkap-
ellu Maríu Stúart í Holyroodhöll í
Edinborg 1829. Þó er eins og Hálönd-
in þokuhjúpuðu hafi upplitazt og
dofnað í ítölsku sólinni ári síðar, því
ítalska sinfónían, sem samin var í
kjölfar suðurfarar tónskáldsins áður
en hin skozka var fullgerð, er tölu-
vert kröftugra og hugmyndaftjórra
verk. Munar kannski ekki sízt um
niðurlagsþátt þeirrar skozku, er upp-
haflega átti að vera orrustulýsing,
en koðnaði á endanum niður í sálm-
kennda sveitasælu.
Það var eins og Berlínarsinfónían
fyndi sig ekki alveg í þessu miðlungs-
verki Mendelssohns. 1. þáttur verkaði
nokkuð daufur og jafnvel ósamtaka
á stöku stað, mest í hinum ósjálfrátt
brotnu pizzicato-niðurlagshljómum
(E-a). Hálendingaræll 2. þáttar
(Vivace non troppo) var heldur fjör-
ugri, enda tempóið í efra kanti, og í
Adagíó-þættinum birtist göfugur og
heilsteyptur strengjahljómur í dapurri
eftirsjá tónskáldsins eftir fomri
frækn. Kom hann enn gerr fram í
punktaðri hrynjandi fyrri hluta loka-
þáttar, þar sem og mátti heyra bráð-
fallegan tvfleik í tréblæstri, t.a.m.
dúett óbóa á einum stað og fagotts
og klarinetts á öðrum.
Hafi nokkur verið í vafa um að
hér færi sinfóníuhljómsveit í fremstu
röð, þá fauk sá vafí út í veður og
vind, þegar að Iokaatriði tónleikanna
kom, hinni mögnuðu 3. sinfóníu Beet-
hovens, Eroicu. Verkið er eitt hið
þekktasta í sinni grein, en ávallt jafn-
ungt og eggjandi í hvert sinn sem
maður heyrir það á ný, enda eitt
skýrasta dæmi tónsögunnar um
stökkbreytingu andagiftar fram yfir
þróun. Næsta lítið á undangengnum
ferli Beethovens býr mann undir þá
nýsköpunarsprengju sem losnar úr
læðingi í Hetjuhljómkviðunni, og er
engu líkara en að heilabú Beethovens
'hafi orðið fyrir ofskammti af geim-
geislum, slíkur er frumkraftur verks-
ins.
Meðan komur erlendra sinfóníu-
hljómsveita eru ekki tíðari hér á hjar-
anum en raun ber vitni, er erfitt að
öðlast samanburð, því hinn klippti
og skomi flutningur á hljómplötum
verður aldrei jafnmarktækur og lif-
andi spilamennskan, þegar á sjálfan
hólminn er komið. Og ekki bætti
uppmögnunarhljómurinn úr skák, þó
að hann hafi líkast til verið sá bezti
fáanlegi í stöðunni. En þó að Þjóðver-
jamir hljóti að hafa kunnað meistara-
verkið nánast í svefni, eða eins og
sagt er syðra, bis Bewusstloskeit,
megnaði innblásin stjóm Ashkenazys
svo sannarlega að vekja hinn sofandi
jötun til nýrra dáða. Hljómsveitin lék
af feikilega samstilltum krafti og inn-
lifun, og lifnaði nú rækilega yfir
hauskúpulaga fílharmónísku grafhýsi
Laugardalsins. Það var sem sjálfur
Prómeþeifur hinn fomi svifí enn á
ný yfir ginnungargapi gímaldsins og
færði þakklátum hlustendum náðarg-
jöf eldsins úr fórum guðannna, svo
lengi verður í minnum haft.
RíkarðurÖ.Pálsson
Kirkjuhvammshreppur
BOKMENNTIR
Sagnfræöi
Saga Hvammstanga og hins forna
Kirkjuhvammshrepps
eftir Steingrím Steinþórsson.
Fyrra bindi. Hvammstanga-
hreppur 1995,322 bls.
HVAMMSTANGAHREPPUR
var lögfestur árið 1938. Á hálfrar
aldar afmæli hreppsins stóð til að
semja og gefa út sögu hreppsins.
Til þess vannst þó ekki tími. En
skammt var í næsta stórafmæli.
Hvammstangi átti 100 ára verslun-
arafmæli 1995. Var nú stefnt að
; útgáfu í tengslum við það og yrði
(það stærra rit.
Sú bók sem nú birtist fjallar um
Kirkjuhvammshrepp hinn forna eða
: Vatnsneshrepp eins og hann var
víst stundum nefndur. Hann náði
norður undir Tjörn, norðarlega á
Vatnsnesinu vestanmegin og suður
, á Línakradal. Austurmörkin voru
vatnaskil á Vatnsnesíjalli. Saga
þessa bindis nær tii ársins 1938
, þegar Hvammstangahreppur var
skilinn frá. Mun seinna bindið eiga
að gera Hvammstangahreppi skil.
Er stefnt að því að sú bók komi
út síðla á þessu ári.
Þetta myndarlega rit er í tveimur
hlutum. Fyrri hlutinn nefnist Liðnar
aldir og er hann þrír kaflar: Fyrri
tímar. Þar eru rifjaðar upp frásagn-
ir fornsagna og sitthvað fleira.
Annar kaflinn er mun lengri og er
þar gerð grein fyrir Kirkjuhvamms-
hreppi frá 1703-1900 og loks er sá
þriðji er greinir frá upphafi ftjálsrar
verslunar í Vestur-Húnavatnssýslu.
Annar hluti ber yfirskriftina Kirkju-
hvammshreppur 1900-.1938. Hann
er einnig í þremur köflum; Yfirlit,
Atvinna og verslun á Hvammstanga
1900-1938 og Félags- og menning-
arstarfsemi.
Fremst í bók er Inngangur. Þar
er staðháttum lýst og Barði Þor-
kelsson jarðfræðingur ritar um
jarðfræði og veðurfar. Kort er af
Vatnsnesi.
Enda þótt þetta sé fyrra bindi
af tveimur er bókin engu að síður
sjálfstætt rit að því leyti að henni
fylgja sérstakar skrár yfir tilvísan-
ir, nöfn, myndir og heimildir.
Héraðssögum er nokkuð þröngur
stakkur skorinn, - eða réttara sagt
komin er hefð á að þær uppfylli
tilteknar kröfur og fylgi vissum
reglum um framsetningu. í fyrsta
lagi er ætlast til að þær séu vönduð
sagnfræði. Höfundur þarf að gæta
þess að leita uppi eins mikið af
heimildum og kostur er á, gera
skipulega og skilmerkilega grein
fyrir þeim og túlka þær af hófsemi
og fordómaleysi. Hvað efnisskipan
varðar er líklega talið eðlilegast eða
a.m.k. algengast að fjalla um for-
sögu, efnahagsmál, menningarmál
og félagsmál. Þessi þættir taka að
jafnaði mest rúm. Þá er ennfremur
ætlast til þess að höfundur sé vel
stílfær, riti vandað mál og texta
sem allur almenningur hefur
ánægju af að lesa. Ekki er öllum
lagið að sameina allt þetta. Vafa-
laust eru og gerðar miklar kröfur
um útlit rita af þessu tagi, svo sem
varðandi letur og leturflöt, millifyr-
irsagnir, myndir, innfellda texta
o.þ.h. Hvað þetta síðasta varðar er
nú orðið auðveldara við að eiga en
áður, því til margra ágætra fyrir-
mynda er að leita. Er einkar
ánægjulegt til þess að hugsa hve
smekkvísi hefur aukist mikið.
Ekki fæ ég séð að höfundur þess-
arar bókar hafi brotið neinar af
þessum óskráðu en viðurkenndu
reglum. Hann hefur nýtt sér vel
fáanlegar heimildir að því er mér
virðist. Veldur þar kannski mestu
að nú er Jarðabók Árna Magnús-
sonar og Páls Vídalíns orðin að-
gengileg öllum. Hefur höfundur
nýtt sér vel þá miklu heimildanámu
og hef ég ekki séð það betur gert
af öðrum. Áherslur höfundar hvíla
mjög á lífi og líðan þeirrar alþýðu
sem í þessum hreppi bjó. Fær les-
andinn býsna góða innsýn í mann-
líf og afkomuleika fólks. Er ég hrif-
inn af því hversu auga höfundar
er glöggt.
Eins og fram kemur af yfirliti
hér á undan fer höfundur nokkuð
Listahátíð í
Reykjavík
1996
Þriðjudagur 2. júlí
Pulp. Laugardallshöll: Al-
þjóðlegir popptónleikar kl. 20.
Alnæmis-
sýning sögð
hættuleg
heilsunni
SÝNINGIN „Ekki vera hrædd“,
þar sem fimm alnæmissjúkling-
ar eru „hafðir til sýnis“, hefur
ekki aðeins vakið athygli og
umtal, því nú hafa yfirvöld í
Islington þar sem sýningin er,
hótað að loka henni þar sem hún
sé heilsuspillandi, að því er seg-
ir í Independent.
Bæjarráðið vitnar í skýrslu
breskra heilbrigðisyfirvalda,
sem telja að sýni af sýktu blóði
kunni að valda sýningargestum
heilsutjóni þó að Iíkurnar á því
séu hverfandi. Hafa yfirvöld í
Islington í austurhluta London
krafist þess að blóðsýnið verði
sett í læsta hirslu eða fjarlægt
af sýningunni.
Eigandi sýningarhúsnæðisins
segir enga hættu stafa af sýninu
og vísar fullyrðingum þess efnis
á bug. Vörður standi við blóð-
sýnið allan daginn, enginn gest-
anna hafi lýst yfír ótta vegna
þess og að krafa yfirvalda beri
vott um þá vanþekkingu á al-
næmi sem verið sé að reyna að
vinna bug á með sýningunni.
Sýning á
húsgögnum
SÝNING á húsgögnum eftir sjö
félaga í FHÍ, Félagi húsgagna-
og innanhússarkitekta, var opnuð
í Ráðhúsi Reykjavíkur í gær. Það
eru þau Erla Sólveig Óskarsdótt-
ir, Guðrún Margrét Ólafsdóttir,
Oddgeir Þórðarson, Kristinn
Brynjólfsson, Ómar Sigurbergs-
son, Siguijón Pálsson og Þórdís
Zoega.
Um er að ræða ný húsgögn
sem í maí síðastliðnum voru
kynnt á Skandinavísku hús-
gagnakaupstefnunni í Kaup-
mannahöfn. Sýningin er opin frá
kl. 10-19 og stendur til 8. júlí.
troðnar slóðir um efnisskipan og
er það að vonum. Hann hefur lipran
frásagnarstíl og mál hans er vand-
að. Og síst verður kvartað um útlit
og frágang bókarinnar. Það er allt
með ágætum.
Halda mætti að fátt hafí gerst
sem í frásögur er færandi í af-
skekktri og fátækri sveit sem
Kirkjuhvammshreppi á liðnum öld-
um. Og víst hefur líf þar verið ein-
hæft að öllum jafnaði. En ef að er
gáð er þó frá ýmsu að segja. Þar
er Katadalur sem mikið kom við
sögu í eina tíð og ekki er langt í
Illugastaði. Hér upphófst harmsaga
Jóhanns bera. Og líklegast eiga
þeir sveitungar Islandsmet ef ekki
heimsmet í sérhæfðum útflutningi.
Það var þegar bóndi einn seldi úr
sér annað eistað til Noregs. Og
haldi menn að eijur milli prests og
sóknarbarna sé nýtt fyrirbæri
kemst maður á aðra skoðun við
lestur þessarar bókar. Það var
meira að segja löngu áður en nokk-
ur orgelmenning varð til truflunar.
Höfundur þessarar bókar hefur
hér ritað gott og aðgengilegt rit,
sem Vatnsnesingar mega vera stolt-
ir af.
Sigurjón Björnsson